Dünya üzərindəki bütün ölkələrdə yaşanan ən böyük qayğı, çıxma ehtimalı olan müharibələr ya da daxili iğtişaşlardır. Ölkələrin qarşı-qarşıya qaldıqları bu təhdid səbəbiylə heç dayanmadan yeni fikirlər, yeni proyektlər çıxarılar. Dövlətlər müdafiə etmə üçün həmişə yeni strategiyalar təyin edər. Müdafiə etmə nazirlikləri, büdcələrindən lazımı miqdarda bir payı müdafiə etmə və strategiya inkişaf etdirmə işlərinə ayırarlar.

İnsanların müdafiə etmə üçün xərclədikləri bu səyin bir bənzəri də heyvanlarda vardır. Xüsusilə koloniyalar halında yaşayan bütün canlıların bir ordusu vardır. Tam təchizatlı olaraq xarakterizə ediləcək bu ordularda dəyişik xüsusiyyətlərə sahib əsgərlər var. Bu əsgərlərin istifadə etdikləri müdafiə etmə strategiyaları son dərəcə ağıllıdır. İctimai böcəklərin sahib olduqları ordulardakı ən diqqətə çarpan xüsusiyyət isə hər fərdin özünə düşən vəzifəni yerinə yetirmək üçün əlindən gəldiyi qədər çox işləməsidir, hətta bunun üçün canını belə təhlükəyə atmasıdır.

Termitlər də izdihamlı əsgər qruplarından ibarət olan bir orduya malikdir. Əsgər termitlər digər termitlərə bənzəyən, bir neçə santimetr boyunda, yumşaq bədənli, kor və qanadsız canlılardır. Fiziki strukturlarına baxmayaraq bu termitlərin istifadə etdikləri üsullar son dərəcə təəccübləndiricidir.

Əsgər termitlər

Əsgər termitlərin tək vəzifələri koloniyanı müdafiə etməkdir. Termit koloniyasının bu kiçik ölçülərdəki müdafiə etmə ordusu, yuvanı qorumaq üçün hər cür təhlükəni gözə alar və hətta canlarını belə verərlər. Əsgər termitlər üçün düşmənlərinin böyüklüyü əhəmiyyətli deyil. Məsələn, yuva, termitlərin ən əhəmiyyətli düşmənləri olan qarışqalar və qarışqa yeyənlər tərəfindən hücuma uğradığında dərhal “intihar dəstəsi” hərəkətə keçər və təhlükəni ortadan qaldırar. Buradakı “intihar dəstəsi” termini olduqca əhəmiyyətlidir. Çünki əsgər termitlərin çoxu müdafiə etmə əsnasında öləcək. Termitlərin bu fədakar davranışları daha sonrakı hissədə geniş olaraq ələ alınacaq.

Əsgər termitlərin növlərə görə dəyişik bədən strukturları vardır, ancaq bunların hamısı, vəzifələrinə son dərəcə uyğun dizayna malikdir. Məsələn, ülgüc itiliyində dişləri olan Afrika termitləri, Cənub Amerikada yaşayan və düşmənlərini güclü çənələri ilə öldürmək üçün gövdələrindən daha uzun alt çənələri olan dördbucağa bənzər başlara sahib termitlər, Malayziyada yaşayan və canlı bomba kimi partlayaraq düşmənləri sarı rəngli tünd maye ilə boğan termitlər kimi... İstisna olaraq Afrika və Cənubi Amerikadakı bir termit növündə isə işçi termitlər fərqli şəkildə koloniyanı qoruyar. Bu işçilər, bağırsaqlarında olan mayeləri düşmənlərə fışqırdırlar, ancaq bu hərəkətlərinin nəticəsində öz iç orqanları parçalanar və ölərlər.12

Bütün əsgər termit növləri çox böyük və əzələli çənələrə malikdir. Bu çənələri, hücum anında düşməni dişləmək və parçalamaq üçün istifadə edərlər. Əsgər termitlərin çənələrinin böyüklüyü, bir-birlərinə ümumiyyətlə bənzəməsinə baxmayaraq baş strukturları növlərinə görə fərqlidir. Hətta bu fərqlilik bəzən olduqca diqqət çəkicidir. Bəzi əsgərlər uzun burunludur, bəzi növlərdə isə əsgər termitlər güclü və sərt başa malikdir.

Bu quruluş fərqləri səbəbiylə termitlərin döyüş texnikaları da fərqlidir. Məsələn, uzun burun quruluşuna sahib olanlar, burunlarını istifadə edərək düşmənlərə yapışqan maye fışqırdırlar.13 Güclü və sərt başa sahib olanlar isə təhlükə anında başlarını yuvada açılan dəliklərə soxaraq düşmənin yuvaya girişinə mane olar. Beləcə öz bədənləri ilə keçilməz barrikadalar yaradar. Əsgərlərin kapsula bənzəyən başları öz bədənlərinə görə olduqca iridir. Bu kobud görünüşlərinə baxmayaraq özlərindən heç gözlənilməyəcək müdafiə etmə qabiliyyətinə sahibdirlər.

Termitlərin istifadə etdikləri döyüş strategiyaları

Koloniyanın salamat qalmasını təmin etmək baxımından təhlükəsizlik, birinci dərəcədə əhəmiyyətlidir. Termitlər də düşmənlərinə qarşı ümumiyyətlə kimyəvi güclərini istifadə edərək dəyişik döyüş strategiyaları tətbiq edər. Bu strategiyaları belə təsnif etmək mümkündür:

• Düşməni iflic etmək
•  
• Canlı bomba olub düşmənin üzərində partlamaq
•  
• İti çənələrlə düşməni yaralamaq
•  
• İfraz etdikləri zəhər ilə düşmənlərin bədən quruluşunu alt-üst etmək.
•  

Termitlər bütün bunları sahib olduqları xüsusi təchizatları sayəsində bacarar. Ancaq burada unudulmaması lazım olan çox əhəmiyyətli bir nöqtə vardır. Kimyəvi silahlar, bu gün dünyada texnologiyanın ən son imkanları istifadə edilərək, haqqında mütəxəssis bir çox elm adamının davamlı çalışması ilə yaradılar. Qaldı ki, çox sadə bir kimyəvi maddənin yaradılması üçün də eyni ciddi işlər lazımlıdır. Bu vəziyyətdə termitlərin bədənlərindəki kimyəvi silahların necə ortaya çıxdığı sualının cavabı verilməlidir. Təkamül nəzəriyyəsinə görə, bu kimyəvi maddələr özbaşına, yəni təsadüfən ortaya çıxmışdır. Ancaq bir az düşündükdə bu iddianın məntiqsizliyi açıqca görülər.

Təkamül nəzəriyyəsinin iddiası, ilk ortaya çıxan termitlərin bu xüsusiyyətlərin heç birinə, məsələn, kimyəvi istehsal sisteminə sahib olmadıqları, bu sistemin sonradan təsadüflər nəticəsində yavaş-yavaş meydana gəlməsidir. Ancaq irəliləyən səhifələrdə veriləcək nümunələrdə də detallı olaraq görüləcəyi kimi bu, ağıl və məntiq ölçüləri ilə hər istiqamətdən ziddiyyət təşkil edən bir iddiadır. 

Əvvəlcə termitlərdəki kimyəvi silah sisteminin çalışması üçün həm kimyəvi maddənin özünün, həm də kimyəvi maddənin içində olacağı orqanın eyni anda var olması lazımdır. Bununla birlikdə bu orqanın, zəhərin bədənin digər bölgələrinə yayılmasına maneə törədəcək bir qoruyucuya sahib olması da əsas şərtdir. Bundan əlavə termitin növünə görə zəhərin istifadə şəkli dəyişdiyi üçün bəzən zəhərin olduğu orqandan termitin başına qədər zəhəri daşıyacaq bir borunun olması da (əlbəttə ki, bu boru da zəhərdən təsirlənməyəcək xüsusiyyətlərdə olmalıdır) lazım olacaq. Bundan başqa, heyvanın düşməninə zəhər fışqırtmasını təmin edəcək bir əzələ sistemi ya da mexaniki bir nizam və s. olması lazımlıdır. 

Təkamülçülər, canlılardakı bu kimi sistemlərin və orqanların təsadüflər nəticəsində ortaya çıxdığını iddia edirlər. Təsadüflər, kimyəvi maddənin düsturunu necə oldusa tam tutdurmuş, sonra ilk termitin bədənində bu maddəni yaradacaq sistemi var etmiş, daha sonra başqa təsadüflər isabət etmiş və kimyəvi maddəni meydana gətirən maddələri tək-tək ortaya çıxarmış, sonra da termitin bədənindəki orqanlara və digər sistemlərə zəhərdən təsirlənməmələrini təmin edəcək xüsusiyyətləri qazandırmış, bu şəkildə təsadüflər sonrakı təsadüfləri yaratmış və milyonlarla, hətta yüz milyonlarla il sonra termitlər olmuşdur.

Bu əfsanəvi ssenaridəki detallar artdıqca təkamülçü iddialarının məntiqsizliyi daha da dəqiqləşər. Əvvəlcə təsadüflərin, hər hansı varlıq yaratması, hətta bir canlını yaratması, bu canlının tək bir hüceyrəsini belə ortaya çıxarması mümkün deyil. Ya da bir canlının hüceyrələrini yaradıb sonra bu hüceyrələri birləşdirib orqanlar meydana gətirməsi, bu orqanlara lazımlı xüsusiyyətləri qazandırması, bu xüsusiyyətlərin eyni canlı növünün hamısında əskiksiz olaraq var ola bilməsi üçün canlı ilə əlaqədar xüsusiyyətləri bir məlumat halına gətirib sonra da hüceyrədəki genlərə bu məlumatları kodlaşdırması lazımdır. Əlbəttə ki, bu mümkün deyil.

Termitlər, təkamülçülərin iddia etdikləri kimi müəyyən müddət ərzində yavaş-yavaş inkişaf etmiş ola bilməzlər. Məsələn, kimyəvi silah sistemindəki tək bir parçanın da əskik olması, sistemi işləməz hala gətirəcək, hətta termitin ölümünə səbəb olacaq. Bu səbəbdən geriyə tək bir izah qalır. Kimyəvi silah sistemi bir bütün olaraq termitlərdə var olmaq məcburiyyətindədir. Yəni termitlər ilk ortaya çıxdıqları andan etibarən bu müdafiə etmə sisteminə malikdir. Qaldı ki, termitlərin tək xüsusiyyətləri kimyəvi maddə hazırlaya bilmələri və bunu silah olaraq istifadə etmələri deyil. Termitlər, bəslənmə vərdişləri, buna bağlı olaraq həzm sistemləri, kimyəvi ünsiyyət qura bilmə qabiliyyətləri kimi xüsusiyyətləriylə birlikdə bir bütün olaraq ortaya çıxmış, digər bir deyişlə, bir anda yaradılmışlar. Təbiətdəki bütün canlıları yaradan, sahib olduqları xüsusiyyətləri onlara verən Allahdır. Allah, hər cür yaratmağı bilən və üstün güc sahibi olandır.

De: “Göylərin və yerin Rəbbi kimdir?” De: “Allahdır!” De: “Siz Onu qoyub özlərinə nə bir fayda, nə də bir zərər verməyə qadir olmayanlarımı özünüzə dost tutursunuz?” De: “Korla görən eyni ola bilərmi? Yaxud zülmətlə nur eyni ola bilərmi?” Yoxsa onlar Allaha, Onun yaratdığı kimi yaradan şəriklər tapdılar və bu yaradılış onlara bənzər göründü? De: “Hər şeyi yaradan Allahdır. O Təkdir, hər şeyə Qalib gələndir”. (Rad surəsi, 16)

Zəhər sürmək

Termitlərin döyüşərkən istifadə etdikləri üsullardan biri də zəhər sürməkdir. Bəzi termit növlərinin bədənlərində olduqca zəhərli kimyəvi maddə hazırlayarlar. Bu təsirli zəhəri termitlər özlərinə zərər vermədən sintez edib bədənlərində yığa bilirlər. Hər termit növünün zəhəri fərqli quruluşdadır. Bununla birlikdə istifadə şəkli də fərqlidir.

Məsələn, Rhinotermitiane alt sinfinin əsgərləri, düşmənlərin gövdəsinə zəhər sürərək öldürər. Bu termit növü kiçik alt çənələrə və uzun, ucu fırça kimi üst dodaqlara malikdir. Bu xüsusi ağız quruluşu, termitin zəhəri ən təsirli şəkildə düşmənlərin gövdəsinə sürməsini təmin edər. Bundan əlavə, bir əsgər termit ağırlığının 35%-i qədər miqdarda zəhəri bədənində yığa bilir. Bu müdafiə etmə ifrazatının miqdarı minlərlə qarışqanı öldürməyə çatacaq gücdədir.14

Prorhinotermes də zəhər sürərək özünü müdafiə edən termitlərdəndir. Floridada yaşayan bu növün əsgərlərinin çənələrində “nitroalken” adlı zəhərli maddə var. Termitlərin başqa bir növü olan və Afrikada yaşayan Schedorhinotermes isə “vinil keton” qarışığı maddə çıxarır. Vinil keton tənəffüs edildiyində ya da udulduğunda ölümə səbəb olacaq qədər zəhərli maddədir. Tənəffüs yollarında, dəri ya da gözlərlə təmas halında ciddi mənada qıcıqlanmağa səbəb olar. Təsirli zəhərlər siyahısında yer alan və mərkəzi sinir sistemi çöküntüsünə səbəb bu maddə termitlərin bədənlərində hazırlanar, ancaq termitə heç bir zərər verməz.15

Qayana termitləri isə son dərəcə sürətli reaksiyaya girən b-Ketoaldehitleri sintez edər. Armitermes növü termitlər də “molekulyar kəmənd” deyilən zəhərləri və “efir yağlı” ya da “lakton” adlı kimyəvi maddələri silah olaraq istifadə edər. Görüldüyü kimi zəhərlərin hamısını bir-birindən fərqli düsturlarda fərqli kimyəvi strukturlara malikdir. 

Bu zəhərlərin ortaq xüsusiyyəti “elektrofil” olmalarıdır. Yəni zəhərlər düşmənlərin bədənlərində olan elektron baxımından zəngin bioloji molekullarla birləşərək onların quruluşunu pozar. Bu vəziyyət isə düşmənlər üçün öldürücüdür. Bir çoxunun adını və nə işə yaradığını sizin də bilmədiyiniz bu zəhərli maddələri termitlər milyonlarla ildir istifadə edir. 

İndi burada düşünək: Termit dediyimiz canlı, görmə qabiliyyəti olmayan, həyatının böyük qismini torpağın altında keçirən, beyin deyə orqanı da olmayan, bir neçə santimetr böyüklüyündə bir böcəkdir. Ancaq bu böcəyin bədənində, düşməninin bədənindəki sistemlərin fəaliyyətini dayandırmaqla vəzifəli ifrazat var. Belə bir sistemi termitin öz iradəsi ilə qurduğunu iddia etmək mümkündürmü? Bir adamın sizin qarşınıza çıxıb belə bir hadisəni izah etdiyini fərz edin: 

“Termitlər əvvəldən bu sistemlərə sahib deyildilər, amma günün birində bir termit, özünü düşmənlərinin hücumlarından qoruya bilmək üçün bir üsul yaratmaya qərar verdi. Ən məqbul görünən, qarşı tərəfin daxili sistemlərinə zərər verəcək bir metod tapmaq idi. Çünki bəzən düşmənlər, termitin özündən daha iri və güclü canlılar ola bilərdi. Bunun ardından öz bədənində zəhər hazırlamağa qərar verdi. Beləcə çox enerji sərf etmədən qarşı tərəfi zəhərləyərək təsirsiz hala gətirə biləcəyini düşündü. Müxtəlif zəhər düsturları kəşf etdi. Bunlar üçün lazımlı maddələri bədənində yaratdığı xüsusi ifrazat bezində yığdı və zəhəri çıxarmağa başladı. Ancaq bundan əvvəl bu ifrazat bezinə, zəhərdən təsirlənməsinin qarşısını alacaq xüsusiyyətlər əlavə etməyi də unutmadı. Üstəlik zəhərin bədənindən çölə çıxması üçün də zəhərdən zərər görməyəcək quruluş yaratdı…”

Yuxarıdakı ssenari, balaca uşağın da inanmayacağı qədər ağıldan və məntiqdən uzaqdır. Bir termitin qərar alması, kimyəvi əməliyyatları böyük müvəffəqiyyətlə yerinə yetirməsi əlbəttə ki, mümkün deyil. Ancaq təkamülçülərin iddia etdikləri ssenarilər yuxarıda izah etdiyimizdən fərqli deyil. Onlar da termitlərin keçmişdə zəhər hazırlayan sistemlərə sahib olmadıqlarını, günün birində buna ehtiyac duyaraq öz bədənlərində bu sistemi meydana gətirdiklərini söyləyirlər. Daha doğrusu təkamülçülər bunları təsadüflərin meydana gətirdiyini iddia edərlər. Ancaq bilinməlidir ki, nə təsadüf deyilən kor və şüursuz müddətin, nə də termit dediyimiz böcəyin belə bir sistemi düşünmə, plan qurma, meydana gətirmə qabiliyyəti vardır. Bu müdafiə etmə sistemi termitlərə, göylərin, yerin və ikisi arasındakı hər şeyin yaradıcısı olan Allah tərəfindən verilmişdir. 

Bir başqa təəccübləndirici müdafiə etmə üsulu

Macrotermler Afrikada yaşayan və qabarıq formada yuva quran termit növüdür. Bu növdə, koloniyanın müdafiə etməsi bir qrup dişinin vəzifəsidir. Bu dişilər qısır və yuvadakı digər termitlərə görə daha kiçik quruluşlu əsgərlərdir. Daha iri bədən quruluşuna sahib olan kral gözətçiləri isə düşmənlərin, gənc sürfələrin və kral cütlüyünün olduğu daxili hissəyə girmələrinin qarşısını almaqla vəzifəlidirlər. Kral gözətçiləri döyüş üçün yaradılmışdır. Müdafiə etmə üçün hazırlanmış qalxan kimi başları və qılınc kimi iti alt çənələri vardır. Böyük əsgərlərin bədən ağırlığının 10%-ni daxili ifrazatları meydana gətirir. Alkanlar və alkenlər kimi uzun zəncirli karbon birləşmələrindən ibarət olan bu ifrazat, bədənin ön tərəfindəki böyük kisədə saxlanılar. Düşmən, termitlərə hücum etməklə böyük səhv edər. Çünki koloniyaya hücum etməsinin əvəzini kiçik sıyrıqlarla sovuşdurması mümkün deyil. Termit əsgərlər, döyüş əsnasında düşmənlərini qılınca bənzəyən alt çənələri ilə yaralayar, ancaq yalnız yaralamaqla kifayətlənməzlər. Döyüş əsnasında düşmənlərinin dərisində açdıqları yaranı alkan və alkenlərdən ibarət olan yağlı parafin kimi kimyəvi qarışıqla suvayarlar.16 Çox vaxt öldürücü yaralar almamalarına baxmayaraq düşmənlərin bir müddət sonra ölməsi elm adamlarının diqqətini çəkmişdir.

Bu maraqlı vəziyyəti araşdıran tədqiqatçılar, çox təəccübləndirici bir gerçəklə qarşılaşmışlar. Termitlər tərəfindən yaralanan düşmənlər yaranın böyüklüyündən deyil, qan itkisindən ölür. Çünki termitlərin ifraz etdikləri mayelər, düşmənlərinin qan laxtalanma sistemini təsirsiz hala gətirir. Məsələn, termitlərin düşmənlərindən olan qarışqaların bədənlərində “hemolimf” adı verilən və qan funksiyasını yerinə yetirən bir bədən mayesi var. Bədənlərində bir yara açıldığında laxtalanmayı başladan və yaranın yaxşılaşmasını təmin edən bir növ kimyəvi maddə dövrəyə girər. Məhz termitlərin zəhərli ifrazatı bu kimyəvi maddəni təsirsiz hala gətirər.17

1-2 sm-lik böcəyin, başqa bir böcəyin bədənindəki ifrazatları bilməsi, üstəlik bu ifrazatın quruluşunu pozacaq maddənin düsturundan da xəbərdar olması və bu düstura uyğun bir maddəni bədənində hazırlaması əlbəttə ki, bir yaradılış dəlilidir. İnsanlar üçün belə başqa bir canlının bədənində nə kimi xüsusiyyətlərin olduğunu, bu xüsusiyyətlərin necə korlanacağını araşdırmaq ya da təcrübə etmədən öyrənmək mümkün deyil. Bir insanın bunları edə bilməsi üçün əvvəlcə mövzuyla əlaqədar təhsil alması, bu canlıların anatomiya strukturlarını öyrənməsi lazımdır. Üstəlik bu da yetərli olmayacaq. Əldə etdiyi məlumatları tətbiq edərək lazım olan maddəni hazırlaya bilmək üçün çalışma görməsi, bu səbəbdən yeni məlumatlar əldə etməsi lazım olacaq.

Bilindiyi kimi kimyəvi maddələr texnoloji alətlər köməyi ilə, müəyyən nəzarət altında, çox xüsusi mühitlərdə və mütəxəssislər tərəfindən hazırlanar. Halbuki termitlər, bu kimyəvi maddələri bədənlərində heç bir alət olmadan hazırlayarlar. 

Bu əməliyyatların əlbəttə ki, daha bir çox detalı vardır. Ancaq həqiqət çox açıqdır. Termit kimi bir böcəyin öz-özünə belə bir sistemi meydana gətirməsi, kimyəvi maddə düsturları kəşf etməsi mümkün deyil. Termitləri yaradan Allahdır. Nəyi necə edəcəklərini onlara ilham edən də Allahdır. Bütün canlılar kimi termitlər də Allahın ilhamıyla hərəkət edər. Allah bu gerçəyi bir ayəsində belə bildirmişdir:

... Elə bir canlı yoxdur ki, (Allah) onun kəkilindən tutmuş olmasın... (Hud surəsi, 56)

Yapışqan maye püskürtmə

Tropik bölgələrdə yaşayan çoxlu sayda termit növü (bu, dünyada olan 2000 termit növünün 500-dür) yapışqan püskürdən əsgərlərə malikdir. Burada diqqət çəkən iki nöqtə vardır. Birincisi, əsgər termitlər bədənlərində kimyəvi maddələr hazırlayaraq bunları yapışqan hala gətirər. Bu çox əhəmiyyətlidir, çünki bəzi əsgərlərin püskürtdüyü maye, metalı çürüdəcək, suvağı və zəif betonu deşib keçəcək qədər təsirli gücə malikdir.18 Ancaq bu dərəcə təhlükəli olan yapışqan, termitin öz bədənində hazırladığı və yığıldığı halda ona heç bir zərər vermir.

İkinci əhəmiyyətli nöqtə də, termitlərin bu silahı istifadə etmə metodudur. Əsgərlər yapışqanı başlarının ön qismində olan və yalnız onlara xas olan “burun” deyilən xortumlarından püskürdərlər. Termit, yapışqanlı sprey kimi istifadə edərək düşməninin üzərinə püskürdər. Spreyin təsirində qalan düşmən də huşunu itirərək bir müddət təsirsiz hala gələr. Bu fürsəti çox yaxşı qiymətləndirən əsgər termit, atdığı yapışqan maddənin təsiri keçmədən düşməninə ikinci dəfə hücum edər. Bundan sonrakı mərhələdə isə əsgər termitlər, düşməni ya iflic edər ya da öldürərlər.19

Bütün bu təşkilatlı sistemin nəticəyə gəlməsi və düşmənin təsirsiz hala gətirilməsi üçün dəqiq vuruş olması lazımdır. Ancaq əsgər termitlər də digər termitlər kimi kordur. Yaxşı, bu vəziyyətdə necə olub da dəqiq vururlar? 

Termitlərin sahib olduqları sistem son dərəcə qüsursuzdur. Əsgər termitlərin xortum və ifrazat bezləri və bunlarla ortaq şəkildə işləyən antenalarını radarlı ağır silahlara bənzətmək mümkündür. Radarlı silahlar hədəflərini izləmə xüsusiyyətinə sahibdirlər. Bu sayədə hədəfə kilidlənər və doğru nəticə əldə edərlər. Məhz eynilə bu silahlardakı radarlar kimi işləyən antenalarını son dərəcə yaxşı istifadə edən kor termit əsgərləri ümumiyyətlə hədəflərini heç vaxt səhv salmaz.

Termitlərin bu mükəmməl sistemləriylə yanaşı, bu kimyəvi silahların molekul strukturları araşdırıldığında da diqqət çəkici bir nöqtə ilə qarşılaşılar. Bu kimyəvi maddələrdə karbon birləşmələrinə rast gəlinmişdir. Termitlər bu kimyəvi birləşmələrin düsturunu necə kəşf etmişlər? Düstur kimə aiddir? Bütün bu suallar oxucunu düşünməyə yönəltmək məqsədini daşıyır.

Bioloji silahlar hazırlamaq üçün ən müasir laboratoriyalarda bir çox biokimyaçı işləyir. Bəzi yeni düsturlar hazırlayar, bəzisi bu düsturun tətbiqini reallaşdırar, müxtəlif sınaqlar keçirərlər. İnsanların yeni kimyəvi maddələr hazırlamaq üçün icra etdikləri bu işlərə və böyük miqdarda xərclər sərf etməsinə qarşılıq termitlər son dərəcə kompleks strukturları olan kimyəvi birləşmələri, ehtiyacları olduğu anda bədənlərində asanlıqla sintez edə bilər. Bundan əlavə bu birləşmələri silah olaraq istifadə edə biləcəklərini bilir və düşmənlərinə qarşı ustalıqla istifadə edirlər. Bu vəziyyət insanlar üçün bir təfəkkür vəsiləsidir. Vicdanını və ağlını istifadə edərək düşünən hər insan, bu cür detallı təchizata sahib olan canlıların təsadüflər nəticəsində ortaya çıxa bilməyəcəklərini dərhal anlayar. 

Sən hənif olaraq üzünü dinə tərəf çevir və müşriklərdən olma. Allahı qoyub, sənə nə bir fayda, nə də bir zərər verə bilməyən şeylərə yalvarma. Əgər belə etsən, sözsüz ki, zalımlardan olarsan. (Yunis surəsi, 105-106)

Termitlərin intihar dəstələri

Bir çox termit növünün əsgərləri koloniyaya zərər gəlməsinə maneə törətmək üçün özlərini heç tərəddüd etmədən öldürməyi gözə alarlar. Bunların arasından Malaziyanın yağışlı meşələrində yaşayan bir növ xüsusilə maraqlıdır. Bu termitlər, anatomiyaları və davranışları baxımından “hərəkətli bomba” kimidir. Bədənlərindəki xüsusi kisə, düşmənlərini təsirsiz edəcək kimyəvi maddə ilə doludur. Mübarizə əsnasında termit, qarışqa ya da düşmən heyvan tərəfindən sərt şəkildə sıxışdırılsa qarın əzələlərini şiddətli şəkildə sıxaraq ifrazat bezlərini cırar və təcavüzkarı sarı rəngli tünd maye ilə boğar.20

Termitlərin döyüşərkən istifadə etdikləri taktikaların bir başqa maraqlı nümunəsinə də, Cənubi Amerikada yaşayan işçi termitlərdə rast gəlinər. Bu termitlər, bağırsaqlarında olan maddələri koloniyalarına hücum edən düşmənlərinə püskürdərlər. Ancaq bu hərəkətlərinin nəticəsində daxili orqanları parçalanar və ölərlər.21

Yaxşı, təkamülçülərin iddia etdiyi kimi təbiət, bütün canlıların üstün gəlməyə çalışdığı “həyat mübarizəsi” sahəsidirsə, niyə bir böcək fədakarlıq edər? 

Termitlərin fədakarlıqları təkamül nəzəriyyəsini yalanlayır

Termitlərdə görülən bu kimi fədakarlıq nümunələri Çarlz Darvinin “yalnız güclü olan yaşayar” iddiasını açıqca yalanlayır. “Güclü olan yaşayar, zəif olan ələnər” cümləsiylə ifadə edilən təbii seleksiya iddiası, təkamül nəzəriyyəsinin təməl fərziyyələrindən biridir. Darvinin ortaya atdığı bu mexanizmin təməli, güclü quruluşda olan canlıların həyatlarını davam etdirdikləri və nəsillərini davam etdirə bildikləri, digərlərinin isə yox olduqları tezisinə söykənir. Bu iddiaya görə təbiət, canlıların həyat üçün bir-birləriylə var gücü ilə mübarizə etdikləri, zəiflərin də güclülər tərəfindən yox edildiyi bir yerdir. Təbii seleksiya mexanizmi, canlıların yalnız öz yeməyini, öz sığınmasını və təhlükəsizliyini düşünməsini nəzərdə tutur.

Ancaq digər canlılar bir tərəfə, yalnız termitlərdə görülən fədakarlıq nümunələri də bu iddianı açıqca yalanlayır. Əgər təkamülçülərin bu iddiası doğru olsaydı təbiətdəki canlılar arasında yalnız döyüşməsi və fədakarlıq, əməkdaşlıq kimi anlayışların yaşanmaması lazım idi. Ancaq termitlərdə də görüldüyü kimi təbiətdə yalnız döyüşmək yoxdur, hətta tam tərsinə koloniyasındakı digər fərdlər üçün ölümü gözə alacaq qədər fədakar quruluş vardır.

Təbiətdəki bir çox canlı, öz həyatını təhlükəyə atacaq şəkildə, sürüsündəki digər canlılar üçün fədakarlıq edir, hətta bəzən öz növündən olmayan canlılar üçün də fədakarlıq göstərəcək davranışlar sərgiləyir.

Məşhur təkamülçü olan John Maynard Smith, canlılardakı fədakar davranışlar qarşısında təkamülçülərin ziddiyyətli vəziyyətini belə yekunlaşdırır:

“Əgər təbii seleksiya, fərdin həyata şansını və çoxalmasını zəmanət verən xüsusiyyətlərinin seçimi isə özünü fəda edən davranışları necə açıqlayacağıq?”22

Bir nümunə də Türkiyədəki təkamülçülərdən verək. Ölkəmizin qabaqcıl təkamül müdafiəçilərindən Prof. Dr. Camal İldırım, “Təkamül qaydası və fanatizm” adlı kitabında, canlılardakı davranışların təbii seleksiya ilə açıqlana bilməyəcəyini, ana heyvanların balalarına olan sevgilərini nümunə verərək belə etiraf edir:

“Ananın bala sevgisini, heç bir ruhi element ehtiva etməyən “kor” qurğu ilə (təbii seleksiya) açıqlamağa imkan vardır? Bioloqların (darvinçilərin) bu cür suallara yetərli cavab verdiklərini söyləmək çətindir.”23

Təkamül nəzəriyyəsinin, canlılardakı fədakar davranışlar qarşısında olduğu vəziyyət, çox açıq bir həqiqəti göstərir. Ağla və şüura sahib olmayan canlıların şəfqət, mərhəmət kimi duyğulara, fədakarlıq, qoruma instinkti kimi fədakar davranışlara sahib olmalarının tək bir izahı vardır. Canlılara bu xüsusiyyətləri verən Allahdır. Allah Quranda bəzi canlılardan nümunələr verərək, bu canlıların Öz ilhamı ilə hərəkət etdiklərini bildirir. Quşlar, kəpənəklər, qarışqalar, pələnglər, fillər, balinalar, zürafələr qısacası təbiətdəki bütün canlılar Allahın ilhamı ilə hərəkət edərlər. Kainatdakı canlı-cansız hər varlıq Allahın diləməsiylə vardır. Ətrafımızda gördüyümüz hər şey bizə Allahın sonsuz gücünü, elmini, yaratmada heç bir şərikinin olmadığını sübut edir. Bu, düşünüb daşına bilən hər insan üçün çox açıq olan həqiqətdir. Allah ayəsində bu gerçəyə belə diqqət çəkmişdir:

Musa dedi: “Əgər anlayırsınızsa, bilin ki, O, şərqin, qərbin və bunların arasında olanların Rəbbidir!” (Şuəra surəsi, 28)