3. Бөлүм: Уруктардагы Долбоор

Уруктар түзүлүшү жагынан, мурдакы бөлүмдө да айтылгандай, бир урук кабыгы, азык кампасы жана эмбриондон турат. Бирок жалпы түзүлүшү окшош болгону менен, ар бир уруктун азык кампасынын көлөмү, урукту коргоочу кабыктын түрү, калыңдыгы, сыртынан ороп турган мөмөнүн формасы, мөмөсүнүн даамы бири-биринен абдан айырмаланат. Уруктардын кабыгынын формасы, түсү, материалынын түрү сыяктуу бүт өзгөчөлүктөрү өсүмдүктүн жашаган чөйрөсүнө жана түрүнө карап өзгөрөт.

Бул жагынан караганда бүт уруктар өзүнчө бир жаратуу керемети болуп саналат. Эми уруктардагы айырмачылыктарга мисал келтирели. Өрүктө бир данек, б.а. бир даана урук болот жана ал катуу кабыктын ичинде абдан мыкты корголот. Мөмөсү болсо канттуу жана аны жегенге болот. Бул бөлүгү адамдардан тышкары, канаттуулар, кемирүүчүлөр, курт-кумурска, чымын-чиркейлер жана башка жаныбарлар үчүн да мыкты бир азык болуп саналат. Мөмөнүн мындай эки бөлүктөн турушу өсүмдүк үчүн да жакшы бир мүмкүнчүлүк. Себеби мөмө бөлүгүн жеген соң өрүктүн ортосунан катуу бир данек, б.а. урук чыгат. Жана урук ыңгайлуу бир жерде өнүп, жаңы бир даракка айлануу мүмкүнчүлүгүнө ээ болот.

Kivideki tohumlar çok sayıda ve küçüktür. Ancak kayısıda tek bir çekirdek yani bir tane tohum bulunur ve bu çekirdek katı kabuğunun içinde çok iyi korunur. Dünya üzerindeki bitki çeşitliliği ile doğru orantılı olarak tohumlarda da çeşitlilik söz konusudur. Her bitkinin tohumunun şekli, içerdiği yedek besin miktarı, tohum kabuğunun cinsi ve kalınlığı birbirinden farklıdır. Bu açıdan incelendiğinde tüm tohumlar bir tasarım harikası olarak karşımıza çıkar.

Дагы бир мисал катары кивини берели. Киви өрүктөн айырмаланып, ичиндеги данектери (уруктары) да желе турган бир мөмө. Ошондуктан кивинин бир эмес, көп санда майда уруктары бар. Кивидеги сыяктуу топ-топ болгон уруктар көбүнчө майда болот, бирок чогуу жана көп санда болгондуктан, мөмөнүн бир бөлүгүн жешсе дагы, өсүмдүккө айлануу ыктымалдыгы көбүрөөк болуп саналат.

Кургак мөмөлөр болсо көбүнчө уруктун корголушунда жана тарашында маанилүү бир роль ойногон архитектуралык түзүлүштөр менен кооздолгон. Буга мисал катары төө тикендин төбөсүндөгү чачыны берүүгө болот. Бул кичинекей парашюттар, кийинки бөлүмдөрдө терең каралгандай, баалуу жүктөрүн (көбөйүү клеткаларын) аба аркылуу алыс жерлерге жеткирүү кызматын аткарат.

Üstteki resimde yer alan Epilobium glaberrinum adlı bu bitki tohumlarını rüzgarla dağıtır. Tohum kapsülünün 4 parçadan oluşan bir tasarımı vardır. Bu parçalar birbirinden ayrılır ayrılmaz bitkinin püsküllü tohumları havaya dağılıp rüzgarın estiği yönde çeşitli bölgelere yayılır. Kuru meyvelerde genellikle bu bitkideki püsküllere benzer şekilde, tohumun taşınmasını sağlayan özel tasarımlar vardır. Tohumların genel yapısına bakarak bakarak nasıl dağıtıldığını anlamak mümkündür. Yanda görülen tüy tohumlar rüzgar vasıtasıyla çevreye dağılırken yukarıdaki resimde görülen bitkinin tohumları bitkinin kurumasından sonra çevreye dağılmaktadır.

Кургак мөмөлөрдөн көп уруктуулар уруктарын таратуу үчүн ачылышат. Өнүү учурунда уруктар бири-бирине жакындап тыгылышат жана бири-бирин жакшылап кысышат. Мындай мөмөлөр өзүнөн-өзү ачылуучу мөмөлөр деп аталат. Буларда уруктун кабыгы калың жана бекем болот, себеби эмбрион менен азык кампасын ушул кабык коргойт. Бул түрдүн уруктарынын түсү, формасы жана тканы ар түрдүү болот жана канаттар, чачылар, ичке кабыкча сыяктуу ар кандай бөлүктөрдөн турат.

Көп уруктуу кургак мөмөлөрдүн абдан көп түрү бар. Капсулалар, баштыкчалар, гранулалар ж.б. сыяктуу мөмө түрлөрү бар. Булардын кээ бир мисалдары төмөнкүлөр:

Montbretia'нын капсуласы жалтырак кызгылт сары түстөгү үчтөн тоголок уруктары болот. Уруктарын айланага чачуу үчүн шамалдын аны кыймылдатышын же кандайдыр бир жандыктын ал жерден өтүшүн күтөт.9

Боб (буурчак) өсүмдүктөрү болсо бүртүктүү мөмөлөрдөн турган абдан кеңири тараган бир өсүмдүк түрү болуп саналат. Ар бир түрдүн формасы жана өзгөчөлүктөрү ар кандай. Мисалы, нокоттун бүртүктөрү бир катарга абдан тартиптүү тизилген. Colutea arborescens болсо ичи абага толуп, шишип турат жана үн чыгарып жарылат. Бул өсүмдүктөрдүн эң кызыктуусу болсо мимоза өсүмдүгүнүн (Mimosa pigra) укмуштуу бүртүктөрү (уруктары). Буларда ар бири ичинде бирден урук сактай турган түкчөлүү тикендерге окшогон формалар пайда болот.10

Булар өсүмдүктөрдүн уруктарындагы функционалдык түзүлүштөр жөнүндөгү мисалдардын бир канчасы гана. Ар бир өсүмдүк түрүнүн урук түзүлүшүнүн ар түрдүү болоорун ойлогонубузда, өсүмдүктөр дүйнөсүндө канчалаган кемчиликсиз түзүлүштөр бар экенин түшүнөбүз.

Bütün tohumlardaki içerik genel olarak aynıdır. Ancak resimde de görüldüğü gibi tohumun şekli bitkinin türüne göre değişiklik gösterir. Allah tohumlarda benzersiz bir çeşitlilik yaratmıştır.
A. Çeşitli Tohum Türleri	a. Kayısı, şeftali gibi meyvelerin tohumları b. Kivi, nicandra gibi meyvelerin tohumları	c. Fındık benzeri myvelerin tohumları d. Haşhaş benzeri bitkilerin tohumları
1. Tohum zarı 2. Yumurta akı 3. Çenek 4. Tohumcuk	5. Kök taslağı 6. Kapalı mikrofil 7. Plesenta 8. Boyuncuğun kalan kısmı	9. Tohum kılıfı 10. Göbek bağı 11. Birikme yeri 12. Çiçek sapı

Уруктардын Тонундагы Атайын Заттар

Yukarıdaki resimde görülen Montbretia bitkisi tohumlarını rüzgar vasıtasıyla dağıtır. Bundan başka hayvanlarda bu bitkinin tohumlarını dağıtmasında yardımcı olurlar.

Уруктардын түзүлүшүнөн тышкары, тондору да өз муктаждыктарына ылайык жаратылган.

Уруктун ичиндеги эмбрион абдан баалуу. Ошондуктан жаңы өсүмдүк толук жетилгенге чейин бул эмбрион абдан кылдат корголушу керек. Мындай коргоо кызматын уруктардын тондору аткарат. Уруктун сырткы чөйрөнүн терс таасирлеринен коргонуу деңгээли тонду түзгөн заттын чыдамкайлыгынан көз-каранды. Ошондой эле, тондун курамындагы заттар уруктардын суу бетинде тура алышында же шамал менен учушунда да роль ойнойт.

Уруктардын сырткы тондорунун абдан көп түрлөрү жана өзгөчөлүктөрү бар. Кээ бир сырткы тондор душмандарды качыруу үчүн ачуу бир зат менен оролгон. Кээ бирлери болсо «танин» аттуу бир затка бай болот; бул зат уруктардын чиришин чектейт. Көп өсүмдүк түрлөрүнүн уруктарында болсо тондор бир килкилдек зат менен оролгон. Белоктор менен бириккен комплекстүү канттардан турган бул килкилдек зат суу тийгенде шишип чыгат. Натыйжада урук нымдуу заттардын бетине оңой эле жабыша алат. Бул касиети, алдыда каралгандай, өнүү учурунда зор роль ойнойт.11

Kusursuz bir düzen içinde sıraya dizilmiş olan bezelye tohumları, bitkinin içindeki özel keseciklerde korunurlar. Bu, dünyanın neresinde olursa olsun yetişen bütün bezelyeler için geçerlidir. Aynı kusursuz düzen, aynı mükemmel renk ve tad bütün bezelyelerde vardır. Bunu sağlayansa bezelyelere Allah tarafından yerleştirilmiş olan bilgidir.

Уруктардын коргоочу сырткы кабаттары (тондору) көбүнчө абдан катуу болот. Бул өзгөчөлүк урукту сырткы факторлордон коргойт. Мисалы, кээ бир уруктардын калыптанышынын акыркы этабында сырткы беттеринде бекем бир мом сымал зат чогулат, бул уруктарды суунун жана газдын таасиринен коргойт.12 Уруктардын тондорунун материалы өсүмдүктүн түрүнө жараша өзгөрөт; фасольдогу сыяктуу ичке бир кабык менен же чиенин (вишня) данегиндеги сыяктуу жыгач сымал, катуу бир кабык менен оролгон болушу да мүмкүн. Сууга чыдамкай болушу талап кылынган уруктардын кабыктары башкаларга салыштырмалуу катуураак жана калыңыраак болот.

Уруктардагы укмуш тартипке күнүмдүк жашоодо көп кездешкен бир өсүмдүктөн, фасольдон мисал келтирели: фасоль уругу түрүнө жараша бир же эки тон менен оролгон. Бул тондор пальтодой болуп урукту сырткы чөйрөнүн суук аба, кургакчылык, механикалык таасирлер сыяктуу оор шарттарынан коргойт. Бул жер ошол эле учурда сырткы чөйрө менен болгон бүт зат алмашуулардын ишке ашуу аймагы болуп саналат. Кыскасы, уруктун чоңоюшунда бул тон маанилүү бир роль ойнойт.

Фасоль уругунун үзүлүп алынган жеринде сүйрү бир из көрөбүз. Бул уруктун эне өсүмдүккө болгон байланыш чекити. Жакшылап караганда ал жерде «микропиле» деген кичинекей бир тешик бар экенин көрөбүз. Бул тешикти аткарган кызматы жагынан наристелердин киндигине салыштырууга болот. Бул атайын каналдан энелик бездин ичиндеги энелик клетканы уруктандыруучу түтүкчө кирет. Ошондой эле, учуру келгенде суу бул тешиктен кирип, уруктун өнүшүнө шарт түзөт.13

Üstteki mimoza bitkisinin tanelerinden her biri bir tohum içerecek şekilde tüylü dikene benzer şekiller oluşturur. Yandaki Colutea arborescens ise içi hava ile şişmiş bir haldedir ve tohumlarını patlatarak dağıtır.

Уруктардын тондорунун калыңдыгы да, жогоруда да айтылгандай, өсүмдүктүн түрүнө жараша атайын белгиленген. Ар бир өсүмдүктүн уругунун кабыгы өз чөйрөсүндө өнүп чыгышына мүмкүнчүлүк бере тургандай деңгээлде болот; өтө калың да, өтө ичке да эмес. Себеби кабыгы абдан калың болгон бир урук бүт оор шарттарда жашай алат; бирок мунун бир терс тарабы бар: кабыктын ашыкча калың болушу эмбриондун сыртка чыгышында кээ бир маселелерди жаратышы мүмкүн. Кабыгы жука бир урук болсо көптөгөн сырткы факторлордон улам бат бузулуп кетиши ыктымал. Ошондуктан бүт уруктардын кабыгынын калыңдыгы өз чөйрөсүнө эң ылайыктуу жаратылган.

Мындан тышкары, өсүмдүктөрдүн уруктарынын түзүлүшүн анализ кылганда дагы бир нерсени көрөбүз. Жаныбарлар аркылуу тараган уруктарда ал жаныбарларды кызыктыруу үчүн уруктардын кабыктары оңой тешиле турган өзгөчөлүктө болот. Бирок ошол эле учурда бул кабыктар бүт урук жегичтерди кызыктырбай турган түзүлүштө болушат.14

Бул жерге чейин айтылгандардан да апачык көрүнүп тургандай, сырткы көрүнүшү жөнөкөйдөй көрүнгөн уруктардын түзүлүшү негизи абдан пландуу болот. Бүт уруктардын ичиндеги заттардын өлчөмү, курамы, коргоочу кабыктары сыяктуу өзгөчөлүктөрү айлана-чөйрөсүнө жана климат шарттарына жараша ар кандай болууда. Мынчалык түрдүү түрдүү өзгөчөлүктөр кантип пайда болгон?

Resimde görülen Ipomoea murucoide'lerin ağır tohumları bu incecik tüyler sayesinde havada uçabilmektedir. Ayrıca tohumların rüzgarla birlikte yerde yuvarlanmasını sağlayanlar da bu tüylerdir. (Grains de Vie, s.25)

Бул суроонун жообун эволюция теориясын жактаган китептерден издегенде, кызыктуу бир нерсени байкайбыз. Эволюционисттер «эмне үчүн?», «кантип?» деген сыяктуу суроолорго жооп берүүнүн ордуна, бүдөмүк сөздөрдү, көз бойомой ыкмаларды колдонушат. Уруктардын кабыктары жөнүндө Evolution аттуу эволюционист бир китепте жазылган сөздөрдү карайлы.

Уруктун кабыгы ар кандай жаныбарлардын азуу тиштерине, ичеги кислоталарына жана ферменттерге, кычкылтексиз атмосферага чыдай турганчалык бекем болот. Ошондой эле, бул урук кабыгы керек учурда өнгөнгө ылайыктуу шарттар түзүлгөнгө чейин эмбрионду абадан, туура эмес өнүшүнө алып келе турган себептерден жана урук жечү жаныбарлардан коргошу үчүн эволюциялык жактан дизайн кылынган.15

Resimde görülen jölemsi cisimler Ocimum basilicum adlı bir çeşit fesleğen türüne aittir. Bu fesleğenin tohum kılışarı su ile bağlantı haline geçtiğinde birkaç dakika içerisinde hemen jölemsi bir madde üretir. Böylece resimdeki ilginç şekli alırlar. Bu fesleğen türünün tohumları Tayland'da ve doğunun başka bölgelerinde özellikle meyva sularına katılarak kullanılır. (Grains de Vie, s.24)

Көңүл бурулган болсо, бул жерде уруктардын кемчиликсиз түзүлүшүндөгү таң калыштуу өзгөчөлүктөрдүн кээ бирлери саналып өткөн соң, аягында «эволюциялык дизайн» деген сөз колдонулуп, уруктарды эволюция аркылуу пайда болгон деп көрсөтүүгө аракет кылынууда. Бирок, албетте, бул абзац «уруктар кантип пайда болгон» деген суроого жооп берүүдөн абдан алыс. Себеби бул жерде негизи уруктардагы кемчиликсиз план жөнүндө сөз болууда. Аягына кошуп коюлган «эволюциялык жактан дизайн кылынган» деген сүйлөмдүн болсо чындыгында эч кандай мааниси жок.

Ошондой эле, бул сүйлөмдүн өзүнүн ичинде да карама-каршылыктар бар. Себеби «эволюция» менен «дизайн» түшүнүктөрү бири-бирине толугу менен карама-каршы түшүнүктөр, жана эволюция бир дизайнды пайда кылып, бир нерсенин долбоорун түзө албайт. Анткени эволюция кокустуктарга таянган бир процессти жактайт; «дизайн», б.а. «долбоор» түшүнүгү болсо анын артында бир акыл бар деген мааниге келет. Ошондуктан бир жерде бир дизайн бар болсо, бул эволюция, кокустук сыяктуу түшүнүктөрдүн ага эч бир таасири жок экенин көрсөтөт. Жаныбарлардагы жана бул китепте каралып жаткан уруктардагы түзүлүштөр дагы алардын эволюциянын эмес, улуу бир акылдын чыгармасы экендигинин апачык далили.

Муну жакшыраак түшүнүү үчүн төмөнкүдөй бир мисал карайлы. Бир күнү бир сүрөт галереясына барып, ал жерде салондун бүт тарабына асылган уруктардын сүрөттөрүн көрдүңүз дейли. Ар бир сүрөттө ар кайсы өсүмдүктүн уругунун сүрөтү тартылган болсун. Галереянын ээсинен бул түрдүү түрдүү сүрөттөрдү ким тарткан деп сурадыңыз дейли. Эгер ал киши сизге «бул сүрөттөрдүн бир сүрөтчүсү жок, булар кокустуктардын натыйжасында эволюциялык жактан дизайн кылынган» десе кандай ойго келмексиз? Албетте, бул жооптун абдан логикасыз жана акылга сыйбай турганын түшүнүп, буларды тарткан сөзсүз бир сүрөтчү бар деп талашмаксыз.

Жансыз урук сүрөттөрүнүн эволюция тарабынан дизайн кылынганына ишене албаган сыяктуу эле, демек толугу менен жандуу түзүлүштөгү, ичинде бир өсүмдүккө тиешелүү бүт маалыматтарды камтыган, ылайыктуу шартта өнүп чоң дарактарды, жүз миңдеген түрдүү мөмөнү, гүлдү пайда кылган уруктарды аң-сезимсиз кокустуктардын пайда кылганына да ишене албайсыз. Көрүнүп тургандай, бул жерде негизи бул дизайнды ким жасаган, кантип жасаган, өсүмдүк бул дизайнга кантип алып келинген жана бул маалыматтар кантип киргизилген деген сыяктуу суроолорго жооп берүү керек.

Жыйынтыктасак, уруктардын түзүлүшүндө эволюционисттердин кокустук көз-карашы эч түшүндүрө албай турган апачык бир план бар. Албетте, бул план аң-сезимсиз кокустуктардын натыйжасында же башка кандайдыр бир себеп менен пайда болгон эмес. Ар бир сүрөттүн бир сүрөтчүсү болгон сыяктуу, уруктарды да чексиз акылдын жана улуу кудуреттин ээси Аллах жараткан. Өсүмдүктөрдөгү түзүлүштөрдүн ар бир баскычында көрүнүп турган бул акыл алардын улуу кудуреттүү Аллах тарабынан жаратылгандыгынын апачык бир далили.

Üst Sağ: Fasulye taneleri koruyucu bir kılıfla çevrelenmişlerdir. Tohumlardaki embriyonun korunmasında ve yayılmasındaki tek etken tohum kılışarı değildir. Bazı bitki türlerinde bu işlemler aynı zamanda meyve ile de yapılmaktadır. Örneğin resimlerde değişik evreleri görülen Nicandra physaloide çiçeğinde yumurtacık bir süre sonra içerisi tohumla dolu şişkin bir meyve haline gelir. Bu meyvenin üst kabuğunun bir bölümü soyulacak olursa tohumların ilk boyutlarının yani yumurtacık olan hallerinin 500 katına ulaştıkları görülecektir. Tohumlar, anne bitkiye göbek bağı olarak nitelendirilebilecek bir bağ ile bağlanmışlardır. (Grains de vie) Sol: Nar tohumları sulu, kırmızı meyveler ile korunmaktadır. Son derece estetik bir görünüme sahip olan nar taneleri elbette ki Allah'ın kusursuz tasarımının bir ürünüdür.

Силер үчүн асмандан сууну Ал түшүрөт; андан ичесиңер, айбандарыңарды оттоткон чөп-дарактар ошонон (өсөт). Аны менен силер үчүн эгин, зайтун, курма бактары, жүзүмдөр жана мөмөлөрдүн ар кандай түрүнөн өстүрөт. Күмөнсүз, мында ойлоно алган бир коом үчүн аяттар бар. (Нахл Сүрөсү, 10-11)

Üstteki resimlerde kiraz tohumu ve bu tohumun içindeki bilgiler doğrultusunda büyümüş, çiçek açmış, zamanı geldiğinde de meyve verecek bir kiraz ağacı görülmektedir. Yandaki resim ise bir tür yabani incir ağacına aittir. Metrelerce yükseklikteki bu dev ağaçlar da, meyvelerinin şekeri, kusursuz rengi ve lezzeti tam olan kiraz gibi ağaçlar da küçük tohumlardan çıkmaktadır. (Aşağıdaki resimde görülen insan elindeki küçük tohum yandaki incir ağacının tohu- mudur) Bu ağaçlarla ilgili bütün bilgiler eksiksiz bir şekilde tohumlarında kodlanmıştır. Üstelik milyonlarca yıldır aynı tohumlara aynı bitkiler kodludur ve bu sayede aynı tohumlardan aynı bitkiler çıkmaktadır. Allah tohumlara yerleştirdiği bilgi ile herşeye güç yetiren olduğunu bize göstermektedir.

Palmiye bitkisinin tohumları sağda görülen meyvelerin içinde saklanır. Tohumların toprağa ulaşması ve gerekli şartların sağlanması ile birlikte metrelerce uzunluğa ulaşacak ağaç büyümeye başlar.

Ortada gördüğünüz kuru tohumlardan diğer resimlerde görülen rengarenk, mis gibi kokan çiçekler yetişmektedir. Bu, üzerinde düşünülmesi gereken önemli bir yaratılış gerçeğidir.

Dünya üzerinde çok sayıda çiçek, ağaç, meyve ve sebze vardır. Bu çeşitlilik bitkilerin tohumlarına yerleştirilmiş olan bilgiler ile sağlanmaktadır. Resimde iris çiçeği ve tohumu görülüyor.

Sağda görülen tohumlarda resimdeki kırmızı renkli, dış kabuklarında dikene benzer çıkıntıları olan meyvelerin bilgisi mevcuttur. Bundan başka ağacın yapraklarındaki yeşilin tonu, şekli, damarlarının kırmızı renkte olacakları da tohumlardaki bilgide saklıdır. Ayrıca bu ağaç türü, bu bilgi sayesinde dünyanın her yerinde aynı özelliklere sahiptir.

Yukarıda görülen küçük tohumlarda yandaki 30 metrelik ağaçla ilgili tüm bilgiler kodlanmıştır. Ağaçta kaç yaprak olacağı, ağacın boyu, meyve verip vermeyeceği gibi özelliklerin tümü bu bilgiler arasındadır. Üstelik tüm bu bilgiler dünya tarihinin başından bu yana aynı tohumlarda aynı şekilde kodlanmıştır. Ve aynı tohumlardan hep aynı ağaçlar büyümüştür.

1. Begonya bitkisi ve tohumları	2. Gomphrena çiçeği ve tohumları

1-4) Manolya bitkisi geceleri yapraklarını az kapatır. Bu sayede böceklerin kendisini daha çok ziyaret etmesini sağlamış olur. 5) Çiçek solmaya başlar. Taç yapraklar artık bir çiçeğin yere düşecek çöpleri haline gelir. 6) Taç yapraklar solar. 7) Çiçeğin polenlenmiş yumurtası meyveye dönüşmeye başlar. 8) Meyve olgunlaştığında çok güzel kırmızı bir renk alır. 9) En sonunda olgunlaşmış meyveler patlayarak düşmeye hazır tohumlar haline dönüşürler. Bu tohumlar daha sonra yanda görülen ihtişamlı manolya ağaçlarını oluşturacaklardır.

Уруктардын Ар Кандай Чоңдукта Болушунун Маанилүү Себептери Бар

1. 25 cm'lik tohum 2. 2 cm'lik tohum	3. 0.6 cm'lik tohum 4. 4-6 cm'lik tohum

Ар бир өсүмдүктүн уругу ар кандай чоңдукта болот. Мисалы, суу аркылуу узун жол жүргөн кокостор эң чоң уруктардын катарына кирет. Бул чоңдук кокосторго узун сапарына жете турганчалык азык топтоо мүмкүнчүлүгүн берет.

Орхидеялардын уругу болсо абдан кичинекей болот. Орхидеялар топурак, күндүн нуру жана нымдуулук алар үчүн толук ыңгайлуу болгон шарттарда гана өсө алчу, назик өсүмдүктөр. Ошондуктан орхидеялар шамал менен оңой учушу үчүн майда жана эң ыңгайлуу жерге тарашы үчүн көп санда урук алышат. Бир орхидея гүлү миллиондогон урук чыгара алат.16 Көрүнүп тургандай, уруктардын чоңдугу дагы өсүмдүктөрдөгү башка өзгөчөлүктөр сыяктуу бир план менен белгиленген.

Сүрөттөгү бук дарагынын уруктары күздүн аягына жакын тарайт жана айланада учуп башташат. Көлөмү 0,5 см болгон бул кичинекей уруктар каерде күндүн нуру жетиштүү болсо, ошол жерде чоңоюшат.

Тропикалык токойлордо абдан чоң көлөмдүү уруктар жетилет. Сүрөттө көрсөтүлгөн Mommay булардын бири. Mommay уруктарынын чоңдугу көбүнчө 5 см болот. Бул уруктардын өзгөчөлүгү тамырлары оңой өсүп кургак жерлерде өнүшүнө шарт түзөт. Бул болсо уруктун кургакчылыктан куурап калуу рискин азайтат.17

Ал асмандан суу түшүрөт. Муну менен бүт нерсенин өсүмдүгүн өстүрөт, андан көгөргөн өсүмдүктөрдү, алардан болсо тизилген дандарды чыгаруудабыз. Жана курма дарагынын бүчүрүнөн да жерге самсаалаган бутакчалар, - бири-бирине окшогон жана окшобогон – жүзүмдөрдөн, зайтундан жана анардан бакчалар (кылуудабыз). Мөмөсүнө, түшүм бергенде жана жетилгенде бир карап көргүлө. Эч күмөнсүз, ыйман келтире турган бир коом үчүн мында чындыгында аяттар бар. (Энъам Сүрөсү, 99)

Çeşitli renk ve büyüklüklerdeki tohumları yaratan Yüce Rabbimiz Allah’tır.