کؤتاحي

لة ماوةى ئةم ثةرتووكةدا, داكؤكيمان لةسةر ئةوة كردووة كة خةلَكى رِةتى دةكةنةوة طويَ لة دةنطى ويذدانى خؤياندا بطرن, هةر ئةمةش ثالَيان ثيَوة دةنيَت بةرةو ئاراستةى كارى تووندوتيذى و درِندةيى. بة شيَوةيةكى طشتى خةلَك ئةو رِاستيةيان ثشتطويَخستووة كة ئةوان بةرثرسيارن بةرامبةر ثةروةردطار و دةبيَت لة رِؤذى دواييدا ليَثرسينةوةيان لةطةلَدا بكريَت لةسةر هةموو ئةو كارو كردةوانةى كة ئةنجاميان داوة. كاريطةرترين ئامرازى رِوو وةرطيَرانى ئةو جؤرة خةلَكانة و دووركةوتنةوةيان لة كارى تووندوتيذى و تيرؤر, لة يةكةم قؤناغدا, ضارةسةركردنى ئةو نةزانيةية كة خةلَكى ئاراستة دةكات كة بةرةو ئةو رِيَطايةدا هةنطاو بنيَن. لة كاتيَكدا زؤربةى وولاَتان رِوو لة ئامرازةكانى جيَبةجيَكرنى ياسا و ستراتيذيةتى سياسى و ئابوورى دةكةنةوة كاتيَك كة مامةلَة لةطةلَ تيرؤردا دةكةن, بةلاَم ئةو رِيَطايانة بة تةنها بةس نين بؤ ضارةسةركردنى ئةو طرفتة لةلايةن خودى ئةو وولاَتانةوة. بةلكو ئةوةى بةرِاستى ثيَويستة بكريَت لةم بارةيةوة ئةوةية كة دةبيَت ئةو بيروباوةرِ و ئايدةلؤجيايةى كة تيرؤرى لةسةر دامةزريَندراوة, تيَكبشكيَندريَت و لةناو ببردريَت. ئةنجامدانى ئةو كارةش ثيَويستى بة جةنطيَك هةية دذى ئةو بيروباوةرِ و ئايدةلؤذيايةى كة هانى رِقو كينةو تووندوتيذى دةدات, هةروةها دةبيَت ئةمانة بطؤرِدريَن بة رِةفتار و بةها جوانةكان كة لة ئايينةوة سةرضاوةيان طرتووة و فيَرى دةبن.
هةروةها لة ماوةى ئةم ثةرتووكةدا بؤمان دةركةوت كة داروينيزم بنةماى دامةزريَنةرى ئةو ئايدةلؤذيايةية. ئةم تيؤرةش, كة ئةمرِؤ هةموو بةهايةكى زانستى لةدةست داوة و ثرِوثووض و بيَمانا بؤتةوة لة هةموو رِويَك و لؤجيكيَكدا, هؤكارى سةرةكية كة ئةم تيؤرة لةكاتى ئيَستادا هيَشتا تيؤريَكى دروستكراوى زيندووة كة بيروباوةرِةكةى دةستى ثيَوة دةطيريَت. بؤية كاتيَك ئةو بيردؤزة كؤتايى ثيَديَت و دوردةخريَتةوة, ئةوة ئةو ئايدةلؤذيايةى كة سةرضاوةى ليَوة-

-طرتووة و لةسةرى دامةزراوة تووشى لةناوضوون دةبيَتةوة. هةر لةبةر ئةمةشة كة شةرِى دذي داروينيزم زؤر ثيَويست و طرنطة بؤ ئةوةى ئاشتى و سةقامطيرى بؤ مرؤظ بيَتةكايةوة

يةكيَك لة ستراتيذية طرنطةكانى ئةو شةرةش ئةوةية كة سةرضاوةى رِاستةقينةى ئةو بيروباوةرِ و ئايدةلؤذياية ثيشانبدريَت لةم بارةيةوةشدا هةموو ثيَكةوة هةلَةكانيان و فرت و فيَلَةكانيان بةدةر بخةين. هةروةها ستراتيذيةكى ترى طرنطتر ئةوةية كة رِةفتارو بةهاو خورِةوشتة ئايينيةكان بؤيان رِوونبكريَتةوة كة بةهؤيةوة دةتواندريَت ئاشتى و ئارامى رِاستةقينة بهيَندريَتة كايةوة. كاتيَك خةلَك بيروباوةرِو زانيارى كةميان دةبيَت لةسةر ئايينى رِاستةقينة, ئةوة دةكةونة ذيَر كاريطةرى بيروباوةرِى بيَدينةكانةوة. هةر لةبةر ئةمةشة كة رِوونكردنةوةى ئايينى رِةستةقينةو ثيشاندانى ئةو بةهاو رِةفتارانةى كة لة لايةن ثةروةردطارةوة فةرمانيان ثيَدراوة بؤ تةواوى جيهان, كارو ئةركى هةموو تاكة كةسيَكة كة دةيانزانيَت و كاريان ثيَدةكات.
ئةمرِؤ لة هةموو جيهاندا, بيروباوةرِى دةجال بةربلاَوبؤتةوة, بة مانايةكى تر, ئاذاوة و تووندوتيذى و طيَرةشيَويَنى تةشةنةى كردووة و بلاَوبؤتةوة. بة دريَذايى ميَذوودا, ثةروةردطار ضةندةها نةتةوةى خةراث و تيَكدةرى لةناوبردووة. هةموو ئةو نةتةوة و بزوتنةوانةش كة لةسةر بنةماى درِندةيى و تووندوتيذى دامةزراوون, كة ثةنا بؤ كارى تووندوتيذى و تيرؤر دةبةن و سةركؤتى خةلَك دةكةن و دةيان ضةوسيَننةوة, ئةوة بيَطومان تووشى هةمان ضارةنووس دةبنةوة. هةموو ئاذاوةضيةكان و تيرؤريستةكان ضارةنووسيان لةناوضوون و تيَكشكانة. هةر نةتةوة و وولاَتيَكيش ثشتطيرى لة كارى ئاذاوة و تيرؤردا بكات, ئةوة دةبيَت برِوخيَت و لةناو بضيَت. كارى تووندوتيذى هةرطيز تاسةر بةردةوام نابيَت. هةر بؤيةشة ضؤنيةتى لةناوبردنى نةتةوة خةراثةكان لة قورئاندا باس كراوة :

[ س – الانعام – 45 ]. واتة : " ئينجا ئيتر ئةو طةلةى ستةميان كردو بيَ بيَباوةرِ بوون بنبرِكران. ( ئةو كاتةش ئيماندارو فريشتةكان دةلَيَن ) : سوثاس و ستايش بؤ ثةروةردطارى جيهان ".

هةروةها دةجاليش بةهةمان شيَوة كؤتايى ثيَديَت و لةناودةضيَت. ئةم لةناوضوونةش طومانى تيَدانيةو هةر دةبيَت بيَتةدى. ئةو كةسانةى كة ثةنا بؤ ئةنجامدانى كارى تووندوتيذى و تيرؤريستى دةبةن, ثيَويستة رِووى خؤيان لةو جؤرة كارانةدا وةربطيَرِن و ليَى دووربكةونةوة لةترسى ئةوةى كة تووشى هةمان ضارةنووس نةبنةوة. ثةروةردطار دةفةرمويَت لةو كةسانة خؤش دةبيَت كة تؤبة دةكةن و ثةشيمان دةبنةوة لة طوناهةكانيان و رِوو لة ثةروةرطاريان دةكةن. ئةوساش ثةروةردطار بةرثرسياريةتى ئةو كارانةيان ناخاتة ئةستؤ كة لةئةنجامى نةزانى و بيَهؤشيةوة ئةنجاميان داوة ياخود لةبةر ئاشنا نةبوونيان بة رِةفتار و خوورِةوشت و بةها ئايينيةكانةوة. ثةروةردطار ميهرةبان و خاوةن بةزيية. بؤية ئةو كةسانةى كة هانى كارى تووندوتيذى دةدةن و خةلَك ئازار دةدةن, نابيَت هةرطيز وا بيربكةنةوة و بلَيَن تازة " زؤر درةنطة بؤ طةرانةوة و تؤبة كردن " هةرطيز درةنط نية كة ثشت لة كارى تووندوتيذى و تيرؤر بكةيت و بطةريَيتةوة. ئةوةى ثيَويستة لةسةر ئةو كةسانة ئةنجامى بدةن تةنها داواى ليَخؤشبوون و تؤبةكردنة بةرامبةر ثةروةردطار بة دلَيَكى ثرِ سؤز و رِاستطؤييةوة, هةروةها دةست هةلَبطرن لةو كارانةى كة ئةنجاميان داوة و كؤتاييان ثيَ بهيَنن. لةم ئايةتةى خوارةوةدا دةردةكةويَت كة ضؤن ثةروةردطار بةلَيَنى ليَخؤشبوونى بةو كةسانة داوة كة بةنةزانى و كارى خةراثةكاريان ئةنجام داوة و ثاشان بةدواى ليَخؤشبووندا دةطةرِيَن :

[ س – الانعام – 54 ]. واتة : " كاتيَك ئةو كةسانةى هاتن بؤلات كة ئيمان بة ئايةت و فةرمانةكانى ئيَمة دةهيَنن, ( ئةى ثيَغةمبةر, ئةى ئيماندار) ثيَيان بلَيَ : سلاَوتان ليَبيَت كة ثةروةردطارتان فةرزى كردووة لةسةر خؤى بة رِةحم و ميهرةبان بيَت, ئةطةر كةسيَكتان بة نةزانى و بة نةفامى طوناهيَكى ئةنجام داو ثاشان تةوبةى كردوو ثةشيمان بؤوة و ثاش ئةنجامدانى خةراثةكةشى ضاكسازيشى كرد, ئةوة با دلَنيابيَت كة ثةروةردطار زؤر ليَخؤشبوو و ميهرةبانة ".