Bütün canlılardan fərqli bəslənmə vərdişinə sahib olan termitlərin ehtiyac duyduqları təməl maddə sellülozadır. Sellüloza, yaşıl bitkilərdə olan enerji dolu karbohidratdır. Ancaq qalın və həlledilməz quruluşu olduğu üçün canlıların əksəriyyəti tərəfindən həzm olunmaz.

Bir çox canlının ifraz etdiyi həzm fermentləri, bu qalın karbohidratı təhlil etmə xüsusiyyətinə sahib deyil. Termitlər isə sellüloza maddəsini parçalama qabiliyyətinə sahib nadir canlılardan biridir. Bu səbəblə qeyri-adi şəkildə, həzm edilməsi qeyri-mümkün kimi görünən odun və taxta tipli maddələr ilə bəslənirlər.

Termitlərin bu maraqlı bəslənmə vərdişlərini daha da maraqlı edən bir nöqtə vardır. Gerçəkdə sellülozanı parçalama qabiliyyətinə sahib olanlar termitlərin özləri deyil. Termitlər, odunda olan sellülozanı bağırsaqlarında yaşayan mikroorqanizmlər sayəsində fermentlərə ayıra bilirlər.24

Mikro ölçüdəki bu canlılar, kompleks kimyəvi əməliyyatları belə reallaşdırırlar:

Tarazlıq içində bir başqa tarazlıq: Ortaq həyat

Təbiətdə bir çox nümunəsi olan ortaq həyatın bir nümunəsi də termitlər və termitlərin bağırsaqlarında yaşayan mikroorqanizmlər arasındakı birlikdir. Termitlərin bağırsaqlarında yaşayan və qamçıları ilə hərəkət edən protozoylar, ifraz etdikləri fermentlərlə taxta-şalbanın sellülozasını parçalayaraq sellülozanı həm ev sahibləri olan termitlər, həm də özləri üçün istifadə edilə bilər hala gətirərlər. Bir başqa deyişlə sellülozanı şəkərə çevirərlər. Bu müddət, termitin bağırsaqlarındakı xüsusi bir hissədə reallaşar. “Fermentasiya otağı” olaraq istifadə edilən bu hissə olduqca genişdir. Termitlərin bağırsaqlarında sürətlə çoxalan bu tək hüceyrəli canlılar, etdikləri fermentasiya ilə termitlərə həm karbohidrat, həm də zülal təmin edər.25

Tək hüceyrəli bu orqanizmlər (protozoylar) tək başlarına yaşaya bilmədikləri üçün termit və digər bəzi böcəklərdən asılıdırlar. Eyni şəkildə, əgər bu tək hüceyrəlilər olmasa, termitlər də yedikləri odun və taxta parçalarında olan sellüloza maddəsini həzm edə bilməz və enerji əldə etmələri mümkün olmazdı.

Bu səbəbdən hər iki canlının da eyni anda ortaya çıxması lazımdır. Əgər termitlər bu tək hüceyrəli canlılar olmadan ortaya çıxsalar, qidalarını həzm edə bilməyəcəkləri üçün aclıqdan ölərdilər. Ancaq təkamülçülər həmişə olduğu kimi, bu canlıların da xəyali təkamül prosesin müxtəlif yollarla yaranmasına, sonra bir-birlərini zamanla və birlikdə yaşamağa qərar verdiklərini iddia edirlər. Bu vəziyyətdə təkamülçülərin “termitlərin protozoylarla qarşılaşmadan əvvəl necə olub da yaşaya bildikləri” sualının cavabını vermələri lazımdır. 

Bu ümumi həyatda təkamül nəzəriyyəsinə zidd olan şey eyni zamanda yalnız iki canlının ortaya çıxması zərurətinin olmamasıdır Təkamülçülərin bir iddiası da canlıların davamlı inkişaf göstərdikləri, özləri üçün daha faydalı və üstün davranışlara yönəldikləri ilə əlaqədardır. Bu vəziyyətdə də termitlərlə protozoyların ortaq həyatında təkamülçülərin qarşısına böyük maneə çıxır: Nə üçün tək hüceyrəlilər, sellüloza ayırma üsulunu tədricən termitlərə ötürməklə “müstəqil canlı” olmaqdan xilas olmadılar?

İki fərqli quruluşdakı canlının birlikdə yaşaması və bir-birlərinin sistemlərinə görə hərəkət etmələri bu canlıların təsadüfən yaranmaları mümkün olmadığının qəti dəlilidir. Əslində hər yerdə qarşımıza çıxan həqiqət, yer üzündə qüsursuz sistemin fəaliyyətidir. Bu, bir təşkilatçının varlığına işarə edir. Bütün kainatı qüsursuz olaraq yaradan Allahdır. Yer üzündəki bütün canlıların ehtiyaclarını bilən, onları lazımlı sistemlərlə birlikdə yaradan da üstün güc sahibi olan Allahdır.

Termitlərə nə ilə bəslənəcəklərini ilham edən, kiçik bədənlərinin içinə həyatlarını davam etdirə bilmələri üçün başqa bir canlı növünü qoyan, o canlını termitə fayda verəcək xüsusiyyətlərdə yaradan Allahdır. Allah bir ayəsində bütün canlılara ruzi verənin Özü olduğunu belə bildirir:

Yer üzündə elə bir canlı yoxdur ki, onun ruzisini Allah verməsin. Allah onların qərar tutduqları yeri də, qorunub saxlanıldıqları yeri də bilir. Bunların hamısı açıq-aydın Yazıdadır (Lövhi-məhfuzdadır). (Hud surəsi, 6)

Bütün canlılardan fərqli bəslənmə vərdişinə sahib olan termitlərin ehtiyac duyduqları təməl maddə sellülozadır. Sellüloza, yaşıl bitkilərdə olan enerji dolu karbohidratdır. Ancaq qalın və həlledilməz quruluşu olduğu üçün canlıların əksəriyyəti tərəfindən həzm olunmaz.

Bir çox canlının ifraz etdiyi həzm fermentləri, bu qalın karbohidratı təhlil etmə xüsusiyyətinə sahib deyil. Termitlər isə sellüloza maddəsini parçalama qabiliyyətinə sahib nadir canlılardan biridir. Bu səbəblə qeyri-adi şəkildə, həzm edilməsi qeyri-mümkün kimi görünən odun və taxta tipli maddələr ilə bəslənirlər.

Termitlərin bu maraqlı bəslənmə vərdişlərini daha da maraqlı edən bir nöqtə vardır. Gerçəkdə sellülozanı parçalama qabiliyyətinə sahib olanlar termitlərin özləri deyil. Termitlər, odunda olan sellülozanı bağırsaqlarında yaşayan mikroorqanizmlər sayəsində fermentlərə ayıra bilirlər.24

Mikro ölçüdəki bu canlılar, kompleks kimyəvi əməliyyatları belə reallaşdırırlar:

Tarazlıq içində bir başqa tarazlıq: Ortaq həyat

Təbiətdə bir çox nümunəsi olan ortaq həyatın bir nümunəsi də termitlər və termitlərin bağırsaqlarında yaşayan mikroorqanizmlər arasındakı birlikdir. Termitlərin bağırsaqlarında yaşayan və qamçıları ilə hərəkət edən protozoylar, ifraz etdikləri fermentlərlə taxta-şalbanın sellülozasını parçalayaraq sellülozanı həm ev sahibləri olan termitlər, həm də özləri üçün istifadə edilə bilər hala gətirərlər. Bir başqa deyişlə sellülozanı şəkərə çevirərlər. Bu müddət, termitin bağırsaqlarındakı xüsusi bir hissədə reallaşar. “Fermentasiya otağı” olaraq istifadə edilən bu hissə olduqca genişdir. Termitlərin bağırsaqlarında sürətlə çoxalan bu tək hüceyrəli canlılar, etdikləri fermentasiya ilə termitlərə həm karbohidrat, həm də zülal təmin edər.25

Tək hüceyrəli bu orqanizmlər (protozoylar) tək başlarına yaşaya bilmədikləri üçün termit və digər bəzi böcəklərdən asılıdırlar. Eyni şəkildə, əgər bu tək hüceyrəlilər olmasa, termitlər də yedikləri odun və taxta parçalarında olan sellüloza maddəsini həzm edə bilməz və enerji əldə etmələri mümkün olmazdı.

Bu səbəbdən hər iki canlının da eyni anda ortaya çıxması lazımdır. Əgər termitlər bu tək hüceyrəli canlılar olmadan ortaya çıxsalar, qidalarını həzm edə bilməyəcəkləri üçün aclıqdan ölərdilər. Ancaq təkamülçülər həmişə olduğu kimi, bu canlıların da xəyali təkamül prosesin müxtəlif yollarla yaranmasına, sonra bir-birlərini zamanla və birlikdə yaşamağa qərar verdiklərini iddia edirlər. Bu vəziyyətdə təkamülçülərin “termitlərin protozoylarla qarşılaşmadan əvvəl necə olub da yaşaya bildikləri” sualının cavabını vermələri lazımdır. 

Bu ümumi həyatda təkamül nəzəriyyəsinə zidd olan şey eyni zamanda yalnız iki canlının ortaya çıxması zərurətinin olmamasıdır Təkamülçülərin bir iddiası da canlıların davamlı inkişaf göstərdikləri, özləri üçün daha faydalı və üstün davranışlara yönəldikləri ilə əlaqədardır. Bu vəziyyətdə də termitlərlə protozoyların ortaq həyatında təkamülçülərin qarşısına böyük maneə çıxır: Nə üçün tək hüceyrəlilər, sellüloza ayırma üsulunu tədricən termitlərə ötürməklə “müstəqil canlı” olmaqdan xilas olmadılar?

İki fərqli quruluşdakı canlının birlikdə yaşaması və bir-birlərinin sistemlərinə görə hərəkət etmələri bu canlıların təsadüfən yaranmaları mümkün olmadığının qəti dəlilidir. Əslində hər yerdə qarşımıza çıxan həqiqət, yer üzündə qüsursuz sistemin fəaliyyətidir. Bu, bir təşkilatçının varlığına işarə edir. Bütün kainatı qüsursuz olaraq yaradan Allahdır. Yer üzündəki bütün canlıların ehtiyaclarını bilən, onları lazımlı sistemlərlə birlikdə yaradan da üstün güc sahibi olan Allahdır.

Termitlərə nə ilə bəslənəcəklərini ilham edən, kiçik bədənlərinin içinə həyatlarını davam etdirə bilmələri üçün başqa bir canlı növünü qoyan, o canlını termitə fayda verəcək xüsusiyyətlərdə yaradan Allahdır. Allah bir ayəsində bütün canlılara ruzi verənin Özü olduğunu belə bildirir:

Yer üzündə elə bir canlı yoxdur ki, onun ruzisini Allah verməsin. Allah onların qərar tutduqları yeri də, qorunub saxlanıldıqları yeri də bilir. Bunların hamısı açıq-aydın Yazıdadır (Lövhi-məhfuzdadır). (Hud surəsi, 6)

Digər termit üzvlərinin bəslənmə vərdişləri

Termit koloniyalarındakı bəslənmə ilə əlaqədar başqa diqqət çəkici xüsusiyyət də, işçi termitlərin kraliçanı, kralı, əsgər termitləri və sürfələri bəsləməsidir.

İşçi termitlər, üzərinə düşən bu vəzifəni, koloniyada bəsləmələri lazım olan tək bir üzvü belə gözdən qaçırmazlar. Xüsusilə kraliça və əsgər termitlər, işçi termitlər tərəfindən bəslənmədiklərində ac qalar. Yumurtlama dövründə bədəni çox ağırlaşan kraliça, hərəkət edə bilmədiyi üçün başqaları tərəfindən bəslənməyə ehtiyac duyar. Əsgər termitlərin baş quruluşlarının xüsusiyyətləri, müdafiə etməyə uyğun quruluşdadır. Ağız quruluşları yemək yeməkdən çox müdafiə etməyə uyğun olduğu üçün onlar da işçilər tərəfindən doydurulma məcburiyyətindədir.

Eyni şəkildə sürfədən yeni çıxan termitlərin də bir müddət işçilər tərəfindən bəslənməsi lazımdır. İşçilər bu gənc termitləri mədələrində həzm etdikləri yeməklərlə bəsləyər. Bu son dərəcə əhəmiyyətlidir. Çünki bu şəkildə işçilər, gənc termitlərin odunu həzm etmələri üçün lazımlı olan və həyati əhəmiyyət daşıyan mikroorqanizmləri də balalara çatdırmış olar. Bir müddət sonra, böyüyən balalar da işçi termitlərdən aldıqları protozoylar sayəsində öz başlarına qidaları həzm edə bilmə vəziyyətə gələr.26

Görüldüyü kimi bir termit koloniyasındakı üzvlərin bir çoxuna xidmət göstərmək işçi termitlərin məsuliyyətindədir. İşçi termitlər fövqəladə fədakarlıq sərgiləyir və koloniyanı bəsləyirlər. Bu vəziyyət, təkamül nəzəriyyəsinin iddialarının əsassızlığını açıqca ortaya qoyur. Təkamülçülərin iddia etdikləri kimi təbiətdə yalnız savaş olsaydı və yalnız güclü olan yaşasaydı, bu vəziyyətdə işçinin digərlərini bəsləməməyi, hətta, öldürməyə çalışması lazım idi. Ancaq işçi termitlər, təkamülçülərin iddialarının tam tərsi olacaq şəkildə hərəkət edir və bütün koloniyanı əsla bezmədən və imtina etmədən bəsləyirlər.

Bundan başqa, əsgər termitlərin də işçilər tərəfindən bəslənməsi son dərəcə diqqət çəkicidir. Çünki görünüşə görə əsgər termitlər, koloniyasındakı ən güclü işçidir. Bu güclü fərdlərin həyatda qala bilmək üçün milyonlarla ildir işçilərdən asılı olması da təkamülçülər baxımından izah gətirilməsi mümkün olmayan bir vəziyyətdir. Bunu belə aça bilərik:

Daha əvvəl də ifadə edildiyi kimi təkamül nəzəriyyəsinin təməl iddialarından biri olan təbii seleksiyaya görə güclü olanlar, həyatda qalmaq üçün döyüşürdü. Bu vaxt canlılar da uzun zaman ərzində (milyardlarla illik zaman müddəti) əskik olan istiqamətlərini tamamlayırdı. Bu nağılları iddianı termitlərə uyğunlaşdırsaq, gözlədiyimiz əsgərlərin nöqsanları tamamlaması və bəslənmə problemlərini ləğv etmələridir. Çünki bir canlının başqa bir canlıya bağlı yaşaması əlverişsiz kimi görülür. Ancaq fosil qeydlərində də açıqca görüldüyü kimi təkamülçülərin iddialarının tam tərsinə termitlərin bədən quruluşlarında heç bir dəyişiklik olmamış və 250 milyon ildir termitlər, termit olaraq həyatlarını davam etdirmişlər. 

Əsgər termitlər xüsusi təchizatları və öz bəslənmələrinə maneə törədən ağız quruluşları ilə, işçi termitlər çalışqanlıqları ilə, kraliça termit doğmaq xüsusiyyəti ilə birlikdə Allah tərəfindən bir anda yaradılmışdır.

İşçi termitlərin Allahın onlara ilham etdiyi vəzifələrini böyük itaətlə yerinə yetirmələri və bütün koloniyanı bəsləmələri, Allahın ayələrindən birinin təcəllisidir. Quranda bütün canlılara ruzi verənin Allah olduğu belə bildirilir:

Neçə-neçə canlılar vardır ki, ruzisini öz yanında daşıya bilmir. Onların da, sizin də ruzinizi Allah verir. O, Eşidəndir, Biləndir. (Ənkəbut surəsi, 60)

Termit koloniyalarındakı bəslənmə ilə əlaqədar başqa diqqət çəkici xüsusiyyət də, işçi termitlərin kraliçanı, kralı, əsgər termitləri və sürfələri bəsləməsidir.

İşçi termitlər, üzərinə düşən bu vəzifəni, koloniyada bəsləmələri lazım olan tək bir üzvü belə gözdən qaçırmazlar. Xüsusilə kraliça və əsgər termitlər, işçi termitlər tərəfindən bəslənmədiklərində ac qalar. Yumurtlama dövründə bədəni çox ağırlaşan kraliça, hərəkət edə bilmədiyi üçün başqaları tərəfindən bəslənməyə ehtiyac duyar. Əsgər termitlərin baş quruluşlarının xüsusiyyətləri, müdafiə etməyə uyğun quruluşdadır. Ağız quruluşları yemək yeməkdən çox müdafiə etməyə uyğun olduğu üçün onlar da işçilər tərəfindən doydurulma məcburiyyətindədir.

Eyni şəkildə sürfədən yeni çıxan termitlərin də bir müddət işçilər tərəfindən bəslənməsi lazımdır. İşçilər bu gənc termitləri mədələrində həzm etdikləri yeməklərlə bəsləyər. Bu son dərəcə əhəmiyyətlidir. Çünki bu şəkildə işçilər, gənc termitlərin odunu həzm etmələri üçün lazımlı olan və həyati əhəmiyyət daşıyan mikroorqanizmləri də balalara çatdırmış olar. Bir müddət sonra, böyüyən balalar da işçi termitlərdən aldıqları protozoylar sayəsində öz başlarına qidaları həzm edə bilmə vəziyyətə gələr.26

Görüldüyü kimi bir termit koloniyasındakı üzvlərin bir çoxuna xidmət göstərmək işçi termitlərin məsuliyyətindədir. İşçi termitlər fövqəladə fədakarlıq sərgiləyir və koloniyanı bəsləyirlər. Bu vəziyyət, təkamül nəzəriyyəsinin iddialarının əsassızlığını açıqca ortaya qoyur. Təkamülçülərin iddia etdikləri kimi təbiətdə yalnız savaş olsaydı və yalnız güclü olan yaşasaydı, bu vəziyyətdə işçinin digərlərini bəsləməməyi, hətta, öldürməyə çalışması lazım idi. Ancaq işçi termitlər, təkamülçülərin iddialarının tam tərsi olacaq şəkildə hərəkət edir və bütün koloniyanı əsla bezmədən və imtina etmədən bəsləyirlər.

Bundan başqa, əsgər termitlərin də işçilər tərəfindən bəslənməsi son dərəcə diqqət çəkicidir. Çünki görünüşə görə əsgər termitlər, koloniyasındakı ən güclü işçidir. Bu güclü fərdlərin həyatda qala bilmək üçün milyonlarla ildir işçilərdən asılı olması da təkamülçülər baxımından izah gətirilməsi mümkün olmayan bir vəziyyətdir. Bunu belə aça bilərik:

Daha əvvəl də ifadə edildiyi kimi təkamül nəzəriyyəsinin təməl iddialarından biri olan təbii seleksiyaya görə güclü olanlar, həyatda qalmaq üçün döyüşürdü. Bu vaxt canlılar da uzun zaman ərzində (milyardlarla illik zaman müddəti) əskik olan istiqamətlərini tamamlayırdı. Bu nağılları iddianı termitlərə uyğunlaşdırsaq, gözlədiyimiz əsgərlərin nöqsanları tamamlaması və bəslənmə problemlərini ləğv etmələridir. Çünki bir canlının başqa bir canlıya bağlı yaşaması əlverişsiz kimi görülür. Ancaq fosil qeydlərində də açıqca görüldüyü kimi təkamülçülərin iddialarının tam tərsinə termitlərin bədən quruluşlarında heç bir dəyişiklik olmamış və 250 milyon ildir termitlər, termit olaraq həyatlarını davam etdirmişlər. 

Əsgər termitlər xüsusi təchizatları və öz bəslənmələrinə maneə törədən ağız quruluşları ilə, işçi termitlər çalışqanlıqları ilə, kraliça termit doğmaq xüsusiyyəti ilə birlikdə Allah tərəfindən bir anda yaradılmışdır.

İşçi termitlərin Allahın onlara ilham etdiyi vəzifələrini böyük itaətlə yerinə yetirmələri və bütün koloniyanı bəsləmələri, Allahın ayələrindən birinin təcəllisidir. Quranda bütün canlılara ruzi verənin Allah olduğu belə bildirilir:

Neçə-neçə canlılar vardır ki, ruzisini öz yanında daşıya bilmir. Onların da, sizin də ruzinizi Allah verir. O, Eşidəndir, Biləndir. (Ənkəbut surəsi, 60)