 |
| Hemoglobin, which gives blood its color, serves a vital purpose in loosely bonding with oxygen, which enables the cells to live, and distributing it throughout the body, and removing the carbon dioxide that those same cells give off. |
Көп учурда денеңизде сиздин жашашыңыз үчүн өтө көп аракеттер жасалып жатканын байкабайсыз. Сиз иштеп, чарчап, уктап, тамак жеп же спорт менен машыгып жатканыңызда, ичиңиздеги өтө ылдам иш-аракеттер эч токтобостон уланат. Сизди жашатыш үчүн программаланган молекулалар сизге байкатпастан, ката кетирбестен, тажабастан, эс албастан кызмат кылышат.
Канга кызыл түсүн берген гемоглобин адам денесин түзгөн сансыз молекулалардын бирөөсү гана. Кызматы болсо өтө маанилүү: дененин ар бир клеткасынын жашашын ушул молекула камсыз кылат. Дененин жашашын камсыздаган кычкылтек ушул молекула аркылуу таратылып, денеден чыгарылышы керек болгон көмүр кычкыл газы ушул молекула менен топтолот. Жашаш үчүн дем алып-чыгарышыбыз эле жетиштүү болбойт. Денеде секундалар ичинде болуп өткөн бир кыймыл менен киргизилген кычкылтек болжол менен 100 триллион клеткага бир-бирден таратылып, сыртка чыгарыла турган көмүр кычкыл газы болсо бир-бирден чогултулушу керек. Тирүү калышыбыз толугу менен комплекстүү ушул микро системанын иш-аракетинен көз-каранды. Дүйнө жүзүндөгү эч бир илимий изилдөө гемоглобиндей кычкылтек ташый алган бир механизмди иштеп чыга алган жок.
Гемоглобин – өзгөчө касиеттери бар, укмуш комплекстүү бир молекула. Бул комплекстүү молекула да, бүт өзгөчөлүктөрү менен, бүт нерсени билүүчү, баарына кудуреттүү, Хайй (тирүү) Аллахтын бир керемети. Бул улуу кереметтин өзгөчөлүктөрүн изилдеп жатканда, Аллахтын бир-биринен кереметтүү нерселер жаратууга кудуреттүү экенин жана аларды ар бир адамда кемчиликсиз кылып жаратканын дайыма эсте тутуу керек. Бул чындыкты көрүү – Аллахка шүгүр кылып, Аны мактап-даңктоонун эң негизги жолдорунун бири. Аллах бир аятта мындай деп билдирет:
Ал – Хайй (тирүү) туруучу. Андан башка кудай (илах) жок; демек динди бир гана Ага калыс кылгандардан болуп Ага дуба кылгыла. Ааламдардын Раббисине мактоолор (хамд) болсун. (Момун Сүрөсү, 65)
 |
| He brings forth the living from the dead and brings forth the dead from the living and brings the Earth to life after it was dead.In the same way you too will be brought forth.(Surat ar-Rum:19) |
Илимпоздор гемоглобинди ар кандай иштерди бир учурда жасай алганы үчүн «кереметтүү бир молекула» деп аташат. Гемоглобин өпкөлөрдөгү капиллярлардан өтүп баратып, айланасындагы миллиондогон молекула арасынан кычкылтекти тандайт. Ыкмасы болсо – өтө акылдуу жана ушунчалык таң калыштуу. Гемоглобин кычкылтек атомдорун өзгөчө бир ыкмасы менен «кармап алат». Бирок бул процесс өтө кылдат жасалышы керек, себеби кычкылтек кошулган молекулаларын кычкылдантуу өзгөчөлүгүнө ээ. Кычкылдануу болсо ал молекуланын бүт функцияларынан ажырашына себеп болчу бир уулануу түрү болуп саналат.
 | |
| 1. Amino Acid 1
| 7. Hydrogen Bond |
A. PRIMARY STRUCTUREDetermined by the number, type and order of amino acids, and forms a polypeptide. B. SECONDARY STRUCTUREPolypeptide can form a beta-pleated sheet or an alpha helix. Hydrogen bonds form between carboxyl and amino acids. | C. TERTIARY STRUCTUREOccurs when the helix (or sheet) is folded in specific ways, and is characteristic of globular proteins. D. QUATERNARY STRUCTUREThe folded protein chains may join to form a single protein consisting of several subunits. For example, the oxygen-carrying protein hemoglobin possesses two alpha chains and two beta chains. |
| The above diagram shows the phases through which hemoglobin forms. Hemoglobin has a very complex and perfect structure in order to be able to transport oxygen. Therefore, any change in its amino-acid configuration will make it lose its ability to transport oxygen. | |
Гемоглобин кычкылтек себеп болчу мындай коркунучка каршы Аллах жараткан кемчиликсиз бир система менен пайда кылынган: гемоглобин кычкылтекти ташыганда аны менен толук бирикпейт, кычкылтекти бир кычкач менен кармагандай бир учунан кармап, жеткире турган жерине чейин ошол абалда алып барат. Бул, албетте, өтө сак (этияттуу) бир ыкма. Улуу Аллах кычкылтектин кычкылдантуу касиети менен бул маанилүү сактык чарасын чогуу жараткан. Албетте, мындай төп келүүчүлүктү стереотипсиз, таза акыл менен карагандар мындагы кереметти апачык көрө алышат. Гемоглобиндин кычкылтектин кооптуу экенин көрүп, ага жараша сактык чарасын көрүү, кылып көрүп жаңылып отуруп аягында бир система иштеп чыгуу мүмкүнчүлүгү жок. Баарынан мурда бул жерде сөз болуп жаткан нерсе – бир молекула гана. Бул маанилүү сактык чарасы, толугу менен, гемоглобин алгач пайда болгон кезде, гемоглобин менен бирге жаратылган. Гемоглобиндин кычкылтекти кармашына шарт түзгөн биохимиялык детальдар болсо мындай механизмдин кокустуктар натыйжасында пайда боло албашын апачык көрсөтөт.
Necessary Precautionary Measures for Transporting Oxygen | |
 | 1. F helix 3. Porphyrin |
| The four heme groups in the hemoglobin molecule are involved with binding and carrying oxygen. These heme groups are initially parallel to one another, but when they bind an oxygen molecule they lose their parallel alignment and each causes changes in the structure of the globin surrounding it. Globin prevents oxygen links from forming among the iron ions by the oxygen molecules' approaching one another. Thanks to this extremely important precaution, the two hemoglobin iron atoms are prevented from being oxidized. The approximately 270 hemoglobin molecules in every red blood cell take this important precaution constantly. | |
Гемоглобин молекуласында төрт чынжырдан турган глобин деп аталган бир белок бар. Ар бир глобин «гемо тобу» деп аталган башка бир молекулага туташат. Гемо топтору кычкылтектин гемоглобинге туташышында өтө маанилүү болот. Гемо топторунун ар биринде бирден темир иону болот. Башкача айтканда, төрт гемо тобунун төрт темир иону болот. Негизи өпкөлөрдөгү кычкылтекти өзүнө жабыштырган жана аны кыртыштарда эркин койо берген нерсе дайыма ушул темир иондору болот. Бирок глобиндин да бул процессте өтө маанилүү бир ролу бар. Глобиндин формасын, бир аздан соң карала тургандай, маанилүү бир көзөмөл механизми жана теңдешсиз бир жаратуу керемети десек болот. Болгондо да, бул молекуланын аминокислота тизмегинин кичине эле өзгөрүшү гемоглобиндин кычкылтек ташуу жөндөмүн толугу менен өзгөртүүдө.
Кандын өзгөчөлүктөрүн карап баштаганда, ар бир детальдын бир-биринен айырмалуу жана комплекстүү детальдарды камтыганын айткан элек. Системанын майда бөлүктөрүнө түшкөн сайын комплекстүүлүктүн андан да өсөөрүн айткан элек. Аллахтын мындай детальдар менен комплекстүүлүктөрдү жаратышы жана система иштеши үчүн булардын сөзсүз болушу керек экени жаратылууну (Жараткандын бар экенин) кабыл алгысы келбегендерди туюкка такайт. Мындай мисалдар Аллахка ыйман кылгандардын болсо ыймандарын күчтөндүрөт. Бул китепте каралган терең илимий маалыматтардын баары бул комплекстүүлүктү жакшыраак көз алдыга тартуулаганы үчүн, атеисттерди көбүрөөк күмөнгө салып, ыймандуулардын болсо ишеними менен чечкиндүүлүгүнүн өсүшүнө себепчи болууда.
Системанын детальдарын изилдөөнү андан ары улантканыбызда глобиндин темирдин кычкылтекти алышын көзөмөлдөөчү атайын бир формага ээ экенин көрөбүз. Гемоглобиндин молекуласындагы төрт гемо кадимки шарттарда бир-бирине параллелдүү, глобин молекуласына болсо тик (вертикалдуу) жайгашат. Бирок гемо топтору аларга кычкылтек жабышканда, мындай параллелдүүлүк жоголот. Параллелдүүлүктүн жоголушуна гемо топторунун бир-биринен өтө алысташы себеп болот. Өзүнө кычкылтек атомун жабыштырган гемо топторунун бирөөсү кычкылтек ага уланган соң ушунчалык кыйшайып, бүгүлүп, өзүнөн кийин турган топтун да кыйшайышына себеп болот. Натыйжада экинчи гемо оңойураак кычкылтек жабыштыра алат жана бул процесс учурунда темирлер арасында бир кычкылтек көпүрөсүнүн пайда болушунун алды алынат. Эгер гемолордун бир-бирине параллелдүүлүгү себебинен кычкылтек атомдору арасында көпүрөлөр түзүлгөндө, эки баалуу гемоглобин молекуласы кычкылданып бузулмак.24
 | A. HEMOGLOBIN 1. Globin chains b. In iron-deficiency anemia, the number of red blood cells is low. Their color is pale due to the lack of hemoglobin, and they carry less oxygen than normal red blood cells. a. Normal blood: The oxygen-receptive hemoglobin molecules give blood its red color. |
| Hemoglobin has a miraculous oxygen-carrying ability, that permits it to bind four separate oxygen molecules. It carries these molecules with great care throughout the circulatory system and deposits them in tissues that need oxygen. |
Муну бир чыбыкка асылып коюлган төрт магнитке салыштырууга болот. Магниттер бирдей уюлда болгондуктан, бир-бирин түртөт. Бир-бирине жакындаган ар бир магнит бөлүгү экинчисин түрткөндүктөн, бир-биринен алыстаганга аракет кылган жана ушул себептен тынымсыз кыймылдаган магниттерди көрөбүз. Темир иондору да кычкылтекке уланганда, бир уюлдуу магниттер сыяктуу мүмкүн болушунча бир-биринен алыстаганга аракет кылышат. Бул жерде магниттер асылып турган чыбык – глобин молекулалары; кыймылдаткан нерсе, б.а. магниттер асылып турган «жип» – гемо топтору, магниттер болсо – кычкылтектер. Гемоглобиндин төрт башка кычкылтек молекуласына уланышы – дененин кычкылтек муктаждыгын канааттандыруу үчүн атайын пландуу жаратылган нерсе.
Денеде кычкылтек таратуунун масштабын жакшыраак элестетүү үчүн ар бир кызыл кан клеткасынын орточо 270 миллион гемоглобин молекуласын алып жүрөөрүн эске салалы. Бул кемчиликсиз таратуу системасынын жогоруда баян кылынгандай болушу да өтө маанилүү. Ал молекулалар кычкылтектин кооптуу экенин, ошондуктан андан качышы керек экенин билгендей кыймыл-аракет жасашат. Эң негизгиси, жер жүзүндөгү ар бир адамдын денесинде триллиондогон молекулада бул чара сөзсүз көрүлгөн. Себеби алар – Аллах жараткан жана дайыма башкарып турган жаратуу мисалдары. Ар бири Аллахтын «өкүмүн орундатуучу» маанисине келген Кади сыпатынын чагылуулары. Жана ушул себептен дүйнө жүзүндөгү ар бир жаратылуу мисалы сыяктуу, Аллахтын бар экенин, чексиз кудуретин жана илимин бизге таанытышат. Раббибиздин илиминин улуулугу Куранда төмөнкүдөй кабар берилет:
Кайыпты да, күбө болунганды да билүүчү, улуу жана кудуреттүү, боорукер – Ал. Ал жараткан бүт нерсесин эң кооз кылган жана адамды жаратууну бир ылайдан баштаган. (Сажда Сүрөсү, 6-7)
 |
| Thanks to the nitrogen monoxide it carries, hemoglobin "knows" how much oxygen to release in which tissue. The nitrogen monoxide transported by hemoglobin ensures that blood pressure remains stable throughout the body. The amount of oxygen that needs to be released in the tissues is determined by the blood pressure. |
Бул ташуу жоругунда гемоглобин менен кычкылтек арасында чындыгында өтө алсыз бир байланыш түзүлөт жана ал байланыш оңой эле үзүлүп калышы мүмкүн. Байланыштын мындай алсыз болушунун өзүнчө бир жаратуу керемети экенин болсо кийинки этапта көрөбүз. Керектүү кыртыштарга кычкылтекти калтыруу үчүн эки молекула бир-биринен оңой гана ажырашы керек. Ортодогу алсыз байланыш муну жеңилдетет. Эгер ортодо күчтүү бир байланыш түзүлгөндө, кычкылтек молекуласы денеде ташылганы менен, кыртыштарга калтырыла алмак эмес жана кычкылтек алып бараткан эритроциттер кыртыштардын жанынан өтүп кетишмек. Бул болсо сөзсүз түрдө бизди өлүмгө алып бармак.
Алсыз байланыштын түзүлүп кайра бузулуу коэффициенти да өтө кылдат тартипке салынган. Кычкылтек молекуласынын гемоглобинге уланышына жогорку кычкылтек басымы шарт түзөт. Денеде кычкылтек басымы төмөндөгөндө кычкылтек менен гемоглобин арасындагы алсыз байланыш үзүлүп, кычкылтек гемоглобинден бөлүнөт. Мына ушул механизм өпкөлөрдөн кыртыштарга кычкылтек ташылышынын негизин түзөт.25 Денеде мындай механизм эч үзгүлтүксүз иштеши керек. Эгер кычкылтек басымы керек учурда жана керектүү жерде төмөндөбөсө, кыртыштар (тканьдар) эч качан дем ала алышпайт. Кычкылтексиз бир кыртыш болсо көпкө жашай албайт.
Бул жагдай кан басымына да тиешелүү. Гемоглобиндин бир кыртышка канча кычкылтек берээри кан басымы туруктуу учурда гана аныктала алат. Кандагы бул басымдын туруктуу болушун болсо гемоглобин молекуласындагы кычкылтек менен көмүр кычкыл газынан тышкаркы башка бир молекула камсыздайт: азот моноксиди (азот кычкылы). Эгер гемоглобинде азот моноксиди болбогондо, кан басымы тынымсыз өзгөрө бермек жана керектүү кыртыштарга керектүү санда кычкылтек бериле албай калмак же ашыкча кычкылтек берилмек.26 Натыйжада ал кыртыштар же күйүп калмак же болбосо кычкылтек жетишсиздигинен өлүшмөк.
Гемоглобин молекуласы жөнүндө буга чейин берилген маалыматтардын баары анын жашоо үчүн атайын жаратылган бир молекула экенин апачык тастыктоодо. Бул молекула жер жүзүндөгү жандыктар кокустуктар натыйжасында келип чыккан деген көз-карашты жактаган дарвинисттерге татаал бир маселе жаратууда. Эгер дарвинисттер гемоглобин кокус мутациялардын натыйжасында пайда болгон деген пикирин өзгөртүшпөсө; дененин ичинде кычкылтекке химиялык жактан өтө төп келген гемоглобин аттуу молекуланын генетикалык маалыматынын кантип пайда болгонун жана бул генетикалык маалымат пайда боло электе, кан айлануу системасы бар жандыктардын кантип дем алганын, кычкылтекти орган-клеткаларына кантип ташыганын түшүндүрүп бериши керек.
Муну унутпаш керек: кан айлануу үчүн гемоглобиндин болушу шарт жана кычкылтек менен дем алып жашаган эч бир организм бул молекуланын кокус мутациялар натыйжасында пайда болушун жана убакыттын өтүшү менен өнүгүп-калыптанышын күтө албайт. Эгер гемоглобин кычкылтекке алсыз бир байланыш менен уланып, анан аны кыртыштарга жеткирип, анан кыртыштардагы калдык заттарды чогултуп, аны өпкөгө жеткирип таштай турган өтө өзгөчө түзүлүшүнө эң башынан баштап ээ болбогондо, кан айлануу болбой калмак. Бул бизге кан айлануунун жүрөк, тамыр тармагы, кан суюктугу сыяктуу өтө комплекстүү кыртыштардан тышкары, гемоглобин сыяктуу өзгөчө молекулалар менен бирге бир убакта жана кемчиликсиз пайда болушу керек экенин көрсөтөт. Башкача айтканда, кан айлануу эволюциянын натыйжасында келип чыккан эмес, ал жаратылган.
 | |||
| A. (Blood pressure = 40 mm Hg) - (Osmotic pressure = 25 mm) = (Net blood pressure = 15 mm) | |||
| 1. Capillary bed | 5. to venule | 9. Amino acids | 13. Carbon dioxide (CO2) |
| The above diagram shows the exchanges that take place between the capillaries and tissues. At the arterial end of the capillary, blood pressure is higher than osmotic pressure—thus water, oxygen, amino acids and glucose tend to leave the bloodstream. At the venous end of the capillary, however, the situation is exactly reversed: Osmotic pressure is higher than blood pressure. Therefore, water, carbon dioxide and other waste molecules tend to enter the bloodstream. This perfect process, arising from pressure differences, enable oxygen and nutrients to be distributed throughout the body and waste products to be removed. | |||
Жандыктар ааламы жөнүндөгү «кантип» жана «эмне себептен» деген суроолордун бүт жооптору жаратуу чындыгына алып барат. Ушул себептен дарвинисттер жашоонун комплекстүү түзүлүшү кантип пайда болгон деген суроого эч жооп бере алышпайт. Ар бир нерсени каалаганын каалагандай жасоого кудуреттүү, Кадир болгон Аллах жараткан. Куранда бул чындык төмөнкүчө кабар берилет:
Чыгыштардын жана батыштардын Раббисине ант ичем; Биз чындыгында кудуреттүүбүз. (Меариж Сүрөсү, 40)
 | |
| In terms of both its structure and its functions, hemoglobin is a very special molecule. If hemoglobin were not so weakly bound to oxygen, and had not possessed, right from the beginning, the special structure that lets it transport that oxygen to the tissues, collect waste products from the tissues and deposit carbon dioxide in the lungs, then blood circulation would be useless. Hemoglobin was no doubt created at the same moment with the other elements of the circulatory system. To put it another way, the origin of the blood's circulation lies not in evolution— this system is just another proof of our Lord's superior creation. |
Гемоглобин жөнүндө дарвинисттерди туюкка такаган нерсе – жалгыз эле гемоглобиндин кычкылтек ташуу өзгөчөлүгү эмес. Гемоглобиндин ошол эле учурда демибиз аркылуу сыртка чыгарган көмүр кычкыл газын да клеткалардан бир-бирден чогултуу жөндөмү бар.
Көмүр кычкыл газын канда ташуу кычкылтектей рисктүү эмес. Мына ушул себептен көмүр кычкыл газын кандан алда канча көп санда ташууга болот. Эс алып жаткан учурда 100 мл кан кыртыштардан өпкөлөргө орточо 4 мл көмүр кычкыл газын жеткирет. Кычкылтек алып бараткан гемоглобин канга ачык кызыл түс берсе, көмүр кычкыл газын өпкөлөргө алып келе жаткан гемоглобин ачыктыгын жоготот жана коюу кызыл, сыя сымал бир түстө болуп калат. Тери бетиндеги тамырлардын коюу (көгүш) түстө көрүнүшүнүн себеби мына ушунда.
Көмүр кычкыл газы кандын ичинде көбүнчө көмүр кислотасы формасында ташылат. Орточо 5%дык бөлүгү гана гемоглобинге жабышып, өпкөлөргө жеткирилет. Көмүр кычкыл газынын 10%дык бөлүгү болсо ээриген газ абалында болот.
Көмүр кычкыл газы гемоглобинге өтө алсыз бир байланыш менен уланат. Гемоглобинден ажырап алысташында болсо кайра эле кычкылтек кызмат аткарат. Холдейн эффекти деп аталган бул химиялык кубулушта көмүр кычкыл газына караганда күчтүүрөөк бир кислота болгон кычкылтек гемоглобинге уланат жана көмүр кычкыл газынын кандан алысташына шарт түзөт. Холдейн эффекти кыртыштарда кычкылтек муктаждыгы жогорулаганда, гемоглобиндин кычкылтектен бөлүнүп көбүрөөк көмүр кычкыл газына жабышышына шарт түзсө, ушул эле химиялык эффект өпкөлөрдө тескерисинче бир эффект жаратат. Кычкылтектин саны көбүрөөк болгон өпкөлөрдө күчтүү кислота таасири менен кычкылтек гемоглобинге жабышып, акылдуулук кылат жана көмүр кычкыл газы чыгуу эшигине келгенде, «мажбурлуу түрдө» жабышып турган гемоглобининен ажыраганга туура келет.27
The Haldane Effect: One of the Perfect Mechanisms of the Red Blood Cells | |
 | |
| 1. Pulmonary venule (carrying a large quantity of O2) | 5. Bronchiole |
| A. Oxygen transported by the red blood cells' hemoglobin passes from the alveolus to the capillary. Carbon dioxide passes from the capillary to the alveolus. | |
| When the tissues need oxygen, the Haldane effect allows hemoglobin to release oxygen and bind with carbon dioxide molecules. In the lungs, the Haldane effect exhibits the exact opposite transfer, and the sites where hemoglobin exchanges oxygen and carbon dioxide are determined with perfect sensitivity. | |
Бул процесс өтө комплекстүү химиялык бир кубулуш. Бул жерде гемоглобиндин кычкылтек менен көмүр кычкыл газын алып-берген чекиттердин өтө кылдат белгиленгендиги көңүл буруу керек болгон бир жагдай. Гемоглобин орган-клеткаларда кычкылтекти калтырып, көмүр кычкыл газын алышы керек, көмүр кычкыл газы сыртка чыга турган өпкөлөрдө болсо мунун тескериси жасалышы керек. Бул алмаштыруу иши дененин эч качан башка бир жеринде жасалбайт. Бул айлануу системасын камсыз кылган химиялык тең салмактуулуктун кан айлануу системасы менен бирге жаратылышы шарт; убакыттын өтүшү менен акырындап, кокус мутациялар натыйжасында, баскыч баскыч эволюция болушу мүмкүн эмес.
Кээде болсо кандагы гемоглобин көбүнчө тышкы факторлор менен пайда болгон көмүр моноксидине (карбон-моноксид) уланат. Көмүр моноксиди менен уулануу деп аталган кубулуш мына ушул. Абадагы газ, көмүр газы же күйгөндөн чыккан газдар абага көмүр моноксид абалында аралашкан соң денеге кирген бул газ кандагы гемоглобинге жабышат. Ошентип гемоглобинге уланган же улана турган кычкылтектин ордун ээлейт. Гемоглобиндин көмүр моноксидге жакындыгы болсо кычкылтекке болгон жакындыгынан күчтүүрөөк. Гемоглобин көмүр моноксидге 500 эсе күчтүүрөөк уланат (жабышат) жана бул жагдай кычкылтек жетишсиздигинен өлүмгө себеп болушу мүмкүн.28
Гемоглобинде жайгашкан жана кычкылтекти ташуу жумушунда маанилүү кызмат аткарган темир – Аллах жараткан улуу кереметтердин бирөөсү. Ар кандай жолдор аркылуу денеге жана түздөн-түз ичке ичегиге кирген темир бир глобин белогу менен байланыш түзүп, кан плазмасын көздөй сапар алат. Ал жерде темирди ташуучу молекула «апотрансферрин» деп аталат. Темир глобин молекуласы менен эркин байланыш түзөт жана дененин кандайдыр бир жеринде кандайдыр бир кыртыштын клеткаларында эркин болуп кала алат. Темирдин клеткалар тарабынан алынышын негизинен темирди ташуучу молекула болгон апотрансферрин контролдойт. Апотрансферрин канда темир ташуу менен эле чектелбейт, ошол эле учурда клетка ичине кирип бул молекуланы керектүү аймакка калтырат. Дене темирге тойгон соң боор азыраак көлөмдө апотрансферрин өндүрөт. Башкача айтканда, боор дененин муктаждыгын аныктайт жана муктаждыкка жараша өндүрүш жасайт. Натыйжада дененин ичинде темирди ташуу иши азайат.29
 |
| It is He Who made the earth a couch for you, and the sky a dome. He sends down water from the sky and by it brings forth fruits for your provision..."(Surat al-Baqara: 22) |
Бул жерде дененин ичинде өтө так тартипке салынган бир байланыш системасы бар экенине дагы бир жолу күбө болобуз. Темирдин денеде көп санда тарашы да өтө олуттуу маселелерди жаратат. Бирок Аллах бир немат-жакшылык катары жараткан бул контроль механизми натыйжасында өндүрүштүн кандай санда жасалышы керек экени белгилүү болот. Тынымсыз денеде өлчөө жасалып, болжол менен 100 триллион клетканын ар биринин канча көлөмдө темирге муктаж экени аныкталат. Муктаждыкка жараша жасалган өндүрүш ошол эле учурда бир сактоо болот.
Темирдин денедеги сиңүү ылдамдыгы өтө жай. Эң бат болгондо күнүнө бир канча миллиграмм гана болот. Мунун мааниси, азыктар аркылуу денеге көп көлөмдө темир кирсе дагы анын аз бөлүгү гана денеде колдонулат.
The Liver Cell | ||
 | ||
| 1. Branch of hepatic artery | 4. Central vein | |
| Only a small part of the iron taken into the body is absorbed. The remainder, which is of the greatest importance to the body, however, is never wasted. The excess iron ions are stored by certain cells, as if the body knew that they would be used later. One of the organs that perform such storage functions is the liver. The liver cells work literally like a warehouse, storing excess iron for use at a later date. | ||
Бирок калып калганы ысырап кылынбайт. Канда айланган темирге дене эми муктаж болбой калса, ашыкча темир иондору кийинчерээк колдонуу үчүн сактап коюлат. Денедеги бүт клеткалар, өзгөчө боор клеткалары, кийин колдонулаарын билгенсип, бул ашыкча темирди ичтеринде кампалап коюшат. Мындай кампалоо ишин клеткалардын билиши болсо өтө маанилүү. Эч бир клетка ага келген темирди ээнбаш жана контрольсуз колдонбойт. Эч бир клетка башка клеткалардан башкача бир чечим алып темир иондорун бир четке таштап салбайт. Өтө баалуу бир казына сактап жатканын билгендей мамиледе болушат. Бул чындык бизге клеткалардын ичинде кемчиликсиз бир пландоо бар экенин көрсөтөт. Бул план дайыма көзөмөлдөнүп-башкарылып турат. Бул план менен башкаруунун бүт нерсени башкарып кармап турган, Каим болгон Аллахка тиешелүү экени анык. Бул кереметтүү системадагы кемчиликсиздиктин себеби ушул.
Аллахтын Затын, албетте, көрө албайбыз. Бирок акылдуу жана абийирлүү бир адам айланасындагы ушул сыяктуу жаратуу мисалдарын карап, Аллахтын абсолюттук жана Улуу Затынын бар экенин түшүнө алат. Аллахтын сөзсүз бар экенин көрсөткөн далилдер апачык көрүнүп турат. Раббибиз өзүнүн улуу чеберчилигин бир аятта төмөнкүдөй сүрөттөйт:
Ал – Аллах, Ал – жаратуучу, кемчиликсиз пайда кылуучу, «калып жана келбет» берүүчү. Эң сонун ысымдар Аныкы. Асмандарда жана жердегилердин баары Аны тасбих кылууда. Ал – Азиз, Хаким. (Хашр Сүрөсү, 24)
24. Mutahhar Yenson, İnsan Biyokimyasi, ("Human Biochemistry"), Beta Basim Yayin Dağitim, p. 484; "The Chemistry of Hemoglobin and Myoglobin,"http://chemed.chem.purdue.edu/genchem/topicreview/bp/1biochem/blood3.html 
25. Textbook of Medical Physiology, p. 496.
26. Bilim ve Teknik, February 1998, Vol. 363, p. 61.
27. Arthur C. Guyton, op. cit., Vol 1, 7th Ed., Nobel Tip Kitabevi, p. 716.
28. İnsan Biyokimyasi, p. 486.
29. Textbook of Medical Physiology, pp. 46-48.
