Sizi kim var etdi və həyatınızı kimə borclusunuz?...
Ətrafınızda gördüyünüz bütün canlılar, içində yaşadığınız dünya və bu dünyanı saxlayan kainat necə var oldu? Bütün bunları var edən iradə nədir?...
Üstəlik var olan bütün bu şeylərin mənası nədir? Bir məqsəd istiqamətində var edilmişlər? Və bu məqsəd nə ola bilər?...
Bu və buna bənzər suallar, bir insanın cavabını tapması lazım olan ən əhəmiyyətli suallardır əslində. Amma insanların əhəmiyyətli hissəsi bu suallar üzərində bəlkə heç düşünmədən yaşayır. Yalnız nə yeyib-içdiyini, necə pul qazanacağını, ya da digər insanlarla olan əlaqələrini düşünər. Ancaq bu cür bir həyat, son dərəcə boş və mənasızdır. Çünki insan qısa müddət sonra öləcək və əgər həyatını həqiqi məqsədinə uyğun olaraq davam etdirmədisə, ölümlə birlikdə böyük məhvə uğrayacaq.
Bəhs etdiyimiz təməl suallara cavab tapmaq istəyən adam, əgər düşünən və araşdıran bir insan isə, iki fərqli cavabla qarşılaşar.
Birinci cavab, insana, bütün kainatın və bütün canlıların bir Yaradıcısı və Hakimi olduğunu xəbər verər. O üstün və qüsursuz Yaradıcı, yəni Allah, indi var olan hər şeyi yoxdan var etmişdir. Mütləq olan, əzəldən bəri var olan yeganə varlıq Odur. Bütün maddi kainat isə Onun yaratmasıdır. Bu səbəbdən bütün bu maddi kainat Onun hakimiyyətinə boyun əymiş vəziyyətdədir. İnsan isə, Allahın yaratdığı və Ondan gələn “ruh”dur. Bu ruh, içində yaşadığımız maddi dünyada bir bədən geymişdir, ölümdən sonra da Allahın diləməsiylə yeni bədən geyib axirət həyatına başlayacaq.
Bu birinci cavab, tarixin əvvəlindən bu yana peyğəmbərlər vasitəsilə insanlara öyrədilmişdir və adı da “din”dir.
İkinci cavab isə, var olan yeganə həqiqətin maddə olduğunu qarşıya qoyar. Bu cavaba görə, sonsuzdan bəri var olan əzəli və mütləq varlıq, Allah deyil, maddədir. Allahın varlığı qəbul edilməz. Bu səbəbdən kainatın bir Sahibi və Hakimi olduğu da rədd edilər. Bu cavaba görə kainat, maddənin başıboş və təsadüfü dəyişmələriylə işləyir. Canlılıq da, cansız maddələrdən təsadüflər nəticəsində çıxmışdır. Təsadüfdən yaranan bu canlılıq yenə təsadüflərlə inkişaf etmiş və bir təkamül prosesi içində insanı meydana gətirmişdir. Bu səbəbdən insan kimsəyə qarşı məsul deyil. Ruhu yoxdur; öldüyündə yox olacaq bir maddə yığınından ibarətdir.
Bu ikinci cavab da tarixin qədim dövrlərindən bu yana bəzi insanlar tərəfindən müdafiə olunar və adı da “materializm”, yəni maddəcilikdir. Materializmin ən böyük dayağı isə hər zaman təkamül fikri olmuşdur; yəni canlılığın cansız maddələrdən təsadüfən doğulduğu və inkişaf etdiyi inancı. Qədim Yunandan bəri bir bütünün iki hissəsi olaraq müdafiə olunan materializm və təkamül, bugün hələ də Allahın varlığını və dinin doğruluğunu inkar edən düşüncələrin təməlini meydana gətirər.
