Динден алыс жашаган коомдордо байлык дайыма күч менен атак-даңктын символу болуп, адамдардын өмүр бою көбүнчө биринчи даражадагы максаттары арасында орун алган. Мунун себептеринин бири – ыйман кылбаган адамдардын көбүнчө бай болгондо гана чындап бактылуу боло алам деп ойлошу. Ал кишилер колдорундагы нерселерин ушундайча гана кепилдикке ала алам, бакубаттык, бейпилдик жана жактырган нерселериме да ушул жол менен жете алам деп ойлошот. Ошондуктан бүт өмүрлөрүн мал-мүлк чогултуу, акча топтоо жана туура инвестиция жасоо аракети менен өткөрүшөт. Ошол эле учурда, бир күн түгөнүп калат деп коркуп, колдорундагы мал-мүлктөрүн, буюмдарын колдонуудан, акчаларын каржоодон болушунча качынып, байлыгын сактоо үчүн бүт ыкмаларды колдонушат.
 |
|
Бирок дүйнө шарттарында канчалык аракет кылынбасын, колдогу байлык адамдын рухуна күтүлгөндөй бир ырахат бербейт. Кээ бир тараптардан кишиге комфорт берсе да, кемчиликтерге толгон дүйнө шарттарындагы байлык да кемчиликтүү болот. «Дүйнө» сөзү арап тилиндеги «дений» сөзүнөн келип чыккан. Бул сөз болсо төмөн, жөнөкөй, баркы жок дегендей маанилерге келет.
Аллахтын дүйнөнү ушундай кемчиликтүү, убактылуу сыяктуу сыпаттарда жаратышынын бир сыры болсо адамдардын бейиштеги сулуулуктардын баркын жакшыраак түшүнүшүнө шарт түзүү болушу да мүмкүн. Муну төмөнкүдөй бир мисал менен ойлонсок болот: жаш кезинен баштап жокчулукта жашаган бир киши өтө кооз буюмдар, теңдешсиз сулуу искусство эмгектери турган, дасторконго сонун тамактар жайылган, баалуу таштар менен кооздолгон бир жерге чакырылса, ал жердин сулуулугунан өтө таасирленип, абдан кубанат. Албетте, ал киши сезген ырахат менен кубанычы жаш кезинен мындай шарттарда жашаган бир кишиге салыштырмалуу өтө күчтүү болот. Биздин дүйнөдөгү абалыбызды да кандайдыр бир мааниде ушундай жокчулук менен жакырчылыкта жашаган адамдын абалына окшотууга болот. Бирок бул жерде бир нерсени белгилей кетүү керек: дүйнөдөгү эң бай киши дагы бейиш шарттары эске алынганда, жакыр бир киши болуп калат. Болгондо да, адам дүйнө шарттарында бул байлыкка чыныгы мааниде эч качан ээ боло албайт. Себеби дүйнөнүн эң бай кишиси болсо да, аягында бир канча метр кепинге оролуп, топуракка көмүлөт, жана колундагы бүт нерсеси, бүт байлыгы артында калат. Аллах бир аятта дүйнөдөгү нематтардын убактылуулугун төмөнкүчө кабар берет:
 | "They will have Gardens of Eden with rivers flowing under them. They will be adorned in them with bracelets made of gold..." The metaphor of the life of the world is that of water which We send down from the sky, and which then mingles with the plants of the earth to provide food for both people and animals. Then, when the earth is at its loveliest and takes on its fairest guise and its people think they have it under their control, Our command comes upon it by night or day and We reduce it to dried-out stubble, as though it had not been flourishing just the day before! In this way We make Our Signs clear for people who reflect. |
Дүйнө жашоосунун мисалы – Биз асмандан түшүргөн, аны менен адамдар жана жаныбарлар жеген жер жүзүнүн өсүмдүгү аралашкан бир суу сыяктуу гана. Жер сулуулугун жамынып, кооздонгондо жана ал жердин эли чындыгында аны биз кылдык деп ойлоп жатканда (дал ушул учурда) түнкүсүн же күндүз ага буйругубуз келип, кечээ эч кандай байлыгы жоктой аны тамырынан жулунуп ыргытылган сыяктуу кылабыз. Ойлонгон бир коом үчүн Биз аяттарды ушундайча бир-бирден түшүндүрөбүз. (Йунус Сүрөсү, 24)
Бейиште тартууланган байлык болсо дүйнө шарттарынын тескерисинче, адамдар көңүлдөгүдөй жашай турган, эч качан түгөнөт деп тынчсызданбай турган түбөлүк бир байлык. Куранда кабар берилген «Кайсы тарапты карасаң, бир немат-жакшылык менен көп мүлктү көрөсүң» (Инсан Сүрөсү, 20) аяты менен бейиштеги ушундай байлыкка көңүл бурулган.
Инжилде да бейиштин өзгөчөлүгү катары молчулук сүрөттөлөт:
Силердегини бергиле, силерге берилет. Жакшылап бастырылып, чайпалып жана ашып-ташып кучагыңарга толо берилет. Кандай өлчөмдө берсеңер, ошондой өлчөмдө аласыңар. (Лука, 6-бөлүм, 38)
Бейиштеги байлык – Аллахтын чексиз сулуу чеберчилигинин чагылыштарын жана көз жоосун алган өтө көркөмдүү, эң бийик сулуулук менен гармонияны тартуулаган бир байлык. Жана бүт сулуулуктар ыймандуулардын каалоо, эңсөөсүнө жараша тартууланат. Себеби байлык ушундай сулуулуктарга айланганда гана адамдын рухуна ырахат берет.
Төмөндө «Бейиштеги жерлердин сулуулугу» темасында каралган көп хадистер ошол эле учурда бейиштеги байлыкка да басым жасайт. Себеби ал жерлердин сулуулугунун себеби кооз болушунан тышкары, кооздук үчүн колдонулган материалдардын өтө баалуу болушунда. Бир хадисте Пайгамбарыбыз (сав) бейиштин эмнелерден курулганын сураган бир кишиге төмөнкүчө жооп берген:
Күмүш кирпичтен жана алтын кирпичтен! Аралашмасы да жыпар жыттуу. Бейиштин таштары бермет менен жакуттан, топурагы болсо заапаран... [(Tirmizi), Kütüb-i Sitte-14, s. 451/6]
Унутпаш керек болгон дагы бир жагдай болсо; бейиш калкына убада кылынган байлыктын чексиз, түгөнбөгөн молчулукта болушу.
 |
That is the Garden you will inherit for what you did. |
Хадистерде айтылган казыналар да бейиштеги кереметтүү байлыкка басым жасайт. Бул байлыкты ойлогондо, мунун өтө кудуреттүү, мүлкү чексиз Аллахтын жараткан нерсеси экенин, Раббибиздин кулдарынын каалаганына бул нематтарды берээрин унутпаш керек. Пайгамбар Мырзабыз (сав) бул чындыкты төмөнкү сөздөрү менен эске салган:
Сага алтындан, бейиш казыналарынан бир сөздү айтайынбы? Мындай дейсиң: «Ла хавле вела куввете Илла Биллах» (Аллахтан башка тосо турган да, кыла турган да бир күч-кубат жок.) Ошондо Аллах айтат: «Кулум моюн сунду жана саламаттык тапты.» [Ramuz el-Ehadis-1, s. 166/3]
Дүйнөдөгү байлык адамдын колундагы бүт нерселер сыяктуу убактылуу жана бир күнү түгөнөт. Бир адам канчалык бай болбосун, ал байлыгы бир канча он жыл менен чектелет. Мындан көбүрөөгүнө баарынан мурда адамдын өз өмүрү жетпейт. Ушул себептен ыймансыз кишилердин дүйнөдө эң негизги максаттарынын бирин түзгөн, алардын ач көз болушуна себеп болгон байлык эңсөөсү өтө кыска убакытка созулат. Инжилде да дүйнө байлыгынын убактылуу экени, туруктуу нерсенин болсо бейиштеги казыналар экендиги жана ушул себептен ыймандуулардын акырет үчүн аракет кылышы керектиги жазылган:
Жер жүзүндө өзүңөргө казыналар чогултпагыла. Бул жерде күбө (моль) менен дат аларды жеп түгөтөт, уурулар да кирип уурдап кетишет. Анын ордуна өзүңөргө асманда казыналар чогулткула. Ал жерде күбө менен дат да аларды жеп түгөтпөйт, уурулар да кирип уурдашпайт. Казынаңар каякта болсо, жүрөгүңөр да ошол жакта болот. (Матфей, 6-бөлүм, 19-21)
 |
As for those who believe and do right actions - We impose on no self any more than it can bear - they are the Companions of the Garden, remaining in it timelessly, for ever. |
Ошондой эле, канчалык көп байлык болсо да, керек болгондо аны баа менен өлчөп, жыйындысын сан менен көрсөтүүгө болот. Бейиш нематтары болсо баа бычылгыс сулуулук менен сыпаттарда болот. Жана Аллах ыраазы болгон кулдарына эсепсиз тартууланат. Аллах Куранда «Күмөнсүз, бул Биздин ырыскыбыз, эч түгөнбөйт.» (Сад Сүрөсү, 54) аяты менен бейиш нематтарынын ушул өзгөчөлүгүн кабар берген. Башка бир аятта болсо Аллах «Токтоп-түгөнбөгөн жана тыюу салынбаган (мөмөлөр).» (Вакыа Сүрөсү, 33) деп бейиштеги тамактардын да ушундай өзгөчөлүктө болоорун кабар берет. Аллах билдиргендей, бейиш нематтарында түгөнүү, азайуу, жоголуу деген нерсе болбойт. Ал нематтар бейиш калкына тынымсыз берилет. Бейиш казыналары, албетте, Аллах ыймандуу кулдарына бейиште тартуулай турган нематтардан. Бүт мүлктүн ээси Аллах бейиш үчүн тандаган кулдарына ал казыналарды эсепсиз, түбөлүк берет.
 |
"Enter the Garden, you and your wives, delighting in your joy." |
Мүлктүн, байлыктын эсепсиз көп болушу бейишке тиешелүү бир өзгөчөлүк. Пайгамбарыбыз (сав) хадистеринде бейиштеги мүлктүн көптүгү жөнүндө мындай деген:
Бейиш калкынын эң төмөнкү даражадагысынын бейиштеги мүлкүн кыдырып көрүп чыгышы эки миң жылга созулат жана ал мүлктүн эң алыстагысын эң жакынындагыдай көрөт... [Ramuz el-Ehadis-1, s. 113/8]
Эгер бейиштеги нерселерден бир тырмакчалыгы көрүнгөндө, жер менен асман арасын кооздукка бөлөмөк. Эгер бейиш калкынан бир адам көрүнүп билериктерин көрсөткөндө, күндүн жылдыздардын нурун басып салышы сыяктуу күндүн нурун басып салмак. [(Tirmizi), Büyük Hadis Külliyatı-5, s. 409/10096]
Хадисте да көңүл бурулгандай, бейиштеги немат-жакшылыктардын аз бир бөлүгү эле дүйнө критерийлери менен караганда укмуш көптүктү көрсөтүүдө. Жогорудагы хадистердин бирөөсүндө билериктердин жылдыздардан да жаркыраган нурдуу экени, көз жоосун алаары айтылса, башка бир хадисте болсо бейиш калкынын жасалгаларынын чыканакка чейин болоору айтылып, молчулукка басым жасалган:
Бейиш калкынын зыйнаттары даарат суусу жеткен даарат жерлерине чейин жетет. [Ramuz el-Ehadis-1, s. 247/7]
 |
Аллах Курандагы «Кылдаттык менен жасалган зергердик тактылар үстүндө.» (Вакыа Сүрөсү, 15) жана «Адн бейиштери (алардыкы); ал жакка киришет, ал жерде алтындан билериктер менен жана берметтер менен жасанышат...» (Фатыр Сүрөсү, 33) аяттары аркылуу бейиште ар кандай зергердик буюмдар менен кымбат баалуу таштардын бар экенине көңүл бурат. Бейиш жөнүндө Куран менен хадистерде айтылган зергердик буюмдар адамзат тарыхында дайыма байлык менен даңазалуу сулуктун символдору болуп келген. Өтө кымбат баалуу бул зер буюмдары табиятта аз кездешкен кооздукка ээ. Алмаз, бермет, жакут, алтын, күмүш сыяктуу зыйнаттар – бүт адамдар жактырып, алар менен кооздолгон буюмдарды көрүүдөн ырахат алган кооздуктар.
 | They will have Gardens of Eden with rivers flowing under them. They will be adorned in them with bracelets made of gold and wear green garments made of the finest silk and rich brocade, reclining there on couches under canopies. What an excellent reward! What a wonderful repose! |
Бейиш нематы катары берметтен сөз кылынган хадистердин бир канчасы төмөнкүдөй:
Бейиштиктердин баштарында таажылар бар. Таажыдагы бир бермет мешрик (чыгыш) менен магриб (батыш) арасын жарык кылат. [(Tirmizi), Kütüb-i Sitte-14, s. 451/6]
... Аялдын мойнундагы берметтердин бирөөсү гарб (батыш) менен шарк (чыгыш) арасын жарык кылат... Башындагы таажылардын эң кичинекей бермети да шарк менен гарб арасын жарык кылат. [Ramuz el-Ehadis-1, s. 99/8]
Бермет бейиштеги нематтардын аз кездешкен баалуулугуна басым жасашы жагынан маанилүү бир мисал. Берметти чыгаруу үчүн деңиздерге көп жолу терең сүңгүш керек. Болгондо да көп санда чогултулган устрицалардын аз бөлүгүндө гана бул баалуу зыйнат кездешет. Бул кичинекей таштын сулуулугунан тышкары, аны баалуу кылган дагы бир өзгөчөлүк болсо – бул жерде айтылгандай, көп кыйынчылыктар менен алынышы.
 |
|
Дүйнөдө аны алуу үчүн көп убакыт, эмгек жана каражат талап кылган бул баалуу таш акыретте мол санда болот. Өтө баалуу, аз кездешкен бир кооздуктун мол болушу, албетте, адамдын рухунда башкача бир толкундануу жаратат. Мындан тышкары, аяттарда айтылган бейиш нематтары биз элестеткенден алда канча сулуу болушу мүмкүн. Хадистерде «чыгыш менен батыштын арасын жарык кыла турган бир бермет» деп айтылганда, биз мындай берметтин жалтырак кооздугун толук элестете албашыбыз мүмкүн.
