Кээ Бир Адамдарды Бул Жалган Динде Жашоого Түрткөн Туура Эмес Көз-Караштар

Ислам дининин өкүмдөрүн аткаруу, буйрук жана тыюуларына карап өмүр сүрүүнү кээ бир адамдар көп каалашпайт. Бирок ал кишилер адамдарды кудайдай кылып алган (Аллахты аруулайбыз) бир системада жашоону болсо өтө каалашат. Мындай парадоксалдуу абал адамдарга сыйынуу дини «адамдарды кандай убадалар менен алдайт» деген суроону ойго салат. Бул суроо жөнүндө ойлонгондо болсо мындай адамдардын Аллахтын кудуретин түшүнүүдө өтө сабатсыз экенин көрөбүз.

Аллахтын кудуретинин чексиздигин жана ааламды жаратуу максатын түшүнбөгөн адамдар өздөрү койгон, Куранга туура келбеген, караңгы түшүнүктөрү менен жашаганга аракет кылышат. Бул түшүнүктөр, бир жагынан, адамдарга сыйынуу дининин негиздерин түзсө, экинчи жагынан, адамдардын бул жалган (негизсиз) динде жашоо үчүн айткан шылтоолорун пайда кылат. Бирок Аллах Куранда ойлоп табылган шылтоолор менен пикирлерди айтып, атеисттигин өз оюнда кадыресе бир нерседей көрсөтүүнү каалагандар жөнүндө «Алар дагы эле жахилия (караңгылык) өкүмүн издеп жатышабы? Анык илим менен ишенген бир коом үчүн өкүмү Аллахтан да жакшыраак болгон ким бар?» (Маида Сүрөсү, 50) деп билдирет.
Бул бөлүмдө адамдардын Аллахтын акыйкат дининде жашоонун ордуна адамдарды ыраазы кылууну көздөгөн жалган бир динде жашап жатып кандай ойдон чыгарылган шылтоолорду айтаарына токтолобуз. Мындай туура эмес көз-караштардын кээ бирлери төмөнкүлөр:

«Жашоо ушундай» деген жаңылыштык

Аллах адамдардын өмүрлөрүнүн ар бир көз ирмемин Куранда билдирилген өкүмдөргө, буйрук жана тыюуларга карап өткөрүшүн каалайт. Куран адамдардын туураны туура эместен айырмалашына негиз түзгөн, аларга жакшы жана жаман иштерди кабар берген, Аллах ыраазы боло турган жана болбой турган иштерди билдирген бир колдонмо. Ушул себептен Аллах Энъам Сүрөсүндө адамдарга бул куттуу китепти ээрчигиле деп буйрук берет:

Бул (Биз) түшүргөн куттуу бир Китеп. Демек Аны ээрчигиле жана коркуп-тартынгыла. (Балким) Ырайымга жетээрсиңер. (Энъам Сүрөсү, 155)

Бирок адамдардын көпчүлүгү Курандагы өкүмдөргө жана адеп-ахлак түшүнүгүнө ылайык жашашпайт. Ал тургай, Курандын Аллахтын буйруктары орун алган жана ээрчүү керек болгон бир китеп экенин да көп ойлонушпайт. Дин адеп-ахлагынын жана Курандын жашоолорунда канчалык маанилүү экенин билишпейт. Дин кээ бир багыттарда гана өмүрүмө жол көрсөтөт деп ойлоп жаңылыштык кетиришет. Кыйынчылыкта калып, чоң коркунучка туш болуп, катуу ооруп калып, өз күчү менен жеңе албаган бир коркууга туш болуп же өлүм сыяктуу олуттуу окуяларга туш болмоюнча, өздөрүнүн караңгы түшүнүгү жана акылсыздыгы менен, Аллахка кайрылуунун кереги жок деп ойлошот. Динге ылайык жашоо ар бир адамга керектүү экенин түшүнө алышпайт. Ошондуктан мындай түшүнүктөгү кишилер динден өмүр бою мүмкүн болушунча алыс турууга, дин жөнүндө араларында эч сүйлөшпөгөнгө аракет кылышат. Аллахтын атын эскерүүдөн да качынышат.

Бирок адамдар жашай алуу үчүн сөзсүз Аллахтын өкүмдөрүнө, Китебинде билдирген сонун адеп-ахлакка муктаж. Адам үчүн оңойу жана жакшысы – бул бизди жараткан Раббибиздин Китебиндеги адеп-ахлакка ылайык жашоо. Дин адеп-ахлагысыз эл жакшы болбойт. Себеби адамдын табиятын, б.а. жаратылганда берилген өзгөчөлүктөрүн эске албастан чыгарылган ар кандай эрежелер адамдарды да, коомдорду да бузуп, элдердин бузулушуна себеп болот. Коом кооптуу бир социалдык башаламандыктын ичине түртүлүп, адам мамилелери бузулат. Булардын натыйжасында дүйнө согуштардан, каргашадан жана зулумдуктан кутула албайт. Адамдар да динден алыстап, караңгы системанын эрежелерине моюн сунганга аракет кылган сайын руханий жана материалдык ар кандай азаптарга туш болушат.

Бүгүнкү күндө мындай терс натыйжалар көптөгөн өлкөлөрдө кеңири тараганы менен, чын жүрөктөн ыйман кылгандардан тышкары бүт адамдар «албетте, дин бар, бирок жашоонун чындыктары башка» деген жаңылыштык менен караңгылыкта жашоону улантышууда. Бул система диндин жашоодо сөзсүз керек экенин тануу пикирине таянат. Бул туура эмес көз-караш боюнча, адамдардын дин эрежелерине ылайык жашашы иш жүзүндө мүмкүн эмес. Мындай кишилер эгер дин адеп-ахлагы күндөлүк жашоонун ичине киргизилсе, дүйнөнүн ар кандай жыргалчылыктарынан ажырайм, кызыксыз өмүр сүрөм деп жаңылышат. Дин менен жашоо адамдардын жашоонун жыргалын сезишине тоскоол болот деп ойлошот. Албетте, бул чындыкка туура келбейт. Дин адам руху эң бейпил, эң бакубат жана чыгармачыл боло турган бир коомдук жашоону алып келет. Өздөрүн «жашоонун чындыктары ушундай деген калптан» куткарып дин менен жашаган адамдар коомдо руханий жактан эң чың, жакшылык, сулуулуктардан эң көп ырахат алган кишилер болот, жана дайыма тынчтык, толеранттуулук жана жардамдашуу шарттарынын түзүлүшүндө алдыңкы рольду ойношот.

Динден алыс кишилер болсо өздөрүнүн төмөн акылы менен жакшы адеп-ахлактуу болууну бир алсыздык жана акылсыздык деп ойлошот. Мисалы, бир адам башкалар үчүн канчалык жан аябастык кылса дагы, башкалардан өзүмчүл мамиле гана көрөт, ошондуктан жан аябастык кылып акылсыздыкка түшөт деп ишенишет. Ошондуктан көп коомдордо жан аябастык кылган кишини «ниети түз, бирок акылсыз» деген маанайда карашат. Себеби эч кызыкчылык күтпөй, башка бирөөгө жакшылык кылып, кылганы үчүн бир акы сурабайт. Алардын ою боюнча, өзүмчүлдүккө өзүмчүлдүк менен, кекенүүгө кекенүү менен, душмандыкка душмандык менен, жаман көргөнгө жаман көрүү менен жооп берүү жашоонун чыныгы жүзү болуп саналат.

Же ага дайыма жамандык кылган, зыян тийгизген бир адамга жакшы мамиле кылып, анын жакшы мүнөздүү болушу үчүн аракет кылган, ага кылган жамандыктарды кечирген бир адамдын кылган мындай жакшылыгы караңгы коом тарабынан чыныгы бир наадандык катары бааланат. Кээ бир адамдар мындай жакшы мүнөзү үчүн ал кишини «канчалык акылсыз киши экен, мен болгондо колумда мүмкүнчүлүк турганда өч алмакмын, керектүү жообун бермекмин» деген сыяктуу сөздөр менен басмырлашат. Себеби Куран адеп-ахлагынан алыс жашаган адамдардын «жашоонун чындыктары» логикасы боюнча, жамандыкка жамандык менен жооп берүү «эң туурасы» болот. Караңгылык түшүнүгүндө өтө кеңири тараган мындай туура эмес көз-караш бир душман эч качан чыныгы дос боло албайт деген жаңылыш пикирди жактайт. Ошондуктан киши канчалык жакшылык кылса да ортодогу душмандык жоголбойт, тескерисинче жакшылык кылган тарап гана мындан утулат дешет. Коомчулук ал кишини өзүнө жасалган жамандыкты түшүнө албаган, алсыз бир адам катары көрүшөт.

Мындай туура эмес көз-карашта жашаган адамдар өз ойлорунда андай абалга түшүүдөн сактануу үчүн «жашоонун чындыктары» көз-карашын бекем карманып, адамдардын сөздөрүнө, ойлоруна өтө маани бериш керек деп ойлошот. Себеби бул киши адамдардын айткандарына өтө маани берип, өзүмдү адамдарга канчалык жакшы көрсөтө алсам, коомдо ошончолук жакшы орунга жетем деп ойлойт. Эл ыраазы болгон соң дүнүйөлүк максаттарга жетүүдө ар кандай жаман мамилелерди сөзсүз жасай бериш керек дейт.

Ал эми Куранда болсо Аллахтын адамдардан чын ниеттүү жана бир гана Анын ыраазылыгын көздөгөн, ким эмне дейт деп ойлонбостон, жакшы адеп-ахлактуу болууну талап кылаары кабар берилет. Раббибиз кулдары арасында бул жерде айтылган караңгы көз-карашка карама-каршы бир адеп-ахлактын өкүмчүлүк кылышын буйрук кылат. Куран боюнча, бир адам ага жасалган жамандыкка жакшылык менен жооп бергенде гана Аллах Кабатында жакшы бир адам боло алат. Мындан тышкары, мындай мамиле душмандыктын ордуна күчтүү достуктардын курулушуна себепчи боло турган маанилүү бир кадам болот. Аллах муну Куранда төмөнкүдөй сүйүнчүлөйт:

Жакшылык менен жамандык эч качан тең болбойт. Жамандыкка сылык мамиле менен жооп бер. Ошондо (көрөсүң) сени менен анын арасында душмандык бар киши жакын бир дос(уң) болуп калат. (Фуссилет Сүрөсү, 34)

Бир эле жамандык кылган кишиге кандай мамиле кылууда эмес, ар кандай иш-аракетте Куран адеп-ахлагында болуу – жалгыз гана кутулуу жолу. Жашоонун чыныгы максаты – бул Аллах ыраазы боло турган бир кул болуу; ал үчүн эч кызыкчылык күтпөстөн жакшылык кылуу, жан аябастык кылуу, адилеттүү, туруктуу, сабырдуу, жакшылыкка чакырып жамандыктан кайтарууда чечкиндүү болуп, толугу менен Аллахтын ыраазылыгын көздөгөн бир адам болуу керек. Бирок Куранда кабар берилген адеп-ахлакты кабыл албаган караңгы адамдар өмүр бою уруш-талаш жана бейпилсиздикте жашап, муну жашоонун бир чындыгы деп ойлошот. Алдамчылык кылбай, өзүмчүл, тымызын, эки жүздүү болбой, жакшы адеп-ахлактуу болуп, жакшы жашоого болооруна эч ишенишпейт. Дүйнөнү өздөрү айткандай «бир бөрүлөр дасторкону» же «күчтүүлөр гана жашай ала турган бир арена» деп билишет. Түбөлүккө созула турган акырет жашоосунун бар экенин унутуп, кыска дүйнө жашоосун гана көздөп жашашканы үчүн «дүйнөдө эмне кылсам боло берет» деген жаңылыштык менен динден алыс жашашат. Эрежелерин адамдар ойлоп тапкан жасалма бир дүйнөгө камалып, кудайдай көргөн адамдарга (Аллахты аруулайбыз) толугу менен бир кулдай моюн сунушат. Мунун натыйжасында болсо Аллахтын буйруктарына моюн сунбай коюунун оор натыйжаларын аркалап, дүйнөдө басмырланып жашашып, акыретте болсо мындан алда канча оор бир азапка туш болушат. Алардын мындай абалы Куранда төмөнкүчө кабар берилет:

Ал шерик кошкондор шерик кошкондорун көрүшкөндө: «Раббибиз, Сени таштап биздин сыйынган ортокторубуз (шериктерибиз) ушулар» дешет. (Алар болсо буларга:) «Силер чындап калп айтып жатасыңар» деп сөздү (кайтарып) чабышат. Ал күнү (эми) Аллахка моюн сунушкан болот жана ойдон чыгаргандары (жалган кудайлары) болсо алардан алысташат. Чындыкты танып Аллахтын жолунан тоскондор; Биз кылган бузукулуктары үчүн аларга азап үстүнө азап коштук. (Нахл Сүрөсү, 86-88)

Анан аларга айтылат: «Силердин шерик кошкондоруңар кайда? Аллахтан башка (сыйынгандарыңар).» «Бизди таштап жоголуп кетишти. Жок, биз мурда эч нерсеге сыйынчу эмес экенбиз» дешти. Аллах каапырларды мына ушундай жаңылтып-адаштырат. Бул силердин жер жүзүндө ашыкча көөп-адашканыңар жана чектен чыкканыңар үчүн. Ичинде түбөлүк кала турган тозоктун эшиктеринен киргиле. Эми бой көтөргөндөрдүн (текеберлердин) коноктолуучу жери кандай жаман. (Момун Сүрөсү, 73-76)

«Көпчүлүк ушундай кылат» деген жаңылыштык

Көп адамдарды диндин талаптарын орундатуудан тоскон себептердин бири – бул, башынан бери айтылып келе жаткандай, ал кишилерди айланасындагылардын алар жөнүндө эмне дешинен, кандай ойдо болоорунан көз-каранды кылган «адамдарга сыйынуу дини». Бул жалган дин өз күчүн «көпчүлүк кылып жатат» деген жаңылыштыктан алат. Себеби кээ бир коомдордогу адамдардын көпчүлүгү адамдарга сыйынуу дининин негизинде жашашат. Ал болсо көбүнчө атадан балага өткөн, эч ким каршы чыга албаган бир салтка айланган. Жана ал кишилердин коомдун көпчүлүгүн түзгөндөй көрүнүшү башка кээ бир адамдарды да жаңылтып, аларды туура эмес жолдогу көпчүлүктүн чыгарган эрежелеринин тууралыгына ишендирүүдө. Ал эми Куранда болсо Аллах Мусулмандарга мындай буйрук берет:

Араларында Аллахтын түшүргөнү менен өкүм бер жана алардын каалоолорун укпа. Аллахтын сага түшүргөндөрүнүн бир бөлүгүнөн сени адаштырбашы үчүн алардан этият бол... (Маида Сүрөсү, 49)

Аятта да айтылгандай, Аллах адамдарга туура эмес жолдогу көпчүлүктү жана алардын ойлоп тапкан эрежелерин ээрчибегиле деп буйрук берүүдө, алардын арасында Куран менен өкүм берүүнүн жалгыз кутулуу жолу экенин кабар берүүдө.

Бирок көпчүлүк адамдар абийирлери (жүрөктөрү) кабыл албаса да өздөрүн көпчүлүктүн жашоо калыбына көндүрүүгө мажбурлашат. Муну коомдун бир индивиди болуунун шарты катары көрүшөт. «Бул элдин арасында жашап жаткандан кийин алар койгон эрежелерге жана алардыкы сыяктуу жашоо калыбына моюн сунушубуз керек» дешип, акыйкат бир диндин буйругундай көрүп, өздөрүн аларга моюн сунууга мажбур сезишет.

Диндин чыныгы маанисин түшүнбөгөн бул адамдар дүйнөдө –Аллахтын буйруктарынан тышкары- бүт адамдар моюн сунушу керек болгон бир катар эрежелер бар деген жаңылыштыкка түшүп, өздөрүн ар бир адам ал эрежелерге моюн сунууга мажбур деп ишендиришет. Коомдогу адамдарды ыраазы кылууну эң негизги милдеттеринин бири катары кабыл алышат. Ошондуктан коомдун «башкалар эмне дейт, адамдар кандай карашат, эмне деп ойлошот, мени жакшы адам дешсин, акылдуу, мээлүү дешсин, бай дешсин, жоомарт дешсин, мен жөнүндө мындай деп ойлошпосун, мындай дешпесин, мындай деп айтышпасын» деген туюк айлампага айланган көз-караштарынын ичинен чыга алышпайт.

Чындыгында болсо, көпчүлүктүн жашоо калыбы, моюн сунган жасалма эреже жана жазалары адамдарды туура жолго салбайт. Тескерисинче, Аллах Куранда көпчүлүктү ээрчүүнүн адамды туура жолдон адаштыруучу бир коркунуч экенин төмөнкүдөй кабар берет:

Жер бетиндегилердин көпчүлүгүн ээрчисең, сени Аллахтын жолунан адаштырып-азгырышат. Алар күмөндөрүнө гана таянышат жана алар жалаң гана «күмөн жана божомол менен» жалган сүйлөшөт. (Энъам Сүрөсү, 116)

Ошондуктан көпчүлүктүн Куранга карама-каршы бир жашоо калыбын тандашы, адамдарга шылдыңчыл, заалым мамиле жасашы, үй-бүлөлөрүнө, ал тургай, өлкөлөрүнө орой мамиле кылышы, Аллах арам кылган иштерди эч ойлонбой жасашы ал коомдогу башка кишилерди жаңылтпашы керек. Мындай адамдардын элдин көпчүлүгүн түзүшү да адамдардын каталар кетиришине бир шылтоо боло албайт. Мисалы, бир элдин баары жолдон адашып отту, күндү же жылдыздарды өздөрүнө кудай тутунуп, аларга сыйынып жатышса да, бул башка бирөөнүн муну туурап, жолдон чыгышына шылтоо боло албайт. Же бир коомдо сойкулукка, алдамчылыкка, заалымдыкка, уурулукка жана ушул сыяктуу иштерге эч ким унчукпаса, бир киши «көпчүлүк муну кылып жатат» деп туура эмес ойлоп, мындай иштерди жасай бере албайт. Же бир элде байлар гана урматталып, жакырлар, жакшы мүнөзүнөн тышкары эч кандай материалдык күчү болбогон адамдар эзилип жатса, бул башка адамдарды да мындай түшүнүккө түртпөшү керек. Тескерисинче, кээ бир адамдардын абийирлери кабыл албаса да, көпчүлүктүн сындашынан коркуп мындай заалым көз-карашты кадыреседей көрүшү чоң бир абийирсиздик болот. Себеби бир адамдын элдер сындайт, элден бөлүнүп калам же элдерге жаман көрүнөм деп коркуп, жүрөгүнөн туура экенин билип туруп бир нерсени жасабашы акылга жана абийирге туура келбейт. Куранда Аллах Мусулмандардын маанилүү бир өзгөчөлүгү катары адамдардын сынынан коркпошун кабар берет:

Эй ыймандуулар! Силерден ким дининен кайтса, Аллах жакында ушундай бир коом алып келет; Ал аларды сүйөт, алар да Аны сүйүшөт. Момундарга карата жөнөкөй, каапырларга карата намыстуу жана катуу (болушат). Аллах жолунда жехд кылышат (аракет кылышат) жана эч бир сын таккандын сынынан коркушпайт. (Маида Сүрөсү, 54)

Башка бир сүрөдө болсо Ибрахим пайгамбардын жана анын жанындагы ыймандуулардын аларды сындаган адамдардан тартынбай, чечкиндүүлүк көрсөтүшкөнү мисал катары берилет. Аз. Ибрахим (ас) жана жанындагылар көпчүлүгү путтарга сыйынган бир коомдо жашашкан. Бирок канча сындарга, коркутууларга карабастан, адамдардан эмес, бир гана Аллахтан коркушкандыктан, ал коомдун туура эмес иштерине өтө каршылык көрсөтүшкөн. Куранда бул төмөнкүчө кабар берилет:

Ибрахим жана анын жанындагыларда силерге сонун бир өрнөк бар. Өз коомдоруна мындай дешкен эле: «Биз силерден жана Аллахтан башка сыйынган нерселериңерден чындыгында алыспыз. Силерден (эми) тааныбай-баш тарттык. Силер менен арабызда, силер Аллахты жалгыз деп ыйман келтиргенге чейин, түбөлүк бир душмандык жана бир кек пайда болду.» (Мүмтехине Сүрөсү, 4)

Аз. Ибрахим (ас)дын мындай чечкиндүүлүгү үчүн мушрик (Аллахка шерик кошкон) коому аны жазаландыруу чечимин алган. Бирок, ошондо да, Аз. Ибрахим (ас) Аллахка моюн сунуучулукта чечкиндүүлүк көрсөткөн. Аллах мындай сонун мүнөзүнөн улам аны коомунун азабынан куткарган:

«Жонуп алган нерселериңерге сыйынасыңарбы?» деди, «силерди да, кылып жаткан (иш)териңерди да Аллах жараткан.» «Ал үчүн (бийик) бир имарат куруп, аны алоолоп күйгөн оттун ичине таштагыла» дешти. Ушундайча ага бир тузак кургулары келди. Биз болсо аларды басмырлангандар кылдык. (Ибрахим) Мындай деди: «Күмөнсүз, мен Раббиме барам; Ал мени хидаятка (туура жолго) жеткирет.» (Саффат Сүрөсү, 95-99)

Бирок адамдардын көпчүлүгү бул мисалдагыдай чечкиндүүлүк кыла алышпайт. Жүрөктөрү Аллахтан алыс болгону үчүн, абийирлерин (жүрөктөрүн) да угушпайт. Абийирлеринин алдына «көпчүлүк кылып жатат, көпчүлүк кылып жатса туурасы ушундай» деген караңгы көз-караштар менен парда тартып, Аллахтан алыс, адамдардын ыраазылыгын алдыңкы планга коюп жана алардын сынынан коркуп өмүр сүрүшөт. Чындап эле «адамдар эмне дейт», «досторум мени менен сүйлөшпөй койот, мени бөлүп коюшат», «баары кылып жатат, мен да кылайын» деген сыяктуу ойлор адамды Аллахтан башка нерселерге сыйынган, (Аллахты аруулайбыз) Курандан толугу менен алыстап дүйнөнү көздөгөн бир адамга айлантышы мүмкүн. Мунун натыйжасында кээ бирлери заалымдыкты жактырган, боорукердик, мээрим, сүйүү, урмат дегенди билбеген, кээ бирлери акчаны, кызматты гана негиз туткан, адамдыктан, сонун адеп-ахлактан алыс бир көз-карашта болууну кадимки нерседей көрөт. Чөйрөсүндөгү көпчүлүк заалым, шылдыңчыл, жаман мүнөздүү болсо, аларга каршы болсом мени бөлүп коюшат деп аларды туурайт. Башчысы бир киши жөнүндө жакшы ойдо болсо, ал киши өтө уятсыз болсо да ал жөнүндө оң ойдо болот. Же директору бир киши жөнүндө терс ойдо болсо, ал кишинин чындыгында кандай киши экенин эч изилдебестен ал киши жөнүндө жаман сөздөрдү айтат. Мындай адамдар Аллах жана дин аларга толугу менен унуттурулганы үчүн, көпчүлүк ушундай кылып жатат деген пикирде жашай беришет. Өз алдынча, жеке бир мүнөздүү боло алышпайт. Баары ушундай жашайт, ушундай кылат, ушундай ойлонот деген туура эмес көз-карашта, жогоруда айтылган топторго окшогон бир социалдык чөйрөнүн мүчөсүнө айланышат. Кайсы жакты караса өздөрү сыяктуу көпчүлүктү ээрчиген, адамдардын ыраазылыгын негизги максат туткан кишилерди көрүшкөндүктөн, өздөрүнүн кызыктай мүнөздө жашап жатканын байкашпайт.

Муну унутпаш керек: адамдар жогорудагы мисалдарда кыскача каралгандай, Аллах ыраазы боло турган жашоодон башка бир жашоо калыбын тандашкан болсо, көпчүлүктү ээрчүү логикасы аларга эч бир пайда алып келбейт. Аягында акылы пас жана адеп-ахлагы бузулган адамдардан турган бир коом дүйнөдө чоң бир башаламандыктын ичине кирет. Өз кызыкчылыгын гана ойлоодон келип чыккан уруштар, душмандыктар, жек көрүү, көрө албастык сыяктуу адамзат качынышы керек болгон сезим жана ойлор адамдар арасында өтө тездик менен тарайт. Жана дүйнө жашаганга оор, бейпилсиздик менен башаламандык өкүмчүлүк кылган бир жерге айланат. Бул Аллахтын Ага шерик кошкондорго дүйнөдө берген жазасы. Акыретте бул кишилерди мындан да оор бир азап күтөт. Куранда бул төмөнкүчө кабар берилет:

Булар жер жүзүндө (Аллахты) күчсүз кыла алышпайт жана булардын Аллахтан башка достору жок. Азап алар үчүн эсе-эсе көбөйтүлөт. Булар (акыйкатты) угууга күчтөрү жетчү эмес жана көрүшчү да эмес. Мына ушулар өздөрүн зыянга учураткандар жана жалгандан ойлоп чыгаргандары (жасалма кудайлар да) алардан алыстап-жоголду. Эч күмөнсүз, булар – акыретте эң көп зыян тартуучулар. (Худ Сүрөсү, 20-22)

«Чындыктарды эч ким билбей, бир эле сен билесиңби» деген логика

Коомдун бир бөлүгүн Аллахка ишенүүдөн алыстаткан жана адамдарды кудайга айланткан (Аллахты аруулайбыз) бул жалган системанын шылтоо катары көрсөткөн дагы бир жаңылыштыгы – бул чындыктарды көрмөксөн болуу же толугу менен четке кагуу. Караңгы коомдордун көпчүлүктү ээрчүү логикасы ыймандуулардын сөздөрүнө кулак салбаганга да себеп болот. Мусулмандар аларды Аллахтын буйруктарын угууга жана бир гана Аллахка ыйман кылууга чакырышканда, бул адамдар аталары алып келген негизсиз эрежелерге жана туура эмес ишенимге ишенишээрин айтып башташат. Коому аларга үйрөткөн негизсиз эрежелерден жана жашоо формасынан кайтпай турганын айтышат. Куранда Аллах мындай туура эмес түшүнүктү төмөнкүчө сүрөттөйт:

Аларга: «Аллах түшүргөндү ээрчигиле» деп качан болбосун айтылганда, алар: «Жок, биз аталарыбыз кылган нерсени (салтты) ээрчийбиз» дешет. Аталарынын акылы эчтекеге жетпей, туура жолду таба албаган болушсачы? (Бакара Сүрөсү, 170)

Караңгылык дининде, аталарынан үйрөнгөндөрү менен жашоону чечкен адамдар өз араларында маанилүү көрүлгөн, жашоолорунун ичине сиңген бул жалган диндин өкүмдөрүнө кийлигишүүнү каалагандарга өтө каршы чыгышат. Аларга чындыктарды алып келген ыймандуу кишилердин ыраазылыгына жетүүгө аракет кылган адамдар менен болгон мамилелерин бузушун жана бул жалган диндин эрежелерин тебелешин каалашпайт. Чын ниеттүү, ыймандуу кишилер сабырдуулук менен айтып берген чындыктарды «буларды бир эле сен түшүндүңбү, ушунча адам жаңылышып жатабы, ушул кезге чейин эч ким байкабай эми сен байкадыңбы...» деген сыяктуу караңгы жооптору менен танганга аракет кылышат. Себеби алардын негизсиз ишеними боюнча, «чындыктарды сен эле байкадыңбы» деп каршы чыгуу ал адамды басынтып, анын өзүнө болгон ишенимин азайтат. (Бирок бул ыкма алардын негизсиз ишеним системасында гана ишке жарашы мүмкүн; себеби чыныгы Мусулмандарга мындай сөздөр эч таасир тийгизбейт.) Натыйжада чындыктар жашыруун калат. Антпесе, «адамдар мен жөнүндө эмне деп ойлошот, эмне кылып аларды ыраазы кылсам, өзүмдү кантип жакшы көрсөтсөм, араларына кантип кошулсам...» деген сыяктуу ойго түшкөндө, чындыктарды билген бул кишилер аларга Аллахты жана эч кимдин Аллах алар үчүн белгилеген тагдырдан тышкары эч нерсе жасай албашын эскертишет. Бул кийлигишүү алардын негизсиз дининин кулашы жана эрежелеринин жараксыз болуп калышы деген мааниге келет.

Бирок «адамдарга сыйынуу динин» тутунгандар канчалык аракет кылышпасын, Аллах чындыктардын жашыруун калышына мүмкүндүк бербейт, жалганды сөзсүз акыйкат менен талкалап, таасирсиз кылат. Чындыкты жактаган адамдар канчалык аздай көрүнгөнү менен, Аллах аларды пикирдик жактан жеңишке жеткирет. Канчалык кысымчылык көрсөтүлсө да, аларга бекемдик менен чечкиндүүлүк берет.

Куранда пайгамбарлардын өз коомдорун жолдон адашкан жана чектен чыккан жашоолорунан тосуу үчүн берген эскертүүлөрү баяндалат. Ал адамдар пайгамбарларын жалгыздатып, алардын күчтөрү менен чечкиндүүлүктөрүн азайтууга аракет кылып, аларды бөлүшкөн. Бирок, албетте, минтип каршы чыгуулары чын ыкластуу Мусулмандарга эч качан таасир тийгизген эмес. Мисалы, Салих пайгамбар негизсиз динин таштоого чакырган коомунан төмөнкүдөй жооп алган:

«Эй Салих, мындан мурда сен арабызда өзүңдөн (жакшылык жана пайда) үмүт кылынган бирөө элең. Аталарыбыз сыйынган нерселерге сыйынуудан сен бизди тососуңбу? Чындыгында биз сен бизди чакырган нерседен күмөн санап жатабыз» дешти. (Худ Сүрөсү, 62)

Аз. Салих (ас)дын коомуна берген чечкиндүү жообу болсо Куранда төмөнкүчө кабар берилет:

«Эй коомум, пикириңер кандай айткылачы? Эгер менин Раббимден апачык бир далилим бар болсо жана мага тарабынан бир мээрим берген болсо, анда Ага баш көтөрсөм Аллахка карата мага ким жардам берет? Демек жоготуудан башка мага (эч пайда) алып келбейсиңер» деди. (Худ Сүрөсү, 63)

Муну унутпаш керек: апачык чындыктарды кээде адамдар байкабашы мүмкүн. Мындай адамдар ичинде жашаган коомунун эрежелерине карап жашоого көндүрүлгөнү жана аларды көп убакыт бою жасап келгени үчүн –Аз. Салих (ас)дын коому сыяктуу- негизсиз, жалган системаларынан кайтышы кыйын болушу мүмкүн. Ошондуктан жаман адеп-ахлактын өздөрүнө өтө чоң зыян тийгизгенин көрүп туруп, акыйкат жолду тандоонун ордуна жалган системанын ичинде жашоосун улантуу жолун тандашат. Дүйнөдө бейпилдикте жана бактылуу жашай ала турган бир модель болушу мүмкүн деп ойлонушпагандыктан, жамандын жакшысы деген логика менен караңгылык дининен чыгууга батынышпайт.

Чындыгында болсо адамдардын чыныгы бакыт жана кутулуу ичинде жашашы үчүн өтө оңой бир жол бар. Ал жолго түшүү үчүн убакыт бар кезде аларды эскерткен, жашап жаткан системасынын туура эместигин далилдеп берген ыймандууларга кулак салуулары керек. Ошол күнгө чейин чындыктарды эч ким көрбөгөн болушу мүмкүн экенин ойлоп, жүрөгүнүн үнүн угуп, көңүлдөрүн эч нерсе жаратууга же жок кылууга күчү жетпеген адамдардан бир гана Аллахка буруулары зарыл. Бул адамдын акылы менен түшүнүгүнүн өсүшүнө, жашоонун чыныгы максатын түшүнө алышына жана натыйжада адамдардын ордуна Аллахтын ыраазылыгын көздөшүнө шарт түзөт.

Аллах Куранда Өзүнөн гана коркуп тартынгандардын жана Өзүнө гана моюн сунгандардын кутулууга жана бакытка жетээрин төмөнкүдөй сүйүнчүлөйт:

Ким Аллахка жана элчисине моюн сунса жана Аллахтан коркуп Андан тартынса, «кутулууга жана бактылуулукка» мына ошолор жетет. (Нур Сүрөсү, 52)