Kuşlar pek çok özelliklerle Allah’ın eşsiz yaratışını hatırlatan canlılardır. Sinekkapan kuşları, havada uçan sinekleri inanılmaz bir hız ve isabetle yakalayabilmek için saniyede 50 defa kanat çırpabilirler. Ağaçkakanlar, saniyede 20 defa gagalarıyla ağaca vurabilmelerine rağmen, özel kafatası yapıları sayesinde beyinleri hiçbir zarar görmez. Penguenler, Antarktika’da ısı -40 dereceye düştüğünde bile vücutlarındaki sık tüy tabakası ve kalın yağ dokusu sayesinde hayatta kalırlar. Kutup sumrusu (Sterna paradisaea) her yıl Kuzey Kutbu’ndan Güney Kutbu’na gider ve tekrar geri döner; bu göç sırasında tek seferde yaklaşık 15.000 kilometreyi aşan mesafeleri kat edebilir. Yıllık toplam göç mesafesi ise 70.000 kilometreyi bulabilir. Belki her zaman kuşların bu kadar şaşırtıcı özelliklerine şahit olamayabilirsiniz ama başınızı kaldırıp gökyüzüne baktığınızda sadece kanat açıp uçan kuşlar bile bir insanın Allah’a iman etmesi için yeterldir:
Göğün boşluğunda boyun eğdirilmiş (musahhar kılınmış) kuşları görmüyorlar mı? Onları (böyle boşlukta) Allah'tan başkası tutmuyor. Şüphesiz, iman eden bir topluluk için bunda ayetler vardır. (Nahl Duresi, 79)
Kuşlar iki gruba ayrılır: gündüzcü ve gececi. Kuşların çoğu gündüzcüdür, yani gün ışığında uyanıktırlar. Baykuşlar gibi gece kuşları ise geceleri uyanıktırlar. Gececi veya gündüzcü diye ayrım olsa da bir noktada tüm kuşların uyuması gerekir. Peki bunu nasıl yaparlar?
Aslında insanlardan çok da farklı değillerdir. Memeliler ve kuşlar iki uyku durumu yaşarlar: Rüyasız, hafif bir uyku olan yavaş dalga uykusu (SWS) ve canlı rüyalar ve daha yavaş beyin aktivitesiyle ilişkilendirilen derin bir uyku olan hızlı göz hareketi (REM) uykusu. Kuşlar, memelilerden daha kısa bir süre REM uykusuna yatarlar (genellikle 16 saniye sürer), ancak genel olarak daha az REM uykusu almazlar. İnsanlar ve memeliler ile birlikte bazı sürüngenler de aynı REM uykusuna yatarlar.
Farklı kuş türleri, doğada yaşarken yeterli uyku alabilmek için benzersiz uyku özellikleri ile yaratılmıştır. Örneğin güvercinler, kısa bir uykuya eğilimlidir. Serçeler gibi göçmen kuşlar ise normal işlevlerini sürdürürken uyku saatlerini önemli ölçüde kısa tutabilirler.
Kuşlar İçin Uykunun Faydaları
Uykunun insanlar gibi hayvanlara da pek çok faydası vardır. Her şeyden önce uyku, metabolizmayı yavaşlatarak enerji tasarrufu sağlar ve hayvanların yüksek enerji gerektiren günlük aktivitelerden kaçınmasını sağlar. Omurgalılar için uyku, beyin hücresi bağlantılarını ve hafızayı güçlendirir. Uyku onlar için beyin gelişiminin önemli bir parçasıdır.
Uyku eksikliği veya bozulmuş uyku düzenleri, genç kuşların öğrenme ve hafıza gelişimini etkileyebilir. Yapay ışık da kuşların uykusunu bozabilir: Kuşlar, özellikle yapay ışığın yoğun olduğu kentsel alanlarda daha az derin REM uykusu alırlar. Yönünü şaşırmış bazı kuşlar, yapay ışığın etrafında daireler çizerek uçabilir veya daha da kötüsü, ışıklı binalara çarpabilirler.
Uyku sırasında bazı kuşların gün içinde öğrendikleri şarkıları rüyalarında tekrarladıkları gözlemlenmiştir. 2008 yılında bilim insanları, genç zebra ispinozlarının uykularında yetişkin ispinozlardan duydukları şarkıları prova ettiklerini keşfetmiştir. Bu tekrarlar, öğrenilen bilgilerin beyinde pekiştirilmesine yardımcı olmaktadır. Genç kuşların şarkılarındaki gelişmelerin ertesi gün de belirgin olduğu gözlemlenmiştir. Hatta uyurken yeni şarkılar bile öğrenebildikleri görülmüştür.
Sıra Dışı Uyku Alışkanlıkları
Uykunun faydaları aşikardır, ancak çok fazla veya çok derin uyumak doğada tehlikelere açık hale gelinmesine sebep olabilir.
Bazı kuşlar, yırtıcı hayvan tehdidiyle başa çıkmak için farklı bir uyku düzeni kullanırlar. Mesela çeneli penguenler, tetikte kalıp yavrularını gözetleyebilmek için tam uykuya dalmaktan kaçınırlar. Bunun yerine, fazlasıyla şekerleme yaparlar ve günde yaklaşık 10.000 "mikro şekerleme" yaparlar. Bu, toplamda 11 saatlik bir uykuya denk gelir.
Pek çok hayvan, kış uykusu sırasında yırtıcı hayvan saldırısından korunmak için tek gözü açık uyur. Ördekler ve devekuşları, uyku nöbeti adı verilen yarı uyku halinde olabilirler ve yırtıcı hayvanların yaklaşabileceği yöne doğru tek gözleri açık bir şekilde uyuklarlar.
Kuşlar Uçarken Uyuyabilir mi?
Birkaç kuş türü uçarken yarı uyuyabilir. 2016 yılında bilim insanları, fregat kuşu adı verilen bir deniz kuşu türünün uçarken uyuyabildiğini gösteren çığır açıcı bir keşifte bulundu. Uçuş sırasında beyinlerinin bir veya iki yarısı uykuda olabiliyor ve bu da kuşların göç ederken uyumak için durmalarına gerek kalmadan sürekli uçmalarını sağlıyor. Bir fregat kuşu tek gözü açık uyuyorsa, bunun muhtemel nedeni yırtıcıları gözetlemek değil, diğer kuşlara veya engellere çarpmamaktır.
Bu olağanüstü başarıya rağmen, fregat kuşları göç ederken günde bir saatten az uyurlar. Nasıl veya neden uykudan mahrum kalmadıkları hâlâ bir muamma. Son zamanlarda bilim insanları, ebabillerin de havada uyuduğunu keşfettiler.
Sadece bir kuş türü -sırık kelebeği- kış uykusuna yatar. Kış uykusu, birkaç haftadan aylara kadar sürebilen düzenli bir hipotermi halidir. Kış uykusuna yatan hayvanlar, normal uyku sırasında olduğundan daha fazla enerji tasarrufu sağlamak için metabolizmalarını, vücut sıcaklıklarını ve kalp atış hızlarını düşürürler. Sırık kelebeğinin benekli tüyleri, kış uykusuna yattığı çayırlarda ve çalılıklarda onu kamufle eder.
Sinekkuşları, “torpor” adı verilen yani geçici bir kış uykusuna girerler. Torpor genellikle birkaç saat sürer, ancak sinekkuşları bazen bütün gece süren derin bir torpor durumuna da girebilirler. Bu sırada vücut sıcaklıklarını yaklaşık yaklaşık 11°C düşürebilirler. Karşılaştırmak gerekirse, insan vücudunda yaklaşık 1,7°C’lik bir düşüş, hipotermiye yol açar ve tıbbi müdahale gerektirir. Bilim insanları, sinekkuşlarının her sabah derin torpor halinden nasıl tekrar ısınabildiklerini hâlâ çözmeye çalışmaktadırlar.
Uyku düzenleri ve başka özellikleri ile kuşlar dikkat çekici hayvanlardır. Ancak onların bu özelliklerini sadece bir genel kültür bilgisi olarak değil Allah’ın canlıları ne kadar özel ve ihtişamlı yaratışının bir delili olarak görmek de gereklidir. Allah, “Onlar, üstlerinde dizi dizi kanat açıp kapayarak uçan kuşları görmüyorlar mı? Onları Rahman (olan Allah')tan başkası (boşlukta) tutmuyor. Şüphesiz O, her şeyi hakkıyla görendir” (Mülk Suresi, 19) ayetiyle pek çok canlı gibi kuşları da yaratanın Kendisi olduğunu bize hatırlatmaktadır. Kuşun gagasından tüyüne, kanatlarından uyku tekniklerine kadar tüm muhteşem özellikleri sonsuz ilim ve kudret sahibi olan Allah’tır.
Kaynak:
