Birinci fəsil
İmanı asan dərk etmək

Axirətdə möminlər necə qarşılanacaqlar?

Möminlər ölümlə birlikdə başlayan axirət həyatında inkar edənlərdən fərqli olaraq, gözəl tərzdə, gözəl sözlə, müjdə ilə qarşılanacaqlar. “O kəslər ki, mələklər onların canlarını pak olduqları halda alıb. . . ” (Nəhl surəsi, 32) ayəsi ilə xəbər verildiyi kimi, ölərkən canları rahat, pak və təmiz halda alınacaq. Onlar hər cür qorxudan uzaq, əmin-amanlıq içindədirlər. Rəbbimizin onlara olan köməyi və fəzli sayəsində haqq-hesabları yüngül olacaq. Mələklər onları cənnətlə müjdələyəcək və nəhayət Allah`ın onlara vəd etdiyi cənnətə daxil olacaqlar:

Rəbbindən qorxanlar da dəstə-dəstə cənnətə gətiriləcəklər. Nəhayət, ora çatınca onun qapıları açılacaq və (cənnət) gözətçiləri: “Sizə salam olsun! Xoş gəldiniz! Əbədi qalacağınız cənnətə daxil olun!” – deyəcəklər. Onlar isə: “Bizə verdiyi vədini yerinə yetirmiş və bizi bu yerə varis etmiş Allah`a həmd olsun! Biz cənnətin istədiyimiz yerində sakin oluruq. (Yaxşı) əməllər edənlərin mükafatı necə də gözəldir!” – deyəcəklər. (Zumər surəsi, 73-74)

Din günü kafirlər necə tanınacaqlar?

Günahkarlar üzlərindən tanınacaq, kəkillərindən və ayaqlarından tutulub yaxalanacaqlar. (Rəhman surəsi, 41)

Allah yuxarıdakı ayə ilə kafirlərin din günündə üzlərindən tanınacaqlarına diqqət çəkir. Bir insan dünya həyatında məsum və ya gözəl görünə bilər. Ancaq haqq-hesab günü yenidən dirildilən bu insanların üzü o gün Quranda bildirildiyi kimi, zillət içində, qaralmış, toz bürümüş olacaq. Bundan əlavə, inkarçılar kor şəkildə həşr olunacaqlar. Gözləri həm kor olacaq, həm də qorxunc görünəcəklər və Quranda bildirildiyinə görə, gömgöy olacaq. Hər inkarçı din günündə bu qorxunc görüntüsü ilə yenidən dirildiləcəkdir.

Xəstəlik və çətinlik anlarında mömin necə davranar?

Möminlər dünyada Allah`ın insanları çətinlik və ya xəstəliklərlə sınadığını bilirlər. Ona görə, ən ağır xəstəliklə və ya çətinliklə qarşılaşsalar da, daima təvəkküllü və səbirli davranır, heç vaxt ümidsizliyə düşmürlər. Xəstəliyi və çətinliyi verənin Allah olduğunu və bunları yalnız Allah`ın aradan qaldıracağını bilərək dərhal Allah`a yönəlirlər. Bu gözəl davranışlarının əvəzini dünyada və axirətdə Allah`dan diləyirlər. Allah “Bəqərə” surəsində möminlərin başına gələn çətinliklərə qarşı göstərdikləri gözəl davranışı belə bildirir:

Əlbəttə, Biz sizi bir az qorxu, bir az aclıq, bir az da mal, can və məhsul qıtlığı ilə imtahan edərik. Səbir edən şəxslərə müjdə ver! O kəslər ki, başlarına bir müsibət gəldiyi zaman: “Biz Allah`ınıq və Ona tərəf qayıdacağıq!” - deyirlər. Onları Rəbbi tərəfindən bağışlanmaq və rəhmət gözləyir. Onlar doğru yolda olanlardır! (Bəqərə surəsi, 155-157)

Möminlərin gördüyü işlərlə bağlı bir-birləri ilə məsləhətləşməsinin hansı faydaları var?

Allah Quranda “O kəslər üçün ki, Rəbbinin dəvətini qəbul edər, namaz qılar, işlərini öz aralarında məsləhət-məşvərətlə görər...” (Şura surəsi, 38) ayəsi ilə möminlərin məsləhətləşərək iş gördüyünü bildirir. Məsləhət etməyin maddi-mənəvi çox faydalı nəticələri var. Hər şeydən əvvəl, bir insanın bir işdə başqası ilə məsləhətləşərək onun da fikrini öyrənməsi o insanın təvazökarlığını göstərir ki, təvazökarlıq Allah`ın bəyəndiyi əxlaqdır. Məsləhətləşmənin digər faydası isə budur: bir işdə bir nəfərin təkbaşına qərar verməsi əvəzinə, bir neçə nəfər birlikdə daha ağıllı fikir söyləyə bilər. Birinin düşünmədiyini digəri düşünər, hər kəs bir-birinin çatışmayan cəhətini tamamlayar. Beləliklə, nəticə daha xeyirli olar. Görülən işdə əldə edilən uğur isə bir deyil, bir neçə şəxsə aid olar. Bu da insanın nəfsinin bu uğura görə öyünməsinə, bunu öz uğuru kimi görməsinə mane olar.

Qurandakı qissələrin əhəmiyyəti

Onların rəvayətlərində ağıl sahibləri üçün bir ibrət vardır. (Bu Quran) uydurulmuş bir kəlam deyildir. Ancaq özündən əvvəlkiləri təsdiqləyən və hər şeyi müfəssəl izah edəndir; iman gətirən bir camaat üçün hidayət və mərhəmətdir. (Yusif surəsi, 111)

Allah “Yusif” surəsindəki bu ayə ilə Qurandakı qissələrdə ibrətlər olduğunu bildirir. Bu qissələrdə danışılan hadisələr möminlərə bir çox cəhətdən örnək təşkil edir. Keçmişdə yaşayanların səhvlərini təkrar etməmək, peyğəmbərlərin və möminlərin müəyyən vəziyyətlərdə necə davrandığını və necə müvəffəqiyyət əldə etdiyini görərək onları nümunə götürmək, onların üstün əxlaqını mənimsəmək, keçmişdəki hadisələri və nəticələrini nəzərə alaraq dövrümüzdəki hadisələri dəyərləndirmək baxımından bu qissələr möminlər üçün böyük əhəmiyyət daşıyır.

Keçmişdəki qövmlər necə həlak edilmişdir?

Allah keçmişdə yaşamış qövmlərə elçilər göndərmiş, onları axirət və haqq-hesab günü ilə məlumatlandırıb qorxutmuşdur. Ancaq bu qövmlərin bir çoxu Allah`dan gələn xəbərdarlığı dinləməmiş, Allah`a və elçilərinə itaətsizlik etmiş və dinlərini unutmuşlar. Bunun əvəzində Allah onlara xəbərdarlıq mahiyyətində müxtəlif bəlalar göndərmiş, bunlardan ibrət almayanları həlak etmişdir. Bu qövmlərin başına gələn bəlalar zahirən bir-birindən fərqlənsə də, əsas cəhəti insanların heç gözləmədiyi yerdən, gözlənilmədən, hətta çox vaxt yatdıqda gəlməsidir. Sözügedən bəlalar bəzən bütün şəhəri və ya qövmü məhv etmiş, o şəhərdən əsər qoymamış, insanlar üçün qorxunc əzab olmuşdur. Allah Quranın bir çox ayəsində məhv olmuş qövmləri bütün insanlara ibrət kimi vurğulayır:

Məgər onlar özlərindən əvvəl neçə-neçə nəsilləri məhv etdiyimizi və həmin nəsillərin bir daha onların yanına qayıtmadığını görmürlərmi? (Yasin surəsi, 31)

Quranda həmin bəlalar belə təsvir edilir:

- Suda boğulma (İsra surəsi, 103)

- Göydən şiddətli əzab (Bəqərə surəsi, 59)

- Dəhşətli sarsıntı (zəlzələ) (Əraf surəsi, 78)

- Sel fəlakəti (Qamər surəsi, 12)

- Qorxunc səs (Hud surəsi, 67)

- Odda bişmiş daş yağışı (Hud surəsi, 82)

- Uğultulu külək (Qamər surəsi 19)

- İldırım vurması (Zəriyət surəsi, 44)

- Yerin alt-üst olması... (Nəcm surəsi, 53)

Kimlərə öyüd verilər?

Allah Quranda kimlərin öyüd alıb düşünəcəyini bildirmiş və möminlərə “Əgər nəsihət etmək fayda versə, öyüd-nəsihət ver!” (Əla surəsi, 9) ayəsi ilə bu xüsusiyyətlərə malik olan insanlara öyüd-nəsihət vermələrini əmr etmişdir. Allah öyüd verilməli insanların xüsusiyyətlərini belə xəbər verir:

... Bununla Allah`a və axirət gününə iman gətirənlərə öyüd-nəsihət verilir... (Talaq surəsi, 2)

(Allah`dan) qorxanlar öyüd-nəsihət götürərlər. (Əla surəsi, 10)

... Yalnız ağıl sahibləri öyüd-nəsihət qəbul edərlər! (Rad surəsi, 19)

… Ancaq (Allah`a )üz tutanlar ibrət alarlar! (Ğafir surəsi, 13)

… Sən Mənim təhdidimdən qorxanlara Quranla öyüd-nəsihət ver! (Qaf surəsi, 45)

Sən öyüd-nəsihət ver. Çünki öyüd-nəsihət möminlərə fayda verir. (Zəriyət surəsi, 55)

Öyüdə ən gözəl cavab necə verilər?

Allah Quranda “Aralarında hökm vermək üçün Allah`ın və Peyğəmbərinin yanına çağırıldıqları zaman möminlərin sözü ancaq: “Eşitdik və itaət etdik!” – deməkdən ibarətdir. Nicat tapanlar da məhz onlardır!” (Nur surəsi. 51) ayəsi ilə möminlərin öyüd-nəsihəti necə qarşılaması bildirilir. Allah`dan və Allah`ın elçilərindən gələn öyüdü eşidərək dərhal əməl edənləri Allah cənnətlə müjdələyir. Bundan əlavə, Allah başqa bir ayəsində möminlər haqqında: “O kəslər ki, sözü dinləyib onun ən gözəlinə uyarlar. Onlar Allah`ın doğru yola yönəltdiyi kimsələrdir. Ağıl sahibləri də elə onlardır!” (Zumər surəsi, 18) - söyləyir. Bu ayəyə əsasən, möminlər Allah`a inananların verdiyi bütün öyüdləri dinləyir, onlara daima yaxşılığı əmr etdiyini və pis işlərdən çəkindirdiyini unutmur və hər sözünü səmimi şəkildə yerinə yetirirlər.

İnfaq nə deməkdir?

İnfaq bir insanın malını və imkanlarını Allah yolunda sərf etməsidir. Bir insan gələcəyi ilə bağlı narahat olmadan ehtiyacından artıq qalanını (Bəqərə surəsi, 219) Allah yolunda sərf edərsə, Allah ona axirətdə cənnəti, dünyada isə sərf etdiklərinin əvəzində başqasını verməyi vəd edir:

De: “Həqiqətən, Rəbbim bəndələrindən istədiyinin ruzisini bol edər, (istədiyininkini də) azaldar. (Allah yolunda) nə xərclərsiniz, Allah onun əvəzini verər. O, ruzi verənlərin ən yaxşısıdır!” (Səba surəsi, 39)

... Özlərinə verdiyimiz ruzilərdən (Allah yolunda) gizli və aşkar xərcləyənlər kasad olmayacaq bir ticarət umarlar. (Fatir surəsi, 29)

İnfaq edərkən ən gözəl davranış nədir? İnfaq necə edilir?

Allah gizli və açıq (Bəqərə surəsi, 274) infaq etməyi bildirir. Ancaq Allah infaq edənlərin bunu əsla göstəriş üçün etməmələrini, infaq etdikləri insana daha sonra sıxıntı verəcək hərəkət etməmələrini və onlara minnət qoymamalarını əmr edir. Allah verdiyi nümunələrlə göstəriş üçün infaq edənlərin heç bir qarşılıq görməyəcəklərini xatırladır:

Xoş bir söz və günahları bağışlamaq əziyyətlə verilən sədəqədən daha yaxşıdır. Allah ehtiyacsızdır, həlimdir! Ey iman gətirənlər! Sədəqələrinizi malını riyakarlıqla sərf edən, Allah`a və axirət gününə inanmayan şəxs kimi, minnət qoymaq və əziyyət verməklə puça çıxarmayın. Belə şəxslərin halı, üzərində bir az torpaq olan qayaya bənzər ki, şiddətli bir yağış o torpağı (yuyub) aparar və qayanı çılpaq bir daş halına salar. Onlar qazandıqlarından bir şeyə qadir olmazlar. Şübhəsiz ki, Allah kafirləri haqq yoluna yönəltməz! Mallarını Allah`ın razılığını qazanmaq və nəfslərini sabitqədəm etmək yolunda sərf edənlər uca təpənin üstündə olan bir bağa bənzərlər ki, ora düşən bol yağış onun meyvələrini ikiqat artırar. Əgər bol yağış yağmasa, az bir şəbnəm ( də ona kifayət edər). Həqiqətən, Allah nə etdiyinizi görəndir! (Bəqərə surəsi, 263-265)

Hərisliklə mal toplamağın və ya xəsisliyin
Allah dərgahındakı qarşılığı nədir?

Bəzi insanlar bütün ömürlərini mal və pul yığıb saxlayırlar və bunları Quranda tərif edilən xeyirli işlərə sərf etmirlər. Hərisliklə, daima daha çox mal-mülkə sahib olmaq üçün çalışırlar. Əldə etdiklərindən isə Allah yolunda sərf etmək, ehtiyacı olanları doyurmaq əvəzinə öz nəfsləri üçün istifadə edirlər. Ehtiyaclarından qat-qat artığını toplayar və göstəriş üçün az miqdarda xərcləyərlər, lakin faydalı işlər görməyə çalışmazlar. Bu insanların axirətdəki qarşılığı çox şiddətli olacaq. Bu, “Tövbə” surəsində belə bildirilir:

… Qızıl-gümüş yığıb onu Allah yolunda xərcləməyənləri şiddətli bir əzabla müjdələ! O gün yığdıqları qızıl-gümüş cəhənnəm atəşində qızdırılıb alınlarına, böyürlərinə və kürəklərinə dağ basılacaq (və onlara): “Bu sizin özünüz üçün yığıb saxladığınız mallardır. Yığdığınız mal-dövləti dadın!” - (deyiləcəkdir!) (Tövbə surəsi, 34-35)

Mal-dövlət yığıb toplayanlar və xəsislik edənlər Allah`ın dünya həyatında onları sınamaq üçün mal və zənginlik bəxş etdiyini qavramayan, bunlara dünya həyatında tamahkarlıqla bağlanan insanlardır. Allah`ın heç kimin infaqına ehtiyacı yoxdur, bütün mal-mülk də Onundur. İnfaq edərək Allah qatında savaba möhtac olan isə insandır. Allah bu həqiqəti başqa bir ayədə belə açıqlayır:

Budur, siz Allah yolunda sərf etməyə çağırılan kimsələrsiniz. Bununla belə, içərinizdə xəsislik edən də vardır. Hər kəs xəsislik etsə, ancaq özünə qarşı xəsislik etmiş olar. Allah zəngin, siz isə yoxsulsunuz (Allah sizə möhtac deyildir, siz Ona möhtacsınız). Əgər üz döndərsəniz, yerinizə sizlər kimi olmayan başqa bir qövm gətirər! (Muhəmməd surəsi, 38)

Zənginliyin axirətdə hər hansı faydası olacaqmı?

İnsanın nə zəngin olması, nə də dünyada ikən güc və iqtidar sahibi olması axirətdə ona heç bir fayda verməz. İnsanın dünyada istədiyi qədər pulu, var-dövləti olsa da, ölü bədəni torpağa basdırıldığı andan etibarən sərvətinin ona heç bir yararı olmayacaq. Əgər inkar edənlərdəndirsə, bütün digər inkarçılar kimi cəhənnəmə atılacaqdır. Dünyada ikən var-dövlətlərinə görə başqa cür münasibət görən bu insanlar axirətdə çox alçaldılacaqlar. Çünki onlar dünyadakı var-dövlətlərinə görə lovğalanmış və Allah`ın ayələrini təkzib etmişdilər. Axirətdə insanlar Allah`a iman gətirdiklərinə və Allah`dan qorxaraq Onun razı olduğu kimi davrandıqlarına görə qarşılanacaqlar. Dünyadakı var-dövlət və ya statusları onlara üstünlük gətirməyəcək. Zənginliyin Allah dərgahında heç bir dəyərinin olmadığını bildirən ayələrdən biri belədir:

Biz hər hansı bir məmləkətə qorxudan bir peyğəmbər göndərdikdə, onun naz-nemət içində yaşayan zəngin başçıları ancaq: “Biz sizinlə göndərilənləri inkar edirik!” – dedilər. Onlar: “Bizim mal-dövlətimiz və övladımız daha çoxdur və bizə əzab da verilməyəcəkdir” – dedilər. De: “Rəbbim istədiyinin ruzisini artırar və (istədiyininkini də) azaldar. Lakin insanların əksəriyyəti bilməz!” Sizi bizə yaxınlaşdıran nə var-dövlətiniz, nə də oğul-uşağınızdır. Yalnız iman gətirib yaxşı işlər görənlərin əməllərinə görə mükafatları qat-qat artıq olacaq və onlar cənnət otaqlarında əmin-amanlıq içində yaşayacaqlar. (Səba surəsi, 34-37)

Nəfsini müdafiə etməmək

Nəfs insana pisliyi əmr edir. Nəfsin bu xüsusiyyəti “Şəms” surəsində belə bildirilir:

And olsun nəfsə və onu yaradana; sonra da ona günahlarını və pis əməllərdən çəkinməsini öyrədənə ki, nəfsini təmizləyən mütləq nicat tapacaqdır! (Şəms surəsi, 7-9)

Nəfsin pisliyi əmr etdiyini açıqlayan ayələrdən biri də hz. Yusiflə bağlıdır. Hz. Yusif heç bir günahı olmadığı halda, böhtana məruz qaldıqdan sonra belə demişdir:

Mən özümü təmizə çıxartmıram. Rəbbimin rəhm etdiyi kimsə istisna olmaqla, nəfs pis işlər görməyi əmr edər. Həqiqətən, Rəbbim bağışlayandır, rəhm edəndir! (Yusif surəsi, 53)

Hz. Yusifin də bildirdiyi kimi, nəfs həmişə pisliyi əmr edir. Ona görə, insan hər hansı hadisə ilə qarşılaşdıqda dərhal nəfsini müdafiə etməməli, haqlı olduğunu sübut etməyə çalışmamalıdır. Çünki bir anlıq boş qalmaqla nəfsinə tabe ola bilər. Belə vəziyyətdə, əvvəlcə düşünməlidir. İnsan səmimi düşündükdə haqlı olduğunu hesab etdiyi bir çox məsələdə, əslində, səhv davrandığını anlayar. Bunu dərk etmək isə mömin üçün böyük qazancdır. Çünki səhvi olduğunu qəbul edən bir insan onu düzəldərək, Allah`ın onu bağışlamasını ümid etmək üçün ilk addımı atmış olur. Əks təqdirdə, özünü daima haqlı çıxarmağa, heç bir səhvini qəbul etməməyə çalışan birisi istədiyi qədər özünü insanların gözündə haqlı çıxarsa da, Allah həqiqəti bilir. Bu həqiqət axirətdə qarşısına çıxacaq.

İnsanın nəfsini daima müdafiə etməkdənsə, nəfsini qınayaraq daima onun qüsurlarını üzə çıxarması və bunları aradan qaldırmaq üçün Allah`a üz tutması Allah dərgahında gözəl qarşılığı olan davranışdır.

Dünya həyatına aludə olmamaq

Dünya insanların sınanması və axirət yurduna hazırlıq görməsi üçün Allah tərəfindən hazırlanmış xüsusi yerdir. Bu imtahanın tələbinə uyğun olaraq cəlbedici yaradılmışdır. Dünyanın insanı cəlb edən bərbəzəyinə bir ayədə belə diqqət çəkilir:

Qadınlar, uşaqlar, qızıl-gümüş yığınları, yaxşı cins atlar, mal-qara və əkin yerləri kimi nəfsin istədiyi və arzuladığı şeylər insanlara gözəl göstərilmişdir. Bunlar dünya həyatının keçici zövqüdür, gözəl dönüş yeri isə Allah yanındadır. (Ali-İmran surəsi, 14)

Ayədə də bildirildiyi kimi, bir-birindən dəyərli zinətlər, mallar, qazanclı ticarət, gözəl və zəngin həyat yoldaşları, sağlam uşaqlar, gözəl evlər, hər rəngdə və modeldə avtomobillər, növbənöv qidalar insanı dünyaya bağlayan dəyərlərdir. İnsan bunların Allah`dan nemət olaraq verildiyini, hamısının keçici olduğunu və ayədə xəbər verildiyi kimi, gözəl dönüş yerinin Allah yanında olduğunu əsla unutmamalıdır. Ona təqdim edilən nemətləri də dünyada boş yerə sərf edərək deyil, axirət üçün hazırlıq görmək üçün istifadə etməlidir. Bu mühüm həqiqəti dərk edərək hərəkət edən insanlar dünya həyatına aludə olmurlar.

Dünya həyatına qane olanların vəziyyəti necə olacaq?

Bəzi insanlar dünyanın müvəqqəti və nöqsanlı yer olduğunu unudaraq ona hərisliklə bağlanırlar. Allah bu insanlardan Quranda belə bəhs edir:

Şübhəsiz ki, Bizimlə qarşılaşacaqlarına ümid etməyənlər, dünya həyatından razı qalıb onunla rahatlıq tapanlar və ayələrimizdən xəbərsiz olanların – məhz onların qazandıqlarına görə sığınacaqları yer Oddur. (Yunis surəsi, 7-8)

Onları yaradanı unudub hərisliklə dünyaya bağlananlar əbədi cəhənnəm əzabı içində yaşayacaqlarını bilməlidirlər. Bu insanlar etdiklərinin əvəzində çox qısa həyatı üstün tutaraq sonsuz həyatı itirəcəklər. Bundan əlavə, dünyada həvəslə bağlandıqları bu dəyərləri axirətdə əbədiyyən bir an belə əldə edə bilməyəcəklər.

Allah rizası üçün yaşamaq nə deməkdir?

Bütün həyatını Allah`a həsr etməyi dərk etmək üçün, əvvəlcə, həyatın həqiqi mahiyyətini bilmək lazımdır. Allah həyatın həqiqi mənasını belə bildirir:

Əməl baxımından hansınızın daha yaxşı olduğunuzu sınamaq üçün ölümü və həyatı yaradan Odur. O, qüdrətlidir, bağışlayandır. (Mülk surəsi, 2)

Ayədə bildirildiyi kimi, bütün insanlar davranışları ilə sınanırlar. Gözəl davrananlar, bunun nəticəsində, Allah`ın razılığını qazanaraq cənnətə girməyi arzu edirlər. Bunun üçün həyatlarının hər anını bu cür davranmalı olduqlarını bilirlər.

Lakin bəzi insanlar düşünürlər ki, sadəcə ibadət etmək və haramlardan çəkinmək Allah rizası üçündür, qalan vaxtların isə dinlə əlaqəsi yoxdur. Halbuki, insan yaşadığı hər an, hər söhbətində, ağlından keçirdiyi hər düşüncədə, gördüyü hər işdə Allah`ı daha çox razı etməyin yolunu axtarmalıdır. Məsələn, dünyada hər insan işləyir və pul qazanır. Ancaq həyatını Allah üçün yaşayan insan Allah`ın dininə daha artıq xidmət etmək üçün işləyir və qazancından ehtiyacı olanı götürərək qalanını Allah rizası üçün sərf edər. Bu insan hər söhbətində Allah`ı ən çox razı edən mövzulardan bəhs edər. İnsanlara Allah`ı xatırladar, pisliklərdən çəkindirərək yaxşılığı əmr edər. Ətrafını və dostlarını Allah`ın razılığını qazanan insanlardan seçər. Bu seçimi edərkən dünyəvi mənfəətlərini və ya din əxlaqına uyğun yaşamayan insanların prinsiplərini nəzərə almaz. Hər an: “Hal-hazırda Allah`ı necə razı sala bilərəm?”, - deyə düşünər.

Dinin ən əsas şərtlərindən biri həyatı tamamilə Allah`a həsr etməkdir. Ona görə, Allah möminlərə belə demələrini əmr edir:

De: “Mənim namazım da, ibadətim də, həyatım və ölümüm də aləmlərin Rəbbi Allah üçündür!” (Ənam surəsi, 162)

İnsan özünü nə üçün üstün görməməlidir?

Allah`dan qorxan insanın həyatdakı ən böyük məqsədi Allah`ın razılığını qazandıran əxlaqa yiyələnməkdir. Bunun üçün özünü tərbiyə etməli, daima daha üstün əxlaqa çatmalıdır. Çünki səmimiliyin, dürüstlüyün, çalışqanlığın, fədakarlığın, təvazökarlığın və ya digər gözəl xüsusiyyətlərin son həddi yoxdur.

Bir insan: “Mən ən gözəl əxlaqı mənimsədim, bundan daha yaxşısı yoxdur”, - deyə bilməz.

Özünü hər cəhətdən nöqsanlı görən, daha yaxşısını axtaran insan mənəvi baxımdan sürətlə irəliləyər. Bu cür insan qısa müddətdə səhvlərini düzəldər, hər gün daha üstün əxlaqa doğru irəliləyər. Əgər insan özünü bir sahədə kafi hesab edirsə, daha yaxşısını axtarmaq və tətbiq etmək üçün səy göstərməz. Nöqsan və səhvlərini düzəldə bilməz. Bu da onun əxlaqının gözəlləşməsinə mane olar. Allah Quranda insanın özünü hər hansı sahədə kafi görməsinin böyük səhv olduğunu belə bildirmişdir:

Xeyr! İnsan, doğrudan da, həddini aşır, özünün ehtiyacsız olduğunu zənn etdiyinə görə. (Ələq surəsi, 6-7)

Elə buna görə də insan istər Allah`ın rizasını qazanmaq üçün xeyirli işlər görməkdə, istərsə də mənəvi cəhətdən özünü təkmilləşdirmək sahəsində əsla özünü kafi görməməlidir. Allah`ın ona verdiyi ağıl ilə daima daha yaxşısını, daha gözəlini, daha üstününü, daha mükəmməlini tələb etməli və bunun üçün səmimi səy göstərməlidir.

Dində məcburiyyət varmı?

Bu sualın cavabı bir ayədə açıq şəkildə verilmişdir:

Dində məcburiyyət yoxdur. Artıq doğruluq azğınlıqdan ayırd edildi. Hər kəs Taqutu inkar edib Allah`a iman gətirsə, o, artıq ən möhkəm bir ipdən yapışmış olur. Allah eşidəndir, biləndir! (Bəqərə surəsi, 256)

Ayədə bildirildiyi kimi, insanı dinə uyğun yaşamağa məcbur etmək olmaz. Digər insanlara Allah`ın varlığını və Quran əxlaqını təbliğ etmək möminin vəzifəsidir. Bu öhdəliklərini yerinə yetirmək istəyən möminlər digər insanların hidayətinə vəsilə olmaq üçün dini təbliğ edir, lakin Allah hidayət vermək istəmədikdən sonra heç nə edə bilməyəcəklərini bilərək bundan sonrasını həmin insanın vicdanına həvalə edirlər. Çünki Allah`ın və axirətin varlığı açıq-aşkar ortadadır. Allah`ın çağırdığı doğru yol ilə şeytanın çağırdığı azğınlıq yolun arasındakı fərqi görmək çox asandır. Hansının daha gözəl və faydalı olduğunu hər insan öz vicdanı ilə anlaya bilər. Ona görə, Allah`dan qorxan insanlar heç bir təzyiq və ya məcburiyyətə gərək qalmadan doğru yola tabe olurlar.

Allah Quranda inananların üzərinə düşən vəzifənin sadəcə doğru olanı təbliğ etmək olduğunu bir çox ayədə bildirmişdir:

Əgər onlar səninlə mübahisə edərlərsə, de: “Mən özümü ardımca gələnlərlə birlikdə Allah`a təslim etmişəm!” Kitab verilənlərə və savadsızlara isə de: “Siz də təslim oldunuzmu?” Əgər təslim olsalar, doğru yola yönəlmiş olarlar. Üz döndərsələr, (bil ki), sənin öhdənə düşən ancaq təbliğ etməkdir. Allah qullarını görür. (Ali-İmran surəsi, 20)

Xeyir işlərdə yarışmaq nə deməkdir?

İnsanlar iman dərəcələrinə görə bir-birlərindən fərqlənirlər. Bəzi insanlar Allah`a heç iman gətirməzlər. Bəzisi isə güclü Allah qorxusundan daima saleh əməllər etməyə və dinə xidmət etməyə çalışır. Həyatının hər anında Allah`ı razı etməyə çalışan bu insanları Allah Quranda belə xəbər vermişdir:

Məhz onlar yaxşı işlər görməyə tələsər və bu işlərdə öndə gedərlər. (Muminun surəsi, 61)

Bu insanlar səhərdən axşama qədər daima dinə xidmət etməyə, dinin və möminlərin mənfəəti üçün saleh əməllər işləməyə, bir sözlə, hər an Allah`ı razı edən xeyirli işlər görməyə çalışırlar. Bunun üçün daima düşünməli, dua etməli, Allah`ın ən çox razı olduğu davranışı axtarıb taparaq o cür davranmalı olduqlarını bildilər. Ona görə, daima Allah`a yaxınlaşmaq, Onun ucalığını haqqı ilə təqdir etmək üçün dərindən düşünürlər. Bir an olmaz ki, düşünməsinlər, dünyanın keçici yararına dalıb axirəti unutsunlar. Səmimi iman gətirdikləri üçün həyatlarının hər anını Allah üçün keçirərlər və bu məsələdə qəflətə düşməzlər. Dayanmadan Allah`ı və Onun böyüklüyünü düşünmək Allah qorxularını artırır. Allah`ın Quranda əmr etdiyi kimi, bir işi qurtardıqda dərhal başqa işlə yorulurlar. Bu insanlar yarışıb önə keçənlərdir və Allah onları cənnətlə müjdələmişdir:

(Xeyirxah işlərdə) öndə gedənlər öndədirlər! Onlar yaxınlaşdırılmış kimsələrdir. Onlar Nəim cənnətlərində olacaqlar. (Vaqiə surəsi, 10-12)

Mömin nələrə səbir edər?

Möminin ən mühüm xüsusiyyətlərindən biri səbirdir. Ancaq Qurandan öyrəndiyimiz səbir sıxıntı vaxtlarında çətinliyə dözmək deyil. Mömin ömrü boyu qarşılaşdığı hər hadisədə, hər an Allah`ın ən çox razı olduğu davranışı etməkdə səbir göstərər.

Allah möminləri aclıq, qorxu, can və mallarından azaltma, bolluq kimi müxtəlif hadisələrlə imtahan edir. Quranda tərif edilən mömin isə hansı şəraitdə olsa da, səbirlə Allah`ın rizasını axtarar. Bolluqda Allah`a şükür edər, çətinlik və sıxıntı anlarında Allah`a təvəkkül edər, dinin və möminlərin mənfəətini həmişə öz mənfəətindən üstün tutar. Ömrü boyu bütün gözəl əxlaqi xüsusiyyətləri səbirlə tətbiq edər. Səmimidir, düzgündür, fədakardır, çalışqandır, şövqlüdür, həmişə sözün ən gözəlini söyləyər, daima dinə xidmət edər. Xülasə, Allah`ın gözəl göstərdiyi hər şeyi səbirlə edər. Bunun əvəzində, Allah səbir edən qullarını belə müjdələmişdir:

Əlbəttə, Biz sizi bir az qorxu, bir az aclıq, bir az da mal, can və məhsul qıtlığı ilə imtahan edərik. Səbir edən şəxslərə müjdə ver! O kəslər ki, onlara bir müsibət üz verdikdə: “Biz, Allah`a məxsusuq və Ona da qayıdacağıq!” – deyirlər. Onlara öz Rəbbi tərəfindən təriflər və mərhəmət vardır. Məhz onlar doğru yolda olanlardır. (Bəqərə surəsi, 155-157)