ÖLÜMLƏ BAŞLAYAN ƏSL HƏYAT

Təxminən 60-70 ilə qədər qısa bir ömrü İslamın hökmlərini qoruyaraq keçirən möminlər ilə həvəslərinin ardınca qaçaraq Allah’ı və din gününü unudan kafirlərin alacağı qarşılıq çox fərqlidir. Bu fərqlilik ilk olaraq ölüm anında ortaya çıxır. Mələklər möminlərin canlarını gözəlliklə alarkən kafirlərin canını çətinlik içində çıxarırlar. Mələklər möminlərə salam verib onları cənnətlə müjdələyirlər. Ayələrdə bildirildiyi kimi, ruhları bədənlərindən xəfif şəkildə alınır. İnanan hər insan qaçılmaz olduğunu bildiyi və buna görə həyatı boyu hazırlıq gördüyü sonsuz həyatın giriş qapısı olan ölümlə sevinclə qarşılaşırlar.

İnkarçılar isə həyatı boyu qaçdıqları, varlığını bildikləri halda, qulaq ardına vurmağa çalışdığı ölümlə şiddətli sarsıntılar içində qarşılaşırlar. Zəbanilər əllərini onlara doğru uzadır, üzlərinə və kürəklərinə vuraraq ruhlarını ən dərindən əzabla alırlar və onları alçaldıcı, yandırıcı bir əzaba göndərirlər. Bir ayədə belə buyurulur:

“Kaş sən kafirləri mələklər onların canını alarkən görəydin. Mələklər onların üzünə və yanlarına vura-vura deyirdilər: “Dadın yandırıcı odun əzabını!”” (“Ənfal” surəsi, 50)

Möminlər həyatları boyu bu gün üçün hazırlanırlar və Allah’a din günündə onları alçaltmaması üçün dua edirlər. “Ali-İmran” surəsinin 194-cü ayəsində möminlərin bu duaları belə xəbər verilir:

“Ey Rəbbimiz! Öz elçilərinin vasitəsi ilə bizə vəd etdiklərini ver və qiyamət günü bizi rüsvay etmə! Şübhəsiz ki, Sən vədindən dönməzsən!”” (“Ali-İmran” surəsi, 194)

Din günündə baş verənlər Allah qorxularını artırır. Lakin Allah möminləri o çətin günün şərindən qoruduğunu ayəsində belə bildirir:

“Əslində, biz Rəbbimizdən gələ bilən çox kəskin və ağır bir gündən ehtiyat edirik! Bunun əvəzində Allah da onları həmin günün qoruyar və onlara gözəllik və sevinc nəsib edər”. (“İnsan” surəsi, 10-11)

Ayədə də göründüyü kimi, Allah’dan qorxan və axirət günü üçün hazırlaşan möminlər cəhdlərinin mükafatı olaraq din günü yaşanacaq çətinliklərə qarşı qorunacaqlar. Çətin əzab isə inkarçıları gözləyir.

Din günündə möminlərin vəziyyəti. Fiziki durumları

“O gün sən mömin kişilərin və mömin qadınların nurunun onların önlərindən və sağ tərəflərindən yayıldığını görəcəksən. Onlara: “Bu gün sizin müjdəniz ağacları altından çaylar axan cənnət bağlarıdır. Siz orada əbədi qalacaqsınız!” – deyiləcək. Bu, böyük uğurdur”. (“Hədid” surəsi, 12)

Din gününün qorxusuna qarşılıq, böyük hüzur və rahatlıq içində olan möminlərin üzləri gözlədikləri qarşılığı almağın güvəni və sevinci ilə nurludur. Onlar xoşbəxtdirlər. (“Əbəsə” surəsi, 39) Quranda möminlərlə kafirlərin üz ifadələri arasındakı fərq belə izah olunur:

“Yaxşı iş görənlər üçün ən yaxşısı cənnət və bundan da üstünü Allah`ı görmək vardır. Onların üzünü nə bir qubar, nə də bir zillət bürüyər. Onlar cənnət sakinləridirlər və orada əbədi qalacaqlar. Pis işlər görənlərə isə pisliyin cəzası onun misli qədər verilər. Onları zillət bürüyər. Onları Allah`dan qoruya bilən bir kimsə də yoxdur. Onların üzləri sanki zülmət gecənin parçalarına bürünmüşdür. Onlar od sakinidirlər və orada əbədi qalacaqlar”. (“Yunis” surəsi, 26-27)

İnkarçılar isə iman gətirənlərə yalvararlar. Dünya həyatında nifrət etdikləri möminlərin nurlarından almaq istəyərlər. Bu nurun mənası bir aydınlıq, inam və sevincdir. Sadəcə cənnətə layiq olan insanlar üzərində olan bu nurdan inkarçılar nə qədər istəsələr də, faydalana bilməyəcəklər. Bu nurun mənbəyi dünyada edilən yaxşı işlər olduğundan arxalarında heç bir saleh davranışı olmayan inkarçının buna sahib olması mümkün deyil. Buna görə də möminlər tərəfindən onlara “dünyaya dönün və nur axtarıb tapmağa çalışın” cavabı verilir. Mövzu ilə bağlı olaraq Quranda keçən ayə belədir:

“O gün münafiq kişilər və münafiq qadınlar iman gətirənlərə: “Bir az gözləyin ki, biz də sizin işığınızdan alaq”, - deyəcəklər. Onlara deyiləcəkdir: “Geriyə qayıdıb işıq axtarın!” Onların arasına içəri tərəfində mərhəmət, çöl tərəfində əzab olan qapılı bir sədd çəkiləcəkdir”. (“Hədid” surəsi, 13)

Möminlər dünyada Allah’ın razılığı üçün göstərdikləri cəhdlərin qarşılığını alarlar. Bu cəhdlərə görə məmnundurlar. (Ğaşiyə surəsi, 9) Allah onların cəhdlərinin müqabilində ən gözəl mükafatı verər. Onsuz da ümidlə gözlədikləri də budur. Buna görə, Allah’a şükür edərlər. Onlar: "Bizə verdiyi vədini yerinə yetirən və bizi bu yerə varis edən Allah`a həmd olsun! Biz cənnətin istədiyimiz yerində sakin oluruq. Yaxşı əməl sahiblərinin mükafatı necə də gözəldir!" (“Zumər” surəsi, 74) -deyirlər...

Möminlərin mükafatı

“Dünya həyatı kafirlər üçün gözəlləşdirildi. Onlar iman gətirənləri məsxərəyə qoyurdular. Halbuki, müttəqilər qiyamət günü onlardan üstün olacaqlar. Allah istədiyi kəsə hesabsız ruzi verər”. (“Bəqərə” surəsi, 212)

Ayədə də göründüyü kimi, görmədikləri halda, Rəbbimizdən qorxan və qiyaməti qəlbləri ürpərərək gözləyən möminlər o gün Allah’ın himayəsi altında olacaqlar. Möminlərin din günündə rahatlıq içində olacaqlarını müjdələyən başqa bir ayə isə belədir:

... “O gün Allah Öz Peyğəmbərini və onunla birlikdə iman gətirənləri xəcil etməz. Onların iman nuru önlərindən və sağ tərəflərindən axıb şölə saçarkən onlar belə deyəcəklər: “Ey Rəbbimiz! Bizim nurumuzu tamam-kamal elə və bizi bağışla. Həqiqətən, Sən hər şeyə qadirsən!”” (“Təhrim” surəsi, 8)

İnkar edənlər peşmançılıq içində ikən, möminlər din günündə heç bir qorxu yaşamayacaqlar. Allah’ın onlara vəd etdiyinə qovuşmanın sevinci içindədirlər. Sağ əllərinə dəftərlərini alıb, hüzur içində cənnətə gedəcəkləri anı gözləyirlər. Allah onlara dünyada və axirətdə heç bir neməti qadağan etməmiş, tam əksinə, sonsuz nemətlərlə cavab vermiş, canlarını gözəlliklə almış və din günündə də onları qorumuşdur. “Əraf” surəsinin 32-ci ayəsində Allah’ın bütün nemətləri möminlərə bəxş etdiyi belə bildirilir:

“De: Allah’ın Öz qulları üçün üzə çıxardığı zinəti və təmiz ruziləri kim haram etmişdir?” De: “Bunlar dünya həyatında hamıya, qiyamət günü isə yalnız möminlərə məxsusdur”. Biz dərk edən adamlar üçün ayələri belə izah edirik”. (“Əraf” surəsi, 32)

Hesab anı bitdikdən və qızdırılmış cəhənnəm onlara göstərildikdən sonra möminlər cənnətə aparılarlar:

“Rəbbindən qorxanlar da dəstə-dəstə cənnətə gətiriləcəklər. Nəhayət, ora çatdıqda onun qapıları açılacaq və onun gözətçiləri onlara deyəcəklər: “Sizə salam olsun! Xoş sizin halınıza. Əbədi qalmaq üçün buraya daxil olun!”” (“Zumər” surəsi, 73)

Quranda möminlərin sonsuz axirət həyatında alacaqları mükafatlar ətraflı şəkildə izah olunur. “Tur” surəsində əbədi yurdun nemətləri belə sayılır:

“Şübhəsiz ki, müttəqilər cənnət bağlarında və nemət içində yaşayacaqlar. Rəbbinin onlara bəxş etdiyinə sevinəcəklər. Rəbbi onları cəhənnəm əzabından xilas etmişdir. Onlara deyiləcək: “Xeyirxah əməllərinizin əvəzi olaraq nuşcanlıqla yeyin, için!” Onlar səflərlə salınmış mütəkkələrə dirsəklənəcəklər. Biz onları iri qaragözlü hurilərlə evləndirəcəyik. Möminlərin imanda onların arxasınca gedən nəsillərini də cənnətdə özlərinə qovuşduracağıq. Onların əməllərindən heç bir şey əskiltməyəcəyik. Hər kəs qazandığının girovudur. Onlara istədikləri meyvədən və ətdən bol-bol verəcəyik. Onlar orada bir-birinə şərab dolu badə uzadacaqlar. Bu şərab onları nə boşboğazlığa, nə də günaha təhrik edər. Onların ətrafında xidmətlərinə verilmiş, qorunub saxlanılan mirvari kimi cavan oğlanlar dolanacaqlar. Onlar bir-birinə üz tutub soruşacaqlar. Onlar deyəcəklər: “Biz əvvəllər ailəmiz içində olarkən Allah’dan qorxurduq. Allah da bizə mərhəmət göstərdi və bizi qızmar yel əzabından qorudu. Biz əvvəllər Ona dua edirdik. Həqiqətən, O, yaxşılıq edəndir, Rəhmlidir!”” (“Tur” surəsi, 17-28)

Kafirlər çətin, möminlər asan hesaba çəkilərlər

Dünyadakı həyatlarını Allah’ın göstərdiyi yoldan uzaqlaşaraq öz istək və həvəslərinə uyan və ya cəmiyyətin azğın dəyər və inanclarına görə yaşayan inkarçıların hesabı çox çətin olacaq. O gün onlara qarşı nə bir mərhəmət, nə də bir şəfqət vardır, nə də əzabı yüngülləşdirəcək bir güc... Bunun ən böyük səbəbi onlara dünyada Allah’ın varlığına dair xatırladıcılar gəlməsinə baxmayaraq, Allah’ın hədlərini qorumamaları və dünyaya təkrar göndərilsələr də, yenə qorumayacaqlarıdır. Bu Quran ayələri ilə xəbər verilmiş qəti bir həqiqətdir:

“Odun üzərində dayandırıldıqları vaxt onların: “Kaş ki, bizi dünyaya qaytaraydılar! Onda biz Rəbbimizin ayələri yalan saymayıb möminlərdən olardıq”, -dediklərini görəydin! Xeyr! Əvvəllər gizlətdikləri günahlar onlara aşkar oldu. Əgər onlar geri qaytarılsaydılar, yenə də özlərinə qadağan olunmuş şeylərə qayıdardılar. Şübhəsiz ki, onlar yalançıdırlar”. (“Ənam” surəsi, 27-28)

Hesablarını verərkən də alovlandırılan cəhənnəm onları gözləyir. Törətdiklərinin heç biri ötürülmədən qarşılığını görmək üçün cəhənnəmə yollanarlar. Bir ayədə böyük hesab belə izah olunur:

“Səhifələr açılacağı zaman, göy qopardılacağı zaman, cəhənnəm alovlandırılacağı zaman və cənnət möminlərə yaxınlaşdırılacağı zaman, hər kəs bu gün üçün özünə nə tədarük etdiyini biləcəkdir”. (“Təkvir” surəsi, 10-14)

Möminlər üçün isə olduqca asan bir hesab olacağı “İnşiqaq” surəsində bildirilmişdir:

“Ey insan! Sən, həqiqətən də, səy göstərib Rəbbinə tərəf can atırsan. Sən Onunla qarşılaşacaqsan! Kimin kitabı sağ əlinə veriləcəksə, o, yüngül sorğu-suala tutulacaq və sevincək öz ailəsinə qayıdacaqdır!” (“İnşiqaq” surəsi, 6-9)

Möminlər dünyadakı həyatlarını, onları yaradan və doğruya yönəldən Rəbbimizin istədiyi şəkildə yaşamışlar. Günahlarını isə sonsuz rəhmət sahibi olan Allah bağışlayacaq. Allah bir çox ayədə iman gətirib saleh əməllər edənlərin günahlarını yaxşılıqlara çevirib bağışlayacağını bildirmişdir. O gün Rəbbimizin vəd etdiklərinə qovuşan möminlərə Allah belə buyurur:

“O gün möminə deyiləcəkdir: “Ey arxayın olan kəs! Razı qalmış və razılıq qazanmış halda, öz Rəbbinə tərəf dön! Mənim qullarımın cərgəsinə keç! Cənnətimə daxil ol!” (“Fəcr” surəsi, 27-30)

Beləliklə, möminlər Allah’ın onlara olan lütfü və ehsanı sayəsində sonsuz atəş əzabından xilas olacaq və Rəbbimizin sonsuz nemətləri ilə dolu olan cənnətə qovuşacaqlar. “Cənnətə gir”, -deyiləndə möminini cavabı Quranda belə xəbər verilir:

“Onlar deyəcəklər: “Bizə verdiyi vədini yerinə yetirən və bizi bu yerə varis edən Allah’a həmd olsun! Biz cənnətin istədiyimiz yerində sakin oluruq. Yaxşı əməl sahiblərinin mükafatı necə də gözəldir!”” (“Zumər” surəsi, 74)

Din günündə inkar edənlərin vəziyyəti. Fiziki durumları

Din günündə insanlar yeni bir yaradılışa sahib olacaqlar. Buna görə, möminlərin üzü imanın nuru və gözəlliyini əks etdirərkən kafirlər çirkinləşərlər:

“Bu dünyada onları lənətə düçar etdik. Qiyamət günü isə onlar Allah’ın rəhmətindən qovulmuş kimsələrdən olacaqlar”. (“Qəsəs” surəsi, 42)

Yenə bir çox ayədə o gün inkar edənlərin üzlərini toz, zillət və qaraltı bürüyəcəyi və qapqara olacağı bildirilmişdir:

“O gün neçə-neçə üzlərə toz-torpaq hopacaq, onları zülmət bürüyəcəkdir. Məhz onlardır kafirlər, günahkarlar!” (“Əbəsə” surəsi, 40-42)

“Sən qiyamət günü Allah’a qarşı yalan uyduranların üzlərini qapqara görəcəksən. Məgər cəhənnəmdə təkəbbürlülər üçün yer yoxdur?” (“Zumər” surəsi, 60)

Üzlərdəki bu fiziki çirkinləşmə metafizik bir vəziyyətdir. Allah’ın istədiyi kimi yaşayıb, heysiyyətli bir həyatı seçməyən bu insanlar nəfslərinə uyarkən, əslində, özləri alçalmağı qəbul edirlər. Nəfsə təslim olmağın, vicdana qarşı gəlməyin çirkinliyi və şərəfsizliyi ilə daxili aləmləri böhran keçirir. Elə buna görə, alçalmışlar olaraq cəhənnəmə atılırlar:

“Biz istəsəydik, bunun sayəsində onu ucaldardıq. Lakin o, dünyaya meyil saldı və öz istəyinə uydu. Onun məsəli itin məsəlinə bənzəyir, onu qovsan da, dilini çıxardıb ləhləyər, qovmasan da. Ayələrimizi yalan hesab edənlərin məsəli belədir. Bu əhvalatları onlara danış ki, bəlkə, fikirləşələr”. (“Əraf” surəsi, 176)

Nəfsin kiçik hiylələri qarşısında məğlub olan bu insanlar dünyada təkəbbür göstərməyin qarşılığını axirətdə alçaldılma olaraq alacaqlar. “Ğaşiyə” surəsinin 2-ci ayəsində inkarçıların yalnız fiziki çirkinliklərindən deyil, eyni zamanda, alçaldılmalarından da bəhs edilir:

“O gün neçə-neçə üzlər zəlil olub yerə dikiləcək”. (“Ğaşiyə” surəsi, 2)

Xəbərdarlıqlara baxmayaraq, ayələri diqqətə almamış, tətbiq etməyə cəhd etməmiş və vəziyyətlərini düzəltməmiş inkarçılar o anda heç gözləmədikləri qədər alçaq və çarəsiz vəziyyətə düşməyin peşmançılığını yaşayacaqlar. Allah’ın ayələrini rədd edib öz həvəslərinə uyğun həyat tərzini seçənlər Quranda təsvir olunan əzaba bu rəftarları ilə layiq olduqlarını sübut edirlər. Bu şəxslərin hesab günündə düşəcəkləri vəziyyət olduqca çətin olacaq. Allah, heç şübhəsiz, haqq ilə hökm etməsi və ədaləti ilə vədlərini gerçəkləşdirəcək. Ayələrdə belə buyurulur:

“Allah kimi doğru yola yönəldirsə, o, doğru yoldadır. Kimi azdırırsa, onlara Ondan başqa dostlar tapa bilməzsən. Qiyamət günü Biz onları kor, lal və kar olduqları halda, üzü üstə bir yerə toplayacağıq. Onların sığınacaqları yer cəhənnəmdir. Onun alovu azaldıqca onlar üçün alovu artıracağıq”. (“İsra” surəsi, 97)

“O deyəcək: “Ey Rəbbim! Mən dünyada görürdümsə, indi nə üçün məni kor olaraq gətirdin?” Allah deyəcək: “Elədir! Çünki sənə ayələrimiz gəldi, sən isə onları unutdun. Bu gün də sən beləcə unudulacaqsan!”” (“Taha” surəsi, 125-126)

Quranda kafirlərin, baxışlarını o gün zillətdən aşağı dikəcəkləri belə bildirilir:

“Onlar zəlil baxışlarla gözlərini aşağı dikmiş halda, ətrafa yayılan çəyirtkələr kimi qəbirlərindən çıxacaqlar”. (“Qəmər” surəsi, 7)

Kafirlərin kor və zillətdən yerə dikilmiş gözləri də görünüşlərindəki qorxuncluğu və iyrəncliyi artırır. Gözdəki ifadə və dəhşət verici görüntü o gün inkarçılara verilmiş bir xüsusiyyətdir. Allah “Taha” surəsində bu şəxsləri belə təsvir edir:

“O gün sur üfürüləcək və o gün günahkarları gözləri gömgöy göyərmiş halda, bir yerə toplayacağıq”. (“Taha” surəsi, 102)

Yenə Quranda Allah’ın göndərdiyi elçilərə və ayələrinə qarşı təkəbbür göstərən bu insanların din günü burunları üzərinə damğa vurulacağı bildirilmişdir:

“Biz onun burnuna damğa vuracağıq”. (“Qələm” surəsi, 16)

Bu vəziyyət haqsız yerə təkəbbür göstərən insanlar üçün mühüm alçalma səbəbidir. Burunların xortum olaraq təsvir edilməsi və xortumların üzərinə iyrəncliklərini artıran damğaların vurulması, inkarçıların axirətdəki çirkinliyini və rəzil durumlarını göstərir. Axirətdə olduqca rahat mühitlərdə yaşayacaq möminlərdən fərqli olaraq, inkarçılar davamlı alçalacaqlar. Möminlər və inkarçılar arasındakı bu fərq ayələrdə belə bildirilir:

“O gün (neçə-neçə) üzlər nurlanacaq və öz Rəbbinə baxacaqdır. O gün (neçə-neçə) üzlər də tutulub qaralacaq və yəqin edəcək ki, onlara müsibət artıq üz vermişdir”. (“Qiyamət” surəsi, 22-25)

Nə qaçmaq, nə də gizlənmək imkanları vardır. Allah Quranda görünüşləri ilə dərhal tanınan kafirlərin alınlarından və ayaqlarından tutularaq cəhənnəmə atıldığını belə bildirmişdir:

“Günahkarlar simalarından tanınacaq, kəkillərindən və ayaqlarından yaxalanacaqlar”. (“Rəhman” surəsi, 41)

Danışmalarına izn verilməyəcək

İnkar edənlər o gün həyatlarına aid unutduqları hər hərəkətin qarşılarına çıxmasını təsvir oluna bilməyən heyrət və peşmançılıqla qarşılayacaqlar. Quranda bəhs edilən “kaş ki” və ya “heyf” şəklindəki fəryadları peşmançılıqlarının heç bir faydasının olmadığını başa düşdüklərini göstərir. "Kaş, biz Allah’a ibadət edəydik. Onun Elçisinə müti olaydıq" ” (Əhzab surəsi, 66) -deyərək heyfsilənən bu insanların üzrxahlıqlarının və heyfsilənmələrinin artıq heç bir təsiri yoxdur. Yalvarış və fəryadlarına, kömək çağırışlarına Allah’dan gələn qarşılıq Quranda belə izah olunmuşdur:

“Və onlara deyiləcəkdir: “Siz bu gününüzlə qarşılaşacağınızı unutduğunuz kimi, Biz də bu gün sizi unudacağıq. Sizin sığınacaq yeriniz cəhənnəmdir. Sizin köməkçiləriniz də olmayacaqdır”. (“Casiyə” surəsi, 34)

Bunlara baxmayaraq, həmin insanlar Allah’dan kömək istəməyə davam edəcəklər. Bir qismi Allah’dan yox olmağı istəyəcək. Bir qismi qarşılaşdığı əzabdan xilas olmaq üçün sahib olduqlarını fidyə olaraq vermək, bir qismi də dünyaya geri qayıdıb etdiklərini düzəltmək istəyəcək. Quranda bu insanların saleh əməllər etmək üçün dünyaya geri qayıtmaq istədikləri belə izah olunur:

“Kaş ki, günahkarları öz Rəbbi qarşısında başlarını aşağı dikərək: “Ey Rəbbimiz! Biz gördük və eşitdik. Bizi geri qaytar ki, yaxşı işlər görək. Həqiqətən də, biz qəti inandıq!” (-deyəndə) görəydin!” (“Səcdə” surəsi, 12)

Bu yalvarmaları onları əhatəyə alan qorxunc əzabdan xilas ola bilmək üçündür. Halbuki, dünyaya geri qayıtsalar belə, inkarçıların əvvəlki mövqelərinin əsla dəyişməyəcəyini Allah bildirmişdir. Bu insanlar üçün artıq heç bir şəkildə qurtuluş yoxdur. Kafirlər onları yaradan və yaşadan Allah’a üsyan etməklə ola biləcək ən böyük günahı törədiblər. Buna görə, hesab günü özlərini müdafiə etmələrinə belə izn verilməyəcək. Allah bu həqiqəti ayələrdə belə bildirir:

“Qiyaməti yalan sayanların o gün vay halına! Bu, günahkarların danışa bilməyəcəkləri bir gündür. Onlara üzrxahlıq üçün izin belə verilməyəcəkdir. Qiyaməti yalan sayanların o gün vay halına!” (“Mürsəlat” surəsi, 34-37)

Belə ki, Quranda Allah’ın inkarçıların etdiklərinə qarşılıq olaraq din günündə bu insanlarla danışmayacağı, onları qorumayacağı və günahlardan təmizləməyəcəyi bildirilmişdir. Mövzu ilə bağlı ayələrdən bəziləri bunlardır:

“Şübhəsiz ki, Allah’ın nazil etdiyi kitabdan olanları gizli saxlayanlar və bununla cüzi miqdarda pul əldə edənlər öz qarınlarına oddan başqa bir şey doldurmurlar. Qiyamət günü Allah onları danışdırmaz və onları təmizə çıxarmaz. Onlar üçün üzücü bir əzab vardır”. (“Bəqərə” surəsi, 174)

“Həqiqətən də, Allah ilə olan əhdlərini və andlarını ucuz qiymətə satan kəslər üçün axirətdə heç bir pay yoxdur. Allah onları danışdırmayacaq, Qiyamət günü onların üzünə baxmayacaq və onları təmizə çıxarmayacaqdır. Onlar üçün üzücü bir əzab vardır”. (“Ali-İmran” surəsi, 77)

“Allah buyuracaq: “Orada alçalmış vəziyyətdə qalın və Mənə heç nə deməyin!” (“Muminun” surəsi, 108)

İnsanların qəzəbi Allah’ın inkarçılara qəzəblənməsi ilə müqayisə edilə bilməz. İnsan nə qədər hiddətlənsə də, bunun nəticəsində verə biləcəyi cəza məhduddur. Halbuki, Allah’ın qəzəbi təsəvvür edilə bilməz qədər böyükdür. Ağıla və təsəvvürə gəlməyəcək dərəcədə dəhşətli bir qarşılıq vardır bu qəzəbin nəticəsində. Qəzəbin ölçüləri insan ağlının və xəyal gücünün sərhədlərindən çox kənardadır. Quranda bu həqiqət belə ifadə olunur:

“Kafirlərə belə xitab olunacaq: “Siz imana dəvət olunarkən küfrünüzdə israr etdiyiniz zaman Allah’ın sizə olan nifrəti indi sizin özünüzə olan nifrətinizdən daha böyük idi”” (“Ğafir” surəsi, 10)

Qorxu içində olmaları

İnkarçıların sonsuza qədər davam edəcək qorxu və peşmançılıqları ölüm mələklərinin onların canını almağa gəlməsi ilə başlayır. Bu zaman heç bir inkarçı qaçmağa cəhd edə bilməz. Çünki bu, sondur və ölümlə birlikdə sonsuz həyata daxil olunur. Elə o anda təsvir edilməz bir qorxu bütün mənliklərini əhatəyə alır və dünyada özlərinə bildirilən əzab həqiqətinin ilk anlarının başladığını anlayırlar. Allah “Ənam” surəsində belə buyurur:

... “Allah’a qarşı yalan uydurandan və ya özünə vəhy olunmadığı halda: “Mənə də vəhy olunmuşdur”, -söyləyəndən və: “Mən də Allah’ın nazil etdiyinin bənzərini endirəcəyəm”, – deyəndən daha zalım kim ola bilər? Zalımları ölüm girdabında olduqda, mələklərin də əllərini uzadıb: “Canlarınızı çıxarın! Allah’a qarşı nahaq sözlər söylədiyinizə və Onun ayələrinə təkəbbür göstərdiyinizə görə, bu gün siz cəzalandırılacaqsınız!“ (-dediklərini) bircə görəydin”. (“Ənam” surəsi, 93)

Dünyada əldə etdikləri bütün zənginlikləri arxalarında buraxıblar. O gün sahib olduqları heç bir şeyin mənası yoxdur. Qazandıqları, güvəndikləri heç kimə bir fayda verə bilməyəcək. Ayədə bildirildiyi kimi, Allah’ın hüzurunda tənhadırlar:

“Hüzurumuza ilk dəfə sizi xəlq etdiyimiz kimi tək-tənha, həm də sizə verdiyimiz (nemətləri) arxanızda qoyub gəldiniz. Öz aranızda (Allah’a) şərik saydığınız şəfaətçilərinizi də yanınızda görmürük. Artıq aranızda əlaqə qırılmış, iddia etdiyiniz (tanrılar) isə sizdən uzaqlaşmışdır”. (“Ənam” surəsi, 94)

İnkarçıların əl və ayaqları, adətən, bağlanmış kimidir. Dünyada çox sevdikləri, öz istəkləri yönündə istifadə etdikləri bədənlərinə söz keçirə bilməzlər, sahib çıxa bilməzlər. Etmək istədiklərini heç cür edə bilməzlər. Belə ki, Quranda bu insanların o gün səcdəyə dəvət ediləcəkləri, lakin səcdə etməyə belə güclərinin çatmayacağı bildirilmişdir:

“Ayağın açılacağı və onlar səcdəyə çağırılacaqları, lakin (buna) qadir ola bilməyəcəkləri gün – onların baxışları yazıq görkəm alacaq, özlərini də zəlalət bürüyəcəkdir. Hərçənd ki, onlar (dünyada) ikən sağ-salamat halda səcdə qılmağa dəvət olunurdular”. (“Qələm” surəsi, 42-43)

Hər şeyin sahibi Allah’dır və hər şey Onun diləməsi ilə yaranır. İnkarçıların səcdəyə çağırılmalarının səbəbi dünya həyatı boyu etməyib ertələdiklərindən dolayı bir sıxıntı və peşmançılıq duymalarını təmin etməkdir. Daha əvvəl təkəbbür göstərərək Allah’a səcdə etməyi rədd edən bu insanlar o gün istədikləri halda, bunu edə bilməyəcəklər. Sorğu-sual edilib cəhənnəmə yollanacaqlar.

“Allah ilə qarşılaşmağı yalan sayanlar artıq ziyana uğramışlar. O saat onları qəflətən haqladıqda onlar öz günah yüklərini bellərində daşıyaraq deyəcəklər: “Dünyada buraxdığımız əməllərə görə vay halımıza!” Onların daşıdıqları şey necə də pisdir!” (“Ənam” surəsi, 31)

İnsan həyatı boyu tez-tez peşmançılıq hissi keçirir. Etdiklərini düzəltmək imkanı da vardır. Amma nədənsə təkəbbüründən dolayı düzəltməyə heç cəhd etmir, doğruya heç vaxt yönəlmir. Çünki özünün ən doğrunu bildiyini zənn edir, buna görə də hər öyüdə qulaqlarını tıxayır. Amma o gün insan dünyada etdiyi bu hərəkətinə görə ciddi peşmançılıq duyacaq. Ancaq duyulan bu peşmançılığın heç bir faydası olmayacaq. İnkar edənlər o gün etdikləri əməlləri düzəltməyi çox istəyəcəklər. Allah’a özlərini dünyaya geri qaytarması üçün yalvaracaqlar. Dünyadakı mallarının, oğullarının, həyat yoldaşlarının, adət-ənənələrinin, bir təməli olmadan müdafiə edilən fikirlərin nə qədər mənasız və faydasız olduğunu, sadəcə Allah üçün edilən işlərin bir dəyəri olduğunu tam olaraq dərk edəcəklər. Lakin bu idrakın onlara bir faydası olmayacaq.

Bəziləri isə təkəbbürlərindən belə dəhşətli bir anda da peşmançılıqlarını gizləməyə çalışacaqlar. Bunu xəbər verən ayədə belə buyurulur:

“Əgər zalım olan hər kəs yer üzündə olanların hamısına sahib olsaydı, mütləq onu əzabdan qurtarmaq üçün fidyə verərdi. Onlar əzabı gördükdə dərindən peşman olarlar. Onların arasında ədalətlə hökm verilər və onlara zülm edilməz”. (“Yunis” surəsi, 54)

Günahlarını bilmələrinə baxmayaraq, bunu bəlli etməzlər. Halbuki, gördükləri qarşılığa layiqdirlər və başlarına gələnlər Allah’ın ədalətinin bir nəticəsidir. Allah o gün iman gətirənlərlə inkar edənləri qəti şəkildə bir-birindən ayıracaq. İnkar edənlərin cəhənnəmə girənə qədər qarşılaşdıqları hər hadisə şeytanın yolunu doğru yoldan üstün tutmalarına görədir. Bu qorxunc qarşılaşmaya, həqiqətən də, layiqdirlər.

“Pis əməllə gələnlər isə üzüstə oda atılarlar. Onlara deyilər: “Məgər siz ancaq etdiyiniz əməllərə görə cəzalandırılmırsınızmı?”” (“Nəml” surəsi, 90)

Peşmançılığı gətirən çoxlu səbəb olacaq. Əzab içində tənha qalacaqlar. Öz dəriləri əleyhlərində şahidlik edəcək və sonsuz əzabın dəhşətini yaşayacaqlar. Cəhənnəmi görüb necə bir dəhşətlə qarşılaşacaqlarını anlayacaqlar. Koruna güvəndikləri saxta ilahları yuxu kimi yox olacaq. Şeytan da onları tənha buraxacaq. Şeytanın sözləri Quranda belə xəbər verilir:

“İş bitdikdə şeytan deyəcək: “Həqiqətən də, Allah sizə gerçək vəd etmişdi. Mən də sizə vəd vermişdim, lakin vədimə xilaf çıxdım. Mənim sizin üstünüzdə heç bir hökmranlığım yox idi. Mən sizi azğınlığa dəvət etdim, siz də dəvətimi qəbul etdiniz. Buna görə də məni yox, özünüzü qınayın. Nə mən sizin köməyinizə çata bilərəm, nə də siz mənim köməyimə çata bilərsiniz. Heç şübhəsiz ki, mən əvvəllər də sizin məni Allah’a şərik qoşmağınızı rədd etmişdim”. Həqiqətən, zalımlar üçün üzücü bir əzab hazırlanmışdır”. (“İbrahim” surəsi, 22)

O gün möminlər inkarçıların düşdüyü bu çarəsiz vəziyyətə baxacaq, bu rəzilliyin nəticəsində başları önlərinə düşmüş kafirlər isə peşmançılıqdan dolayı ancaq göz ucu ilə möminlərə baxa biləcəklər. Bu həqiqət bir ayədə belə bildirilir:

“Cəhənnəm qarşısına gətirildikləri zaman sən onların zəlillikdən başlarını aşağı salıb gözucu, gizlin-gizlin baxdıqlarını görəcəksən. Möminlər deyəcəklər: “Şübhəsiz ki, ziyana uğrayanlar qiyamət günü özlərini və ailələrini itərənlərdir”. Həqiqətən, zalımlar daimi əzab içində olacaqlar”. (“Şura” surəsi, 45)

Axirətdəki peşmançılıq, şübhəsiz ki, dünyadakı nümunələri ilə müqayisə edilməyəcək dərəcədə böyükdür. Bu, geri qayıtmaq imkanı və çarəsi olmayan bir peşmançılıqdır. Artıq heç bir şəkildə dəyişdirilməyəcək bir sonun çöküntüsünü, bunun ağır yükünü çiyinlərində hiss edirlər. Bu çöküntü və peşmançılıq böyük bir qəflətin nəticəsidir. Bu insanlar özlərini yaradan və demək olar ki, dünyanı bütün nemətləri ilə əmrlərinə verən Allah’ı inkar etmə cəsarətini göstəriblər. Seçdikləri bu inkar yolu axirətdəki yerlərini müəyyən etmişdir: bu məkan cəhənnəmdir. Ağıllarına belə gətirmək istəmədikləri hər cür kədərin, əzabın, qayğının sonsuza qədər yaşandığı yerdir ora. Allah’ın qəzəbinin nəticələri bütün əzəməti ilə qarşılarındadır artıq.

Öz aralarında mübahisə etmələri

“Onlar orada höcətləşərək deyərlər: “Allah’a and olsun ki, biz açıq-aşkar azğınlıq içində idik – o vaxt ki, biz sizi aləmlərin Rəbbinə tay tuturduq. Bizi ancaq günahkarlar azdırdı. İndi isə bizim nə şəfaətçilərimiz, nə də bizə canıyanan bir dostumuz var! Bir də dünyaya qayıda bilsəydik, möminlərdən olardıq!” Şübhəsiz ki, bunda bir ibrət vardır. Lakin onların əksəriyyəti yenə iman gətirmədi”. (“Şüəra” surəsi, 96-103)

İnkar edənlər o gün heç gözləmədikləri qədər böyük bir əzabla qarşılaşacaqlar. Yaşadıqları vəziyyətə görə həm özlərinə, həm də özlərini Allah’ın yolundan uzaqlaşdıran insanlara qarşı böyük bir qəzəb içində olacaqlar. Dünyada ikən ən əhəmiyyətli hədəflərdən biri olan məqam və mövqelərinin o gün heç bir mənası qalmayacaq. İnkarçılar o gün özlərini doğru yoldan azdıran liderlərinə qarşı qəzəb duyacaqlar. Dünyada ikən ardınca getdikləri bu insanlardan qaçaraq uzaqlaşmağa çalışacaqlar. Özlərinə tabe olan insanlar ilə o günkü mübahisələri isə ayələrdə belə izah olunur:

“O zaman, tabe olunmuş başçılar tabe olunanlardan uzaqlaşacaq, hamısı əzabı görəcək və aralarındakı əlaqələr kəsiləcəkdir. Tabe olanlar deyəcəklər: “Əgər bizim üçün dünyaya dönüş olsaydı, indi onlar bizdən uzaqlaşdıqları kimi, biz də onlardan uzaqlaşardıq!” Beləcə, peşman olsunlar deyə, Allah onlara özlərinin əməllərini göstərəcək və onlar heç vaxt cəhənnəm odundan çıxa bilməyəcəklər”. (“Bəqərə” surəsi, 166-167)

Allah Quranda dünyada insanları yanlış yönləndirən və Allah inancından uzaqlaşdıran səbəblər arasında öndə gələnlərin təsirinə də işarə etmişdir. Allah’ın müəyyən etdiyi ölçülərə görə deyil, insanların müəyyən etdiklərinə görə üstün qəbul edilən bu insanların özlərinə tabe olanlar üzərində təsirləri çox böyükdür. Bunun nəticəsində, insanların düşünmədən bağlandıqları liderləri onlara dünyanın keçici dəyərləri üçün yaşamanın doğru olduğunu öyrətmiş və boş işlərlə onları aldatmışdır. Lakin özləri də, tabe olanlar da dünyada etdikləri işlərin nə qədər böyük günah olduğunu görə bilməmişlər. Allah`a qarşı gəlib bir-birlərini dəstəkləmiş, öz istəklərinə tabe olmuşlar. Bu böyük qəflətin ortaya çıxdığı gün bir-birlərini günahlandırmağa başlayarlar. Bu günahlandırmalara baxmayaraq, hər iki tərəf də cəhənnəmdən çıxarılmayacaq.

Allah Özünə təslim olanları doğru yoldan azdıran bu liderləri Quranda belə təsvir edir:

“Biz onları oda çağıran rəhbərlər etdik. Qiyamət günü onlara kömək edilməyəcəkdir. Bu dünyada onları lənətə düçar etdik. Qiyamət günü isə onlar Allah’ın rəhmətindən qovulmuş kimsələr olacaqlar”. (“Qəsəs” surəsi, 41-42)

“Firon qiyamət günü öz camaatının qabağına düşüb onları Oda aparacaq. Girəcəkləri yer nə pis yerdir!” (“Hud” surəsi, 98)

O gün inkar edənlər böyük həvəslə bağlandıqları liderləri ilə aralarında şərq və qərb uzaqlığının olmasını istəyəcəklər. Bu həqiqət “Zuxruf” surəsində belə xəbər verilir:

“Kim mərhəmətli Allah’ın zikrindən üz döndərsə, Biz şeytanı ona calayarıq və o da ona yoldaş olar. Şübhəsiz ki, şeytanlar onları haqq yoldan sapdıracaq, onlar isə özlərinin haqq yolda olduqlarını güman edəcəklər. Nəhayət, o, hüzurumuza gəldikdə yoldaşına deyər: “Kaş ki, mənimlə sənin aranda məşriqlə məğrib arasındakı uzaqlıq qədər məsafə olaydı. Sən nə pis yoldaş imişsən!” Onlara deyilər: “Siz haqsızlıq etdiyinizə görə, şərik olmağınız sizə heç bir fayda verməz!”” (“Zuxruf” surəsi, 36-39)

O gün insanlar dünyada çox sevdikləri, inandıqları, böyük həvəslə bağlandıqları insanların bir qismini tanımayacaq, bir qismini də inkar edəcək, hətta onlara lənət edəcəklər. Ayədə belə buyurulur:

“İbrahim dedi: “Siz aranızda ancaq dünya həyatına bəslədiyiniz vurğunluğa görə Allah`ı qoyub bütlərə pərəstiş etdiniz. Sonra isə qiyamət günü bir-birinizi kafir adlandırıb lənətləyəcəksiniz. Sığınacağınız od olacaqdır. Sizə yardım edə bilən kəslər də tapa bilməyəcəksiniz”. (“Ənkəbut” surəsi, 25)

Quranda Allah’ı unudub Ondan başqasını razı salmağa çalışaraq ömrünü keçirən bu insanların Allah’ın hüzurunda bir-birləri ilə olan mübahisələri belə izah olunur:

“Allah əmr edib deyəcək: “Atın cəhənnəmə hər bir inadcıl kafiri, xeyrə mane olanı, azğınlaşıb həddi aşanı, şübhə edəni, başqa bir məbudu Allah’a tay tutanı. Atın onu şiddətli əzabın içinə!” Yoldaşı şeytan deyəcəkdir: “Ey Rəbbimiz! Onu mən yoldan çıxartmadım, əksinə, o, özü dərin azğınlıq içində idi!” Allah deyəcəkdir: “Mənim hüzurumda höcətləşməyin. Mən əvvəlcədən sizi xəbərdar etmişdim. Mənim sözüm dəyişməzdir. Mən bəndələrə zülm edən deyiləm!”” (“Qaf” surəsi, 24-29)

Möminləri və onların getdiyi doğru yolu bəyənməyən bu insanlar din günündə möminləri öz yanlarında görə bilməyincə olduqca təəccüblənəcəklər. Təəccübləri isə ayələrdə belə xəbər verilir:

“Günahkarlar deyəcəklər: “Bizə nə olub ki, dünyada ikən pis adamlar saydığımız kişiləri burada görmürük? Biz onları haqsızcasınamı məsxərəyə qoyurduq? Nə isə, onlar gözə dəymirlər?” Şübhəsiz ki, bu, od sakinlərinin bir-biri ilə höcətləşməsi bir həqiqətdir”. (“Sad” surəsi, 62-64)

Dünyada aralarındakı anlaşmazlıqlar heç vaxt sona çatmamış, öz həyatlarını öz əlləri ilə qaraltmışlar. Bir-birlərinə etdikləri bu zülmü görə bilmirlər. Yaşadıqları mühitdə, hətta yaxınları arasında belə rahat ola bilmirlər. Buna baxmayaraq, münaqişələrdən heç cür uzaqlaşmırlar. Möminlər dünyada və axirətdə həmişə hüzur içində olmalarına baxmayaraq, onlar daimi bir hüzursuzluq və sıxıntı mühitində yaşayırlar. Şübhəsiz, bu vəziyyət yaşadıqları və daimi olaraq yaşayacaqları əzab növlərindən biridir. Həm dörd tərəfdən əzabı dadacaqlar, həm də yaxınları zənn etdikləri insanlarla mübahisə edəcəklər.

Alçaldılacaqlar

Allah'a qarşı təkəbbür göstərməyin nəticəsi alçaldılmaqdır. Axirətin varlığına inanmayan insanlar Allah’ın açıq-aşkar varlığını inkar edib laqeyd yaşamağın qarşılığını alacaqlar. Halbuki, insan o dünyadakı həyatında Allah’ın əzabına ehtimal vermir, bunu bir an belə düşünmür. Dünyada şeytanın əsgəri olmuş, onun aldatma üsullarına qapılmış və imtihandan ibarət olan bir həyatı boş bir məqsəd uğrunda xərcləmişdir. Hətta Allah’a qarşı təkəbbürlülük onu başqa günahlara aparmışdır. Bu, şübhəsiz, böyük bir xətadır və nəticəsi axirətdə qorxunc bir əzab və böyük bir alçalmadır.

İnkarçılar, əlbəttə, haqsızdırlar. Nemət və ruzilərə necə sahib olduqlarını sorğu-sual etmədən özlərində bəzi zövqləri dadma haqqı görürlər. Ancaq axirətdə haqsız yerə təkəbbür göstərməyin qarşılığı olduqca böyük olacaq. Ayədə bu həqiqət belə ifadə edilir:

“Kafirlər odun qarşısına gətiriləcəkləri gün onlara deyiləcəkdir: “Siz dünya həyatınızda pak nemətlərinizi sərf edib qurtardınız və onlardan zövq aldınız. Bu gün isə siz yer üzündə haqsız olaraq təkəbbür göstərdiyinizə və asi olduğunuza görə alçaldıcı əzabla cəzalandırılacaqsınız!”” (“Əhqaf” surəsi, 20)

Dünya ilə bağlı cəhdlərlə ömrünü keçirən və axirəti əsla düşünməyən bu insanlar qiyamət günündə və sonrasında alçaldılacaqlar. Allah bu həqiqəti ayələrdə belə bildirmişdir:

“Aləmi çulğalayanın xəbəri gəlib çatdımı? O gün neçə-neçə üzlər zəlil olub yerə dikiləcək, üzülüb əldən düşəcək”. (“Ğaşiyə” surəsi, 1-3)

“Sonra qiyamət günü Allah onları rüsvay edəcək və deyəcək: “Haqqında mübahisə etdiyiniz şəriklərim haradadır?” Elm verilmiş kimsələr deyəcəklər: “Şübhəsiz ki, bu gün kafirlərə rüsvayçılıq və əzab üz verəcək!”” (“Nəhl” surəsi, 27)

“Qiyamət günü onun əzabı qat-qat artırılar və onun içində zəlil olub əbədi qalar”. (“Furqan” surəsi, 69)

Allah'a qarşı mübarizələrini çirkin cəsarətlə davam etdirən insanlar hesab gününə əhəmiyyət vermirlər. Allah’ın özləri üçün hazırladığı tələdən xəbərsiz yaşayırlar. Halbuki, bu tələ tayı-bərabəri görünməmiş bir tələdir. Bütün inkarçı cəmiyyətlərə elçilər vasitəsi ilə edilən öyüdlər çox az bir qrupdan başqa heç kimə təsir etmir. Hətta bir qisminin inkarını daha da artıran bu xəbərdarlıqlar, əslində, onların məsuliyyətini də artırır. Allah dünyada özlərinə xatırladılan axirət həqiqətini qiyamət günü ən göstərişli şəkli ilə insanların hamısına göstərəcək.

Allah’ın vədinin nəticələrinin nə olduğunu inkarçılar o gün açıq bir şəkildə başa düşəcəklər. Həyatları əbədi olmamış və dünya həyatı bitmişdir. Artıq zövq və istəklərin bir hökmü yoxdur, yeganə həqiqət Allah’ın hökmüdür. Allah’a qarşı zülm içində olan bu insanlara etdiklərinin qarşılığı verilmişdir. Allah’ın hökmünə görə əzab və sıxıntı içində sonsuza qədər yaşayacaqlar.

Belə olmaqla bərabər, Allah’dan bir rəhmət olaraq Peyğəmbərimizin (s.ə.v) belə bir hədisi də vardır:

Peyğəmbərimiz (s.ə.v) belə buyurmuşdur: “Qəlbində zərrə qədər iman olan şəxs atəşdən çıxacaq”. Əbu Səid deyir ki: “Kim (bu həqiqətdən şübhəyə düşsə, bu ayəni oxusun: “Allah, şübhəsiz, zərrə qədər haqsızlıq etməz...”” (“Nisa surəsi”, 40) (Tirmizi, Sifatu-cəhənnəm 10, (2601))

İnananların layiq olduqları cənnətdəki sonsuz həyat bütün ehtişam və gözəlliyi ilə din günündə bütün insanlara göstəriləcək. Bir ayədə Rəbbimiz cənnətlə bağlı olaraq belə xəbər verir:

“Öz Rəbbindən qorxanları ağacları altından çaylar axan cənnət bağları gözləyir ki, onlar orada əbədi olacaqlar. Bu, Allah’dan bir ziyafətdir. Allah’ın dərgahında olan nemətlər möminlər üçün daha xeyirlidir”. (“Ali-İmran” surəsi, 198)