Nəticə: Səmimi Bir İnsan Səthi Düşüncədən Necə Xilas Ola Bilər?

Səthi düşüncə bütün rəftar və söhbətlərdə əks olunmaqla yanaşı əsasən də ruhda və düşüncədə yaşanan bir problemdir. Buna görə də səthi düşüncədən xilas olmağın yolu rəftarların bir-bir ələ alınıb düzəldilməsi kimi bir üsul deyil. Çünki belə bir vəziyyətdə adam öyrəndiklərindən kənar bir hadisəylə qarşılaşdıqda yenə səthi rəftarlar göstərə biləcəkdir. Üstəlik bildiklərini də tətbiq etməkdə problemlər çıxacaq, çünki bir insanın dünyagörüşü və düşüncələri nə isə rəftarlarına da bu əks olunar. Məntiqini başa düşmədiyi, vacibliyinə inanmadığı bir şeyi tətbiq etməkdə çətinlik çəkər. Halbuki səthiliyin həlli zənn edildiyi kimi vaxt aparan, çətin ya da mürəkkəb bir şey deyil, əksinə olduqca asandır.

Bunun həlli Allahdan qorxmaq və Quran əxlaqını yaşamaqdır. Allaha iman edən və Quranı tam olaraq həyata keçirən hər insan səthi xarakterdən xilas olar. Allahdan lazım olduğu kimi qorxub çəkinməsi, hər an hər yerdə vicdanlı davranması onu səthi düşünməkdən, səthi hərəkət etməkdən tamamilə çəkindirər. Belə bir adam nəfsinə uymaqdan imtina edər və Allahın “nəfsini günahdan təmizləyən uğur qazanmışdır. Onu günaha batıran isə ziyana uğramışdır”. (Şəms surəsi, 9-10) ayələrində diqqət çəkdiyi kimi nəfsini pisliklərdən təmizləməyə çalışar.

Nəfsin səthi düşüncərinə uymamaq belə bir xarakterdən xilas olmaq istəyən insan üçün əhəmiyyətli bir məsələdir və bu da ancaq Quran ayələrinin tətbiq olunması ilə mümkün olar. Nəfs, insanı aldadan, pisliyə yönəldən, boş və zərərli şeyləri təlqin edən, bir sözlə bir çox səhvin və səthiliyin qaynağıdır. Adamın nəfsindəki eqoistlik duyğusu və böyüklük arzusu, hərisliyi, tamahkarlığı, hirsi və hər cür pis rəftar və düşüncəni hərəkətə gətirər. Səthi düşüncəyə düşməmək, dünya və axirətdə zərər görməmək üçün, nəfsə tabe olmamaq lazımdır. Allah Quranda Musa peyğəmbərin qövmünə verdiyi bir öyüdü belə bildirmişdir:

“...Odur ki, Yaradanınıza tövbə edin və özünüzü (sizlərdən özlərinə zülm edənləri) öldürün. Bu, Yaradanınızın yanında sizin üçün xeyirlidir...” (Bəqərə surəsi, 54)

Nəfslərini təmizləyən insanlar anlayış və yetkinlik əldə edərlər, səthi olan hər şeydən uzaqlaşarlar. Allah Quranda “...Biz onlara Zikr gətirdik, onlar isə özlərinə verilən Zikrdən üz döndərirlər”. (Müminun surəsi, 71) ayəsiylə, insanların ancaq Qurana tabe olaraq şərəf qazanacaqlarına diqqət çəkmişdir. Buna görə də Quran ayələrini nöqsansız şəkildə həyata keçirən müsəlmanlar nəcib, şərəfli, hörmətli kəslərdir. Allahın “acizlik göstərməyin və kədərlənməyin. Möminsinizsə, üstün olacaqsınız”. (Ali İmran surəsi, 139) ayəsində bildirdiyi kimi ən üstün xarakter və əxlaq xüsusiyyətlərinə sahibdirlər.

Bu mövzu iman edənlər üçün də olduqca əhəmiyyətlidir, üstündə çox yaxşı təfəkkür etməli, səthi düşüncənin çirkin mədəniyyətini müəyyən mövzularla məhdudlaşmış düşünməməlidirlər. Məsələn, fərqli mühitlərdə fərqli rəftarlar göstərmək, insanların təqdirini ön planda tutaraq hərəkət etmək tipik bir səthi düşüncə nümunəsidir. Gün ərzində adi bir mövzuda kiçik olduğu düşünülən bir yalanı demək, din əxlaqını yaymaq mövzusunda daha yaxşı və daha çox səy sərf edilə biləcəyi halda az bir səy göstərmək, fədakarlıq tələb edən bir vəziyyəti gördüyü halda buna talib olmamaq, gözəl söz deyə biləcəyi halda deməmək, nəfsini təmizə çıxarmağa çalışmaq, insanlarla sancıdıcı söhbətlər etmək, təvazökar olmamaq...

Bütün bunlar və buna bənzər rəftarlar da səthi düşüncə nümunələridir. Zənn edilənin əksinə səthiliyin kiçiyi-böyüyü yoxdur. Bundan xilas olmaq üçün adamın din əxlaqını yaşamaq məsələsində mütləq dürüst olmağa niyyət etməli və müxtəlif bəhanələrlə özünü aldatmaqdan imtina etməlidir. Allah Quranda “Allah, Onun rizasını arayan şəxsləri bu Kitabla əmin-amanlıq yollarına yönəldir, onları Öz izni ilə zülmətlərdən nura çıxarır...” (Maidə surəsi, 16) ayəsiylə qullarına bu qurtuluşu və gözəllikləri vəd etmişdir.

...Allah olub-keçənləri bağışlamışdır. Hər kim yenə bu günaha qayıtsa, Allah ondan intiqam alar. Allah Qüdrətlidir, intiqam almağa qadirdir. (Maidə surəsi, 95)

Kafir olanlara de ki, əgər küfrə son qoysalar, olub-keçənlər onlara bağışlanar. Yox, əgər küfrə qayıtsalar, əvvəlkilərin başına gələn aqibəti gözləsinlər. (Ənfal surəsi, 38)

Olub-keçənlər istisna olmaqla bundan sonra atalarınızın evlənmiş olduğu qadınlarla evlənməyin. Həqiqətən, bu, iyrənc və qəzəb doğuran bir əməl və murdar bir yoldur.. (Nisa surəsi, 22)