هةستى په‌ شيمانى له‌ دۆزه‌ خدا


" كاتيَك هةرلة دوورةوة ئةو ئاطرة بلَيَسةدارة خوانةناسان دةبينيَت, دةنطى خةشم و قين و هةناسةى داخ لة دلَى دةبيستن " [ س – الفرقان – 12 ]

لة رِؤذى ليَثرسينةوةدا, هةموو كةس حةق و حسابى خؤى وةردةطريَتةوة. لةو رِؤذةدا خةلَك كؤدةكريَنةوة و ثؤل ثؤل رِاثيَضى ناو ئاطرى دؤزةخ دةكريَن. لة نيَوان ئةو حةشامةت و سةرطةردانيةدا, هةموو ئةو كةسانة لةطةلَدان كة نكؤليان لة بوونى ثةروةردطار و ئاينةكةى دةكرد بة دريَذيى ذيانيان, لةطةلَ ئةو كةسانةش كة لووت بةرزو لةخؤبايى بوون و بةلَطةو نيشانةكانى خوايان بةدرؤ دةخستةوة. ئةمة جطة لةو كةسانةى كة بةهؤى سةروةت و ناوبانطيانةوة خؤشيان رِادةبوارد. ئةو جؤرة كةسانة هيض هيواو ئوميَديكيان نةماوة, وةئةو شتانةى كة بة طرنط و ثرِ بايةخيان دةزانى لة دنيادا,ناتوانيَت رِزطاريان بكات لة سزاو ئةشكةنجةى هةتا هةتايى . ثةروةردطار لة قورئانى ثيرؤزدا ثيَمان رِادةطةييَنيَت كة هةموو خوانةناسيَك بة ئابرِوضوونةوة رِادةكيَشريَت بؤناو دؤزةخ. لةثيَش دةرطاى سةرةكى دوزةخدا, ثاسةوانةكانى بةردةرطا وا لة خوانةناسان دةكةن كة بؤ دواهةميين جاريان دان بةتاوان و طوناهةكانياندا بنيَن. ثاشان رِايان دةكيَشن و دةيان بةن بؤناو دؤزةخ. ئينجا دةرطاكانى دؤزةخ لةسةريان دادةخريَت بؤ هةتا هةتايى. ثةروةردطار لة قورئانى ثيرؤزدا باس لةو شيَوازو رِيَطايانةمان بؤ دةكات كة ضؤن خوانةناسان بؤناو ئاطرى دؤزةخ رِاثيَض دةكريَن :

" ئةو كةسانةى كة بيَباوةرِبوون, رِاثيَض دةكريَن بةرةو دؤزةخ دةستة دةستة و ثؤل ثؤل دةطويَزريَنةوة, تا كاتيَك دةطةنة بةر دةرطاكانى دؤزةخ, بؤيان دةكريَتةوة, فريشتةى بةرثرس و سةرثةرشتيار سةرزةنشتيان دةكات و ثَيان دةلَيَت : باشة مةطةر ثيَغةمبةران لةخؤتان رِةوانة نةكرابوو بؤتان كة ئايةتةكانى ثةروةردطارى خؤتان بةسةردا بخويَنيَتةوة, وة ئاطادارتان بكاتةوة وةرِاتان بضةلَةكيَنيَت لة طةيشتنى ئةو رِؤذة ! بةدةم ئاخ و داخ و نالَةوة دةلَيَن : بةلَيَ , بةلاَم تازة بةلَيَ سوودى نيةو برِيارى سزاو ئازاردان دراوة بةسةر كافرو بيَبرِواكاندا. بؤ ذوورةوة, بضنة ناوى, ذيانى ناخؤش و سةختيش بؤتان بةردةوامة, مردنيش نية ئاى كة ضةند ناسازة جيَطةو رِيَطاى لووت بةرزو خؤ بةزل زانةكان " [ س- الزمر – 71 – 72 ].

" ئا ئةم بارودؤخةى كة ئيَستا تيَيدا طيرتان خواردووة سةرئةنجامى ئةو كةيف و شاديى و سةمايةية كةلةسةر زةويدا بةناحةق ئةنجامتان دةدا و كةشخةتان ليَدةدا بةسةر خةلَكةوة و نازتان دةكرد بةسةرياندا. دةى... لةدةرطاكانى دؤزةخ بؤ ذوورةوة, ئةوةش بزانن كةناش مرن تيَيدا و بةهةميشةيى تيَيدا دةميَننةوة. ئاى كة شويَن و جيَطاى خؤ بةزل زانةكان ناخؤش و دذوارة " [ س – غافر – 75 – 76 ].

هيض كةسيَك لةناو ئةوحةشامةتي و قةلَبالَغيةدا ناتوانيَت بيَتة دةرةوة و بلَيَت كة من ئاطادار نةكراومةتةوة لة سةختى و ناخؤشى ئةو رِؤذةدا. ثةروةردطار بة دادثةروةري و ميهرةبانى خؤيةوة ثيَغةمبةرانى ناردووة بؤ هةموو نةتةوةيةك و ئادةميزاديَك تاكو ئاطاداريان بكاتةوة لة بوونى خوا و رِؤذى قيامةت و بةهةشت و دؤزةخ. بؤية, لةو كاتةدا تاوانباران و خوانةناسان دان بةوةدا دةنيَن كة شايانى ئازار و ئةشكةنجة و ناخؤشى ناو دؤزةخن.

رِاستى هةرِةشة و هؤشداريةكانى ثةروةردطار بةبير لووت بةرز و لةخؤباييةكان دةهيَندريَتةوة كة بة ئةنقةست رِووى خؤيان وةرطيَرِابوو لة ثةرستنى خوا و جيَبةجيَكردنى فةرمانةكانى. ثةروةردطار لة قورئانى ثيرؤزدا ثيَمان رِادةطةييَنيَت كة ئةو جؤرة خةلَكانة ( خوانةناسانة ) بةزةبوونى و شةرمةزاريةوة دةخريَنة ناو دؤزةخةوة :

" ئةى خةلكينة ثةروةردطارتان فةرمويةتى : ئيَوة هاناو هاوار بؤمن بهيَنن, ئةوة من دوعاو نزاكانتان طيرا دةكةم, بةرِاستى ئةوانةى خؤيان بةطةورة دادةنيَن و لووت بةرزى دةكةن لة ئاست ثةرستنى مندا, لة دوارِؤذدا بةسةر شؤري و خةجالَةتيةوة دةخريَنة ناو ئاطرى دؤزةخةوة " [ س – غافر – 60 ].

هةروةها ثيَغةمبةر (د.خ) لة فةرموودةيةكدا ئاماذةى بة هةمان بارودؤخ كردووة, دةفةرمويَت : " ئايا ثيَتان بلَيَم لةبارةى ئةو كةسانةى كة خةلَكى ناو دؤزةخن ؟ ئةوانة ئةو كةسانةن كةلة هةموو خةلَكى تر دلَ رِةقترو توندوتيذترو لةخؤباييترو خؤبةزلزانترن " ( بخاري ) .

ئةمانة وا خؤيان ثيشان دةدا كة بةهيَزترين خةلَكن لة دنيادا, وةهةنديَكيش لةوانة بةبيَرِيَزيةوة ياخى ببوون بةرامبةر ثةروةردطاريان. بةلاَم ئايا ئةو هيَز و توانايةى كة كردبوويانة نازناو دروشمى خؤيان, هيض دةربازبونيَكيان ثيَدةبةخشيَت لةوكاتةى كة سيفةتةكانى خوايان بةبير دةهيَندريَتةوة كة زالَبوونة ( القهار ) وةخاوةنى دؤزةخ و بةهةشتة, وةبةوةى كة ئامؤذطاريانى ثيَداوة بؤ طرتنةبةرى ئةو رِيَطايةى كة خوا ثيَى خؤشة, ئةوانيش دةست بةجيَ وةلاَم دةدةنةوة و دةلَيَن :

" ..... ئةوة بؤضى خوا سزامان نادات بةهؤي ئةو قسانةوة كة دةيلَيَين ؟! ئةوانة دؤزةخيان بةسة كة بضنة ناوى و ببرذيَنريَن تيَيدا, ئاى كة سةرئةنجاميَكى خراث و ناخؤشة " [ س – المجادلة – 8 ].

لةوةلاَمى ئةو ياخي بوونةياندا, رِادةكيَشريَن و دةبردريَن بؤ بةردةم دةرطاى دؤزةخ وةهةرطيز رِيَطيان ثيَنادريَت بيَنة دةرةوة لةناو ئةو دؤزةخة, مةطةر هةر خوا ويستيَكى ترى هةبيَت. ئينجا هةركة ضاويان بة ئاطري دؤزةخ دةكةويَت, بةرطة ناطرن و هةستى ثةشيمانى دايان دةطريَت لةو تاوان و طوناهانةى كة كردوويانة. ثةروةردطار لة قورئانى ثيرؤزدا بؤمان دةطيَرِيَتةوة كة خوانةناسان بة رِوون و ئاشطرايى تيَدةطةن كة تازة هيض رِيَطايةكى دةرباز بوونيان نية لة ئاطري دؤزةخ :

" ( ئا لةو كاتةدا ) تاوانباران دؤزةخ دةبينن و دلَنيان بيَطومان دةضنة ناوى و تيَكةلَى دةبن, هيض ثةناطة و كةلةنيَكيش نية كة ليَى دةرباز بن " [ س – الكهف – 53 ].

تيَطةيشتن و دةركثيَكردن زؤر سةخت و دذوارة لة ئاطري دؤزةخ. هةموو ئةو كارانةى كة بيَبرِوايان فةرامؤشيان كردبوو لة دنيادا, ئةوة لة رِؤذى دوايدا بة ئاشكرايى بؤيان دةردةكةويَت. ئةوسا دةزانن كة هةموو ذيانيان بة هيوا و ئارةزووى ثووض و بةتالَ بردؤتة سةر, لةبةر سوودو قازانجيَكى كةم و كاتى, دةبيَت ذيانى دوارِؤذيان بة ئازار و ئيَش بةسةر ببةنو هةميشةش لةو سزايةدا بميَننةوة.

ئةو ضةند سالَة كورتةى كةلة ذيانى دنيادا بردوويانةتة سةر, بؤيان دةردةكةويَت كة ذيانى دوارِؤذ كاتيَكى زؤر دريَذة بؤيان و هةرطيز بيريان ليَنةكردؤتةوة ليَى. بيَبرِوايان لة جياتى ئةوةى ذيانيَكى ئاسودةو بيَخةوش كة دوور بيَت لة هةموو ترسيَكى رِؤحى و جةستةيى وةك برسيةتى و شةكةتى هةلَبذيَرن, كةضى ذيانى ئةم دنياية بة ضاكتر دةزانن كة خؤيان تيَيدا لة بيَضارة و بيَزاريدا دةبيننةوة. زؤرى بةسةر ناضيَت كة خؤيان لة بةردةم دةرطاى دؤزةخ دةبيننةوة, ئينجا رِاثيَض دةكريَن بؤ ناو ئاطري دؤزةخ كة هيض رِيَطايةكى دةربازبونيان نية. دواكاريش كة هاناى بؤ دةبةن ئةوةية كة هةموو ئةو مالَ و سةروةتةى كةلة دنيادا كؤيان كردبؤوة دةيكةنة قوربانى تاوةكو خؤيان دووربيَخنةوة لةئيَش و ئازارى دؤزةخ . قورئانى ثيرؤز بةم جؤرة باس لةو هةولَة ثوض و بةتالاَنةيان دةكات :

" بةلاَم ئةوانةى كة بةدةم بانطةوازى ثةروةردطاريانةوة نةضوون, ئةطةر بةرِاستى خاوةنى هةموو شتيَك بن لة زةويدا و ئةوةندةى تريشى لةطةلَدا بيَت, ئةوة دةيانكردة قوربانى خؤيان لة ثيَناو رِزطارى خؤياندا دةيان بةخشى (ضونكة) ئا ئةو جؤرة كةسانة بة خةراثترين شيَوة حسابيان لةطةلَدا دةكريَت وسةرئةنجاميش جيَطايان دؤزةخة, ئاى كة شويَنيَكى خراثة " [ س – الرعد – 18 ].

هةرضةندة دوا هةولَ و كؤششي ثرِوثوضيان دةدةن بؤ ئةوةى رِووبةرِووى ئاطرى دؤزةخ نةبنةوة, بةلاَم تازة ئةو هةولَدانةيان بيَهودةية و هيض سوديَكى نية بؤيان. خواى طةورة لة قورئانى ثيرؤزدا دةفةرمويَت :

" ئةمرؤ ئيتر هيض جؤرة ثاكانة و قوربانيةك لة ئيَوة و لةوانةش كة بيَباوةرِبوون وةرناطيريَت, جيَطاو مةنزلَطاى هةمووتان ئاطرى دؤزةخة, هةر ئةوةش شايستةتانة, ئاى ض سةرئةنجاميَكى خراث و نالةبارة" [ س – الحديد – 15 ].

بيَطومان كؤمةلَيَك هؤكارو فاكتةر هةن كة وادةكةن ئةو هةولَ و كؤششةى بيَباوةرِان بيَ كةلك و سوود بيَت. لةو كاتةى كةهيَشتا لة ذيانى دنيادا بوون, ثةروةردطار ئاطادارى كردبونةتةوة لة ئاطرى دؤزةخ. هةموو شتيَك بة رِوون و ئاشكرايى بؤيان باسكراوة كة هيض كةس ناتوانيَت يارمةتى كةسيَكى تر بدات و هيض كةسيش ناتوانيَت قوربانى ثيَشكةش بكات بؤخؤ رِزطاركردنى. بةبيريان هيَندراوةتةوة كةلةو رِؤذةدا هيض جؤرة ثاكانةو قوربانيةك وةرناطيريَت. لةم بارةيةوة ثةروةردطار دةفةرمويَت :

" بترسيَن و خؤتان بثاريَزن لة رِؤذيَك كة كةس فرياى كةس ناكةويَت و كةس هيضى لةدةست نايةت و تكا كارى كةسيش وةرناطيريَت و بارمةتةو طؤرِانكارى تيَدا ئةنجام نادريَت و ئةو كةسانةى خوانةناسن يارمةتى نادريَن و سةرناخريَن " [ س – البقرة – 48 ].

سةرةراى ئةوةى كة بيَباوةرِان ئةو هةموو هؤشداريانةيان ئاراستةكراوة, كةضى هيَشتا سورن لةسةر نكؤلى كردن لةو رِاستيانة و بةئةنقةست ئةو كؤتا ناخؤشة بؤخؤيان هةلَدةبذيَرن و ئامادةى دةكةن. لةو رِؤذةدا, دان بة رِاستيةكى طرنطدا دةنيَن, ئةويش ئةوةية كة بةهؤي كاروكردةوة (خراثةكانيانةوة ) تووشى ئاطرى دؤزةخ بوونةتةوة.

ئةو ثةشيمانيةش, بة ئازارترين سزا دادةندريَت كة بيَباوةرِان دةيضيَذن وةبؤ هةتاهةتايةش ليَى دةرباز نابن, مةطةر خوا بةزةييان ثيَ بكات. ئةمةش لةبر ئةوةية كة ئةوانة رِووبةرِووى رِاستيةكى طرنط كراونةتةوة كة ئايا خؤيان تةرخان و ئامادة كردبوو بؤ بةدةستهيَنانى رِةزامةندى خوا , لة برِى ئةمةدا, هةولَى بةدةستهيَنانى ئامانج و مة بةستة بيَكةلكةكانيان دةدا. خؤ ئةطةر وايان نةكردباية, ئةوة لة جياتى ئةوةى ببردرابان بؤ ناو ئاطرى دؤزةخ, دةبردران بؤ بةهةشت. لةبةرئةوةى نةيان توانى و رِيَطاى رِاستيشيان فةرامؤش كرد, دؤرِانيَكى تالَ و ناخؤش دةضيَذن.

هةروةك ضؤن ثةروةردطار لة سورِةتى [ البلد-20 ] باسيان دةكات كة " ئةوانة دةرطا و قاثيةكانى دؤزةخ لةسةريان داخراوة و هيض هيوايةكى رِزطاربوونيان نية " . وةهةركة لة دةرطاكانى دؤزةخ دةبردريَنة ذوورةوة, ئةوة دةرطاكانيان لةسةر دادةخريَت. لة دواوةى ئةو دةرطايانةشدا بوونى ئازار و ئةشكةنجةى ئاطري دؤزةخ بيَكؤتاية, بيَباوةرِانيش تيَيدا ئازار دةضيَذن تا ئةو كاتةى كة خوا ويستى لةسةرة. هيض رِيَطا ضارةيةكيشيان لةبةردةمدا نةماوة بؤ رِزطاربوون لةو ئازارة. ثةروةردطاريش ناوى لةم ئاطرة ناوة هارِين ( حطمة ) كة لة سورِةتى [ الهمزة – 5 – 9 ] ئاماذةى بؤ كردووة :

" جا تؤ ضووزانى هارِين ( حطمة) ضية ؟ بريتية لة ئاطرى داطيرسا و بلَيَسةدارى خوا, ئةو ئاطرةى رِوودةكاتة ناو جةرطةى دلَ و دةروونةكان. بيَطومان ئةو ئاطرو دؤزةخة لة شويَنيَكداية كة سةر طيراوةو دةرطا داخراوة لةسةريان ( رِيَطةى قوتاربوون نية ). خوانةناسان لةويَ, لةناو ضةند ستونيَكى ئاطرينى دريَذدان ( هيض جم و جؤلَيَكيان بؤ ناكريَت ) . "

ثيَش ئةوةى باس لة ثةشيمان بوونةوةى خوانةناسان بكةين كةلة رِؤذى دواييدا رِووبةرِوويان دةبيَتةوة, باشترواية وةسفى ئازارو ئةشكةنجةى دزةخ بكريَت. بةبيَ زانينى شيَوازو جؤرةكانى ئازار لة دؤزةخدا, لةوانةية ئةو كةسة سةركةوتوو نةبيَت لة تيَفكرين لةو ئاراستةيةى كةبةرةو ثةشيمانى دةيبات.

هةروةك ثيَشتر ئاماذةى بؤ كراوة, ثةشيمانى خوانةناسان لةو كاتة دةست ثيَ دةكات كة ضاويان بة ئاطرى دؤزةخ دةكةويَت, ئينجا بة بةردةوامى و نةمرى تيَيدا دةميَننةوة. لة كاتى طةيشتنيام بؤ ناو ئاطرى دؤزةخ, ئةو طفتوطؤيةى خوارةوة لة نيَوان ئةو خةلَكة ( خوانةناسانة ) رِوودةدات :

" ئةوانةى كة باوةرِيان بة ثةروةردطاريان نية, سزاو ئازارى دؤزةخ ئامادةية, ئاى كة ضارةنوس و سةرئةنجاميَكى زؤر ناخؤشة. كاتيَك فرِيَ دةدريَنة ناوى دةنطيَكى ناساز و ناخؤش و لوورِةيةك لة دؤزةخةوة دةبيستن, لة كاتيَكدا قولَث دةدات و دةكولَيَت. لة داخى خوانةناسان خةريكة ثارضة ثارضة بيَت و ليَك بيَتةوة, هةر جاريَك دةستة و تلقميَكى فرِيَ دةدريَتة ناوى ثاسةوانى دؤزةخ ليَيان دةثرسيَت : باشة ترسيَنةريَكتان بؤ نةهات تا لةم سةرئةنجامة ئاطادارتان بكات ؟ لة وةلاَمدا بة كةساسيةوة دةلَيَن : با, بةلَيَ, لة رِاستيدا ترسيَنةرمان بؤ هات, بةلاَم ئيَمة برِوامان ثيَنةكردن و ووتمان : خوا هيضى لةم بارةيةوة نةناردووة ،ئيَوة تةنها لةطومرِايى طةورةدا طيرتان خواردووة و هيضى ترا !. ئينجا دةلَيَن : ئةطةر ئيمة طويَمان بطرتاية و بيرو هؤشمان بةكار بهيَناية نةدةبووينة نيشتةجيَى دؤزةخ. ئةوسا ئيتر بةناضارى و خةجالَةتيةوة دان بةطوناهو تاوانى خؤياندا دةنيَن، جا با نيشتةجيَكانى دؤزةخ لةوةولا ترضن )) [ س_ الملك _6_11]

هةروةك ثةروةردطار ئاماذةى بؤ كردية لةم ئايةتانةدا ,كاتيَك خوانةناسان فريَدةدريَنة ناو ئاطرى دؤزةخ , طويَيان لةدةنطةدةنط و هات و هاواريَكى ترسناك دةبيَت . ثةروةردطار لةسورةتى [الملك_48 ] وةسفى ئةو دةنطةمان بؤدةكات كة ( دةنطيَكى ناسازو ناخؤش و لوورِةيةك لةدؤزةخةوة دةبيستن ). جا ئةو دةنطة ناخؤشةش ترسيَكى زؤر دذوارو سةخت بةسةر خوانةناسان ديَنيَت . وةلةئايةتيَكى تردا, ثةروةردطار وةسفى ئاطرى دؤزةخ دةكات بةئاطريَك كة لةداخى خوانةناسان خةريكة ثارضةثاضة ببيَت و ليَك ببيَتةوة .[ س _ الملك _ 8].

ئةوانةى كة رِةتيان دةكردةوة بة ضاوي خؤيان ئةو رِووداوة ترسناكة ببينن, ئةوة هةست بةنائوميَدى دةكةن ضونكة ئةوكات تيَدةطةن كة ئةمة ئةو سزايةبوو كة ئةوجؤرة كةسانة دةبواية رِووبةرِووى ببنةوة. هةروةك ثةروةردطار لةسةرةوة ئاماذةى بؤكردية كةخوانةناسان باس لةثةشيمان بوونةوةى خؤيان دةكةن لةبةرئةوةى نةيانتوانيووة بةباشى تيَبفكرن لةهةموو شتةكاندا لةوكاتةى كةهيَشتا لةذيانيادا مابوون.

ئةوجؤرة ترس و نيطةرانيةش دةركى ثيَ دةكريَت ضونكة ئةو سزايةى كةرِووبةرِووى دةبنةوة بةراِستى سزايةكى سةخت و بةئازارة. لةم ئايةتانةى خوارةوةدا , باسكراوة كة ناخؤشترين شويَنة بؤمانةوة تيَدا:

" كة سةرئةنجاميَكى (شويَنيَكى) ناخؤشة " [ س - آل عمران _162 ].

" بةرِاستى سةرئةنجاميَكى ناخؤش و سامناكة " [ س – النساْ - 115 ].

" ئةوانة سةرئةنجاميان ئاطرى دؤزةخة, كة ضةند ناخؤش و خراثة جيَطةى ستةمكاران " [ س – آل عمران – 151 ].

" ( ئةوانة) سةرئةنجام دةضنةوة ناو دؤزةخ, كة جيَطةيةكة ناخؤشة بؤ نيشتةجيَ بوون " [ س – ابراهيم – 29 ].

لة فةرموودةى ثيَغةمبةردا, دؤزةخ بةهةمان شيَوةى ( سةرةوة ) وةسف كراوة "

" لة نيَوان ئةو خةلَكانةى كةلة دؤزةخدان, كةسانيَك هةن بة طؤزينطيانةوة رِاثيَض دةكريَن بؤناو ئاطر, هةنديَكيش بة ئةذنؤيانةوة, هةنديَكي تر بة ناوقةديانةوة, وةهةنديَكى ديكةش بة قورِطيانةوة رِاثيَضى ناو ئاطر دةكريَن " ( مسلم ) .

نيشتةجيَ بوانى دؤزةخ بة كؤمةلَ فرِيَ دةدريَنة ناو ئةو جيَطاية ناخؤشة. ثةروةردطار لة ئايةتيَكدا باسى دةكات كة " هةموويان بة ثالَة ثةستؤ و توندو تيذيةوة, بتةكان و طومرِاكان بةسةر رِوودا فرِيَ دةدريَنة ناو ئاطرى دؤزةخةوة " [ س – الشعراْ - 94 ]. لةم ئايةتةدا, رِوون دةبيَتةوة كة هةموو خوانةناسيَك لةطةلَ ئةوانةى كة لووت بةرز و خاوةنى سةروةت و سامان بوون و خؤيان بةرِيَز و بةرز دةزانى , هةموويان فرِيَ دةدريَنة ناو ئاطرى دؤزةخةوة وةك كؤمةلَكاريةكى بيَ بةهاوة. وةكو وةلاَميَك بؤ ئةو لووت بةرزيةى كةلة دنيادا هةيان بوو. لةو رِؤذةشدا شةرمةزار دةبن و بة سووكيش سةير دةكريَن .

خوانةناسان لة ناو ئاطرى دؤزةخدا هةرطيز رِيَزيان ليَ ناطيريَت و هةرطيزيش بةزةييان ثيَ ناكريَت. وةكو دارى ئاطرتيَبةربووى ناو دؤزةخ لة ذيانيَكى بة ئازارو خةمدان, بؤ هةميشة تيَيدا دةميَننةوة. ثةروةردطار لةم ئايةتانةى خوارةوةدا ئةو رِاستيةمان بؤ دةطيَرِيَتةوة :

" ئيَوة و ئةو شتانةى لة جياتى خوا دةتانثةرست سووتةمةنى دؤزةخن و سةلكة بزووتى ئاطرن, دةبيَت هةر بضنة ناوى هةميشة تيَيدا بن " [ س – الانبياْ - 98 ].

" ..... ئةوانة سووتةمةنى ئاطرى دؤزةخن " [ س – آل عمران – 10 ].

ثةروةردطار لة قورئانى ثيرؤزدا ثيَمان رِادةطةييَنيَت كة ضةندةها شيَوةو جؤرى سزادان هةن لة ناو دؤزةخدا. زؤربةى ئةو خةلَكانةى كة نيشتةجيَى دؤزةخن, كة لةم ئايةتانةدا ئاماذةى بؤ كراوة, بؤ هةتا هةتاية ئازارو ئةشكةنجةى تيَدا دةضيَذن. ئيَستاش دةتوانين باسى هةنديَك لةو سزايانة بكةين بةم شيَوةى خوارةوة :

لة ئايةتى – 13 – سورِةتى – الفرقان , ثةروةردطار باس لة خوانةناسان دةكات بةوةى كة " هةركاتيَك ئةوانة بة كؤت و زنجيرةوة فرِيَ دةدريَنة ناو شويَنيَكى تةنطةبةرةوة لة دوزةخدا, داواى مرط و تياضوون دةكةن و مردن بة ئاوات دةخوازن لة ويَ " . خؤ ئةطةر يةكيَك لةو شويَنة ناخؤش و تةسكةدا بؤ ضةند خولةكيَك بةجيَ بهيَلَيت و دةرطاى لةسةر دابخةيت, ئةوة بيَطومان توشى دةمارطيرى دةبيَت. نةك هةر ئةوةندة, بةلكو تةنها هةبوونى بيرؤكةيةك كة ضواردةورة درابيَت لةهةر ضوار لاوة, ئةوة مةحالَة بةرطةى ئةو بيرؤكةية بطريت. ئازارو ئةشكةنجةى دؤزةخ, كة هةرطيز ناتواندريَت بةراوورد بكريَت لةطةلَ ئازارةكانى دنيادا, ئةو شويَنة تةسكة ( بؤ خوانةناسان ) بةرتةنط دةكات و دةيانكاتة سووتةمةنى ئةو ئاطرة. ويَراى ئةمةش, هةموويان ثيَكةوة كؤت و زنجير دةكريَن, بة جؤريَك كة ناتوانن هيض جموجؤليَك بكةن, و رِيَطاشيان ثيَنادريَت هةلَبيَن لةبةر ئةو ئاطرة. كةواية, بيهيَنة ثيَش ضاوى خؤت ئةوة ض ديمةنيَك و رِووداويَكى سةخت و بةئازارة.

ثةروةردطار لة ئايةتيَكى تردا ثيَمان دةلَيَ كة خوانةناسان دةميَننةوة لة " ذيَر سيَبةر كة ئةويش دووكةلَى رِةش و طةرم و سوتيَنةرة " [س – الواقعة – 43 ]. بة شيَوة يةكة طشتى, ووشةى " سيَبةر " ماناى حةسانةوة و ساردى دةطةييَنيَت, بةلاَم لة دؤزةخدا ئةو حالةتة نية. هةروةك خوا بؤمانى باس كردووة كة ئةو سيَبةرة نة خؤشة و نة سارديشة.

جؤريَكى ديكة لة جؤرةكانى سزاى ناو دؤزةخ بريتية لة سةختى مردن. مردن رِيَطايةكة بؤ رِزطاربوون, هةر لةبةر ئةم هؤيةشة كة ثةروةردطار رِيَطا بة خةلَكانى ناو دؤزةخ نادات بمرن و رِزطاريان بيَت, هةروةك لةم ئايةتةى خوارةوةدا ئاماذةى بؤ دةكات كة " مةرط لة هةموو لايةكةوة هيَرشى بؤ دةهيَنيَت, كةضى هيَشتا ناشمريَت " [ س – ابراهيم – 17 ]. بة هةموو شيَوازيَك هيَرش دةكريَتة سةريان, كةلة حالةتى ئاساييدا دةبيَتة هؤي مردن, بةلاَم لةطةلَ ئةوةشدا نامرن, بةلكو بةردةوام دةبن لةسةر ضةشتنى زياترى ئيَش و ئازار هةتا ئةوكاتةى كة خوا ويستى لةسةرة لة ذيانى نةمرياندا.

لة رِاستيدا, لة رِؤذى دواييدا هيض مردنيَكى تر نية, وةئةمةش لة فةرمودةيةكى ثيَغةمبةر هاتية كة : " كاتيَك نيشتةجيَبوانى بةهةشت بؤ ناو بةهةشت دةبردريَن و نيشتةجيَبوانى دؤزةخيش بؤناو ئاطرى دؤزةخ دةبردريَن, مةرط بانطدةكريَت و لة نيَوان بةهةشت و دؤزةخدا دادةندريَت,ئينجا ئةم بانطةوازةى خوارةوة رِادةطةيندريَت : " بؤ نيشتةجيَبوانى بةهةشت, لةمةودوا هيض مردنيَكى تر نية ! وةبؤ نيشتةجيَبوانى دؤزةخ, لةمةودوا هيض مردنيَكى تر بية ! ئةمةش خؤشي و شادى خةلَكانى بةهةشت زياد دةكات و ناخؤشى و خةم و ثةذارةى خةلَكانى دؤزةخيش زياد دةكات " ( مسلم ).

لةم دنيايةدا, سووتانيَكى زؤر دواى ماوةيةكى كةم دةبيَتة هؤى طيان لةدةستدان. بةتايبةتى طةر بيَتو كةسيَك بةسةختى بريندار بووبيَت بة هؤى سوتانةكةيةوة. هةتا ئةطةر ئةو كةسة بةهؤى ئةو سووتانةوة نةشمريَت و تةنها بريندار بووبيَت, ئةوة ماوةيةكى زؤرى دةويَت بؤ ئةوةى لة برينةكةى ضاك ببيَتةوة بةجوانى. بةلاَم لة دؤزةخدا, ئازار و ئةشكةنجةى سووتان, ناتواندريَت بةراورد بكريَت لةطةلَ ئةو سووتانةى كة ئيَمة لة دنيادا دةيضيَذين و دةيبينين. لة دؤزةخدا, هةموو جاريَك ثيَستيان داوةشاو سووتاو هةلَقرضا, ثيَستى تر بة بةرياندا دةكريَتةوة, بؤ ئةوةى بة ضاكى سزاو ئازار بضيَذن [س – النساء – 56 ]. بة كورتى, خوانةناسان لة دؤزةخدا ئيَش و ئازارى نةبرِاوة دةضيَذن تا ئةو كاتةى خوا ويستى لةسةر بيَت.

هةروةها ثةروةردطار باس لة جؤرةكانى تري ئازارو ناخؤشى دؤزةخ دةكات, كاتيَك لة سورِةتى [ الذاريات- 13 ] دةفةرمويَت " ئةو رِؤذة كة بةرثا دةبيَت بة ئاطر سزا دةدريَن و دةبرذيَندريَن " . ئةو ئيَش و ئازارةش مةحالَة بتواندريَت بةراوورد بكريَت لةطةلَ ئةو ئاطرةى كة دةبيَتة هؤى دروست بوونى. ئةمة وةكو ئةوة واية كة برينيَكى كةم و سووك ئازار لة برينيَكى قوولَ و ثرِ ئازار جيابكريَتةوة. جا لةو كاتةى ئةو رِووداوانة رِوودةدةن, مرؤظى ( خوانةناس ) ئةم ئازارانةى خوارةوة دةضيَذيَت :

" ثاشان بة زنجيريَكى حةفتا طةزى بيبةستنةوة " [ س – الحاقة – 32 ].

" بةرِاستى با بزانيَت كة ئيَمة ضةندةها كؤت و زنجير و ئاطرى هةلَطيرساومان ئامادة كردووة بؤ بيَباوةرِان " [ س – الانسان – 4 ].

" طورزيش لة ئاسن ( بؤ ثيامالَين و ليَدانيان ) ئامادةكراوة " [ س – الحج – 21 ].

" ئةو سزا سةختة, ناوضاوانيان و لاتةنيشت و ثشتيانى ثيَ داخ دةكريَت " [ س - التوبة – 35 ].

" ئاوى زؤر كولاَو لةسةريانةوة دةكريَت بةسةرياندا " [ س – الحج – 19 ].

" ئةو جل و بةرطة ئاطرينيةى كة لةبةريانداية,دادةكةندريَتو كراسى قةترانة ( كة مادةيةكى رِةش و بؤن ناخؤشة وة بةخيَرايش دةسووتيَت ) لةبةريان دةكريَت و بلَيَسةى ئاطريش رِووخساريانى داثؤشيووة " [ س – ابراهيم – 50 ].

لةو رِؤذةدا هيض جؤرة خواردنةوةيةكى ساردو خؤش ناخؤنةوة, بةلكو ئاو و خؤراكى زؤر كولاَو [ س – ص – 57 ], وةثرِ لة كيَم و زوخاوى داضؤرِاو نةبيَت هيضى تر نية [س – الحاقة – 36 ] .

لةلايةكى ديكةشةوة, تةنها خواردنيَك كة خةلَكانى ناو دؤزةخ هةيانة بريتية لة ميَوةى درِك تالَ و درةختى زةقنةبووت. ثةروةردطار ثيَمان رِادةطةييَنيَت كة ضؤن درةختى زةقنةبووت بلاَو دةبيَتةوة بؤ ئازاردانى خوانةناسان :

" بةرِاستى درةختى زةقنةبووت ( درةختيَكة لة ناخى دؤزةخدا, لةناو ئاطردا, خوا بةدوسةلاَتى خؤى رِواندوويةتى و لق و ثةلكةكانى بةناويدا بلاَو بؤتةوة). بةروبوومةكةى خؤراكى تاوانبارانة. هةروةك كانزاى تواوة لةناو رِةط و رِيخؤلَةكاندا دةكولَيَت. وةك كولاَنى ئاوى زؤر طةرم. فةرمان دةدريَت : ئةو تاوانبارة بطرن و بةرزى بكةنةوة بةسةر ناوةرِاستى دؤزةخاو بةرى بدةنةوة. لةوةودوا ئاطر و ئاوى زؤر لةكولَ بكةن بةسةريدا, ئةوسا ثيَى دةوتريَت : دة بضيَذة بيَطومان تؤ زؤر خؤتت بةشت دةزانى و خؤتت زؤر بة ماقوولَ دةخستةبةرضاو. بةرِاستى ئا ئةمة ئةو دؤزةخةية كة كاتى خؤى طومانتان ليَى هةبوو " [ س – الدخان – 43 – 50 ].

لةم وةسفكردنةى قورئانيشدا بؤمان رِووندةبيَتةوة كة ئةو خواردنةى كةلة دؤزةخدا هةية كاريطةرى خنكان دةكاتة سةر خةلَكة تاوانبارةكان. هةولَدةدةن تا قوميَك لةو ئاوة بة ئازارة بخؤنةوة, بةلاَم هةولَةكةيان بيَهودةية و هةرطيز ناتوانن قوميَكى ليَ بخؤنةوة. كيَم, كة شتيَكى زؤر قيَزةوونة لةم دنيايةدا, بةدةركةوتن و بؤنة ناخؤشةكةى, لة نيَوان ئةو خواردنانةية كة دةدريَتة دؤزةخيةكان. ئةمةش دةبيَتة مايةى ئيَش و ئازاريَكى زؤر دذوار بؤيان. لةطةلَ ئةوةى برسيَتيان ناشكيَنيَت, وةهيض ضارةسةريَكي ديكةشيان لةبةردةمدا نةماوة, بؤية هةردةبيَت بيخؤن. هةرضةندة ئةو خواردنةش دةخؤن, بةلاَم برسيَتيان نارِوات. بؤية هةميشة هةست بة ئازارو برسيةتى دةكةن.

" هيض خؤراكيشيان نية, تةنها لة درِكيَكى ووشك و تفت و تالَ. ئة ئةوةية طؤشتى ثيَبطرن و ثيَى قةلَةوبن, ئة ئةوةشة ثيَى تيَربن " [ س – الغاشية – 6-7 ].

هةر لةبارةى ئةو ئيَش و ئازارةى دؤزةخةوة, ثةروةردطار وةسفيَكى ترى بؤ دةكات كة : " ئةوانة, بة هةناسةى قورس و لرخة لرخ و ئاهو نالَةوة ذيانى سةختى تيادا دةبةنةسةر " [ س – الانبيا – 100 ]. " هةزارةها سالَى دوورو دريَذ و نةبرِاوةى تيَيدا دةبةنةسةر " [ س – النباء - 23 ].

" لةناو ئةو خةشم و نةفرينةدا دةميَننةوة و سزا لةسةريان سووك ناكريَت و مؤلَةتيش نادريَن " [ س – آل عمران - 88].

" ئةوانة دةيانةويَت لة دؤزةخ بيَنة دةرةوة ( بةلاَم خةيالَيان خاوة ) لة كاتيَكدا دةرضوونيان ليَى نية " [ س – المائدة – 37 ].

ئةو هةموو سزاو ئةشكةنجةية بةسةر خوانةناساندا ديَت و ئازارى ثيَوة دةضيَذن و ثةشيمان دةبنةوة كة ناتواندريَت ثيَناسةى تةواوى خؤى بؤ بكريَت. جا بؤ ئةوةى رِزطاربن لةم بارودؤخةياندا, ضةندةها جار دةثارِيَنةوةو و نزادةكةن تةنانةت رِازيش دةبن كة رِؤحةكانيان ببةخشن و ببةن. ثةروةردطار لة قورئاندا باسى ئةو طفتوطؤيةى خةلَكى دؤزةخمان بؤ دةطيَرِيَتةوة :

" دؤزةخيةكان هاوار دةكةن, ئةى مالك ( كة فريشتةى سةرثةرشتيارة ) دةبا ثةروةردطارت بمانكوذيَت, دةبا بمرين و كؤتايى بةم ناخؤشيةمان بيَت, لةوةلاَمياندا دةلَيَت : بةرِاستى ئةوة جيَـتانة و تيايدا بؤ هةميشة دةبيَت بميَننةوة. بةرِاستى ئيَمة ثةيامى حةق و رِاستيمان بؤ ئيَوة رِةوانةكردبوو كةضى زؤربةتان حةزتان لة حةق و رِاستى نية و ليَى بيَزارن " [ س – الزخرف – 77-78 ].

ئةمانة تةنها هةنديَك بوون لةو ئازارو ئةشكةنجةيةى كة دةسةثـيَندريَت بةسةر ئةو كةسانةى كة نكؤلَيان لة بوونى ثةروةردطار و رِؤذى قيامةتدا دةكرد وة فةرامؤشى ئةو بانطةوازانةيان دةكرد لةبارةى بوونى بةهةشت و دؤزةخ. سةرةراى ئةمةش, ئازاريَكى تريش هةية بؤ خوانةناسان كة هةميشةو بةردةوام دةيضيَذن, ئةو ئازارةش هةستى ثةشيمانية, كة هةرطيز ناتواندريَت بؤ ساتيَكيش بيَت لةبير بكريَت. ئةو هةستة ثةشيمانيةش ئةوةندة قوولَ دةبيَتةوة كة ئاوات دةخوازيَت بؤ دؤزةخ بناردرابا, كة سامناكترين جيَطاية تاكو ئيَستا ئةو كةسة بينيبيَتى. هةروةك ئاماذةى بؤكرا, خوانةناسان هةموو كاتيَكيان هةر ئازارو ئيَش ضةشتنة, ئةوسا بةبيريان ديَتةوة كة ئةطةر رِيَطاى رِاستيان بطرتاية, ئةوة تووشى ئةو ضارةنووسة رِةشة نةدةبوونةوة. لةو رِؤذةشدا هيض رِيَطايةك نية تاكو ئةو ثةشيمانيةيان ليَ دووربخاتةنةوة.

هةبوونى جةذتنى سزايةكى سةخت, دةبيَتة هؤى طةستنى ثةنجةى ثةشيمانى بيَباوةرِان لةوةى كة باوةرِيان بة خوا نةهيَناوة لةو كاتةى كة هيَشتا لة ذيانى دنيادا بوون. بةلاَم ئةو ثةشيمانية نابيَتة هؤى طؤرينى بارودؤخةكةيان. لة دنيادا, دةرفةتى زؤريان ثيَدرا, بةلاَم نةيانتواتى هةلَى بقؤزنةوةو سوودى ليَ وةربطرن, كاتيَك ئةو رِاستيانةيان بؤ دةردةكةويَت ئينجا دةلاويَنةوةو شيوةن دةكةن بؤ هةموو كةسيَك و هةموو شتيَك كة دوودلَيانى كردبوو لة ثةروةردطار و رِؤذي قيامةت وةهةروةها وايانى ليَكردبوو كة سةرقالى خؤشى كاروبارى دنيايان بن. لة قورئاندا,ثةروةردطار لةم ئايةتةى خوارةوةدا باسى كردووة كة ثةشيمانى بيَباوةرِان زؤر بةهيَزو دذوارة :

" رِؤذيَك ديَت رِووخساريان ئةم ديو ديوى ثيَدةكريَت لةناو ئاطردا ( تا ضاك ببرذيَن و بسووتيَن ) بةدةم ئاهو نالَةوة دةلَيَن : ئاى خؤزطة فةرمانبةردارى خوا بويناية, طويَرِايةلَى ثيَغةمبةر بوويناية. هةروةها دةلَيَن ثةروةردطار بةرِاستى ئيَمة ملكةض و فةرمانبةردارى ئاغاو طةورةكانمان بووين, هةر ئةوان رِيَطةو رِيَبازى رِاستيان لة ئيَمة شيَواندو سةرطةردانيان كردين. ثةروةردطارا ! دوو بةرامبةر دوو ضةندانة سزاى ئةوانة بدةو نةفرينيَكى طةورةو زؤر بيَ ئةندازةمان ليَ بكة " [ س – الاحزاب – 66 – 68 ].

" تا ئةو كاتةى خةلَةتاوةكة ديَتة لامان ( لة قيامةتدا خؤي و شةيتانةكةى ئامادة دةكريَن بؤ ليَثرسينةوة ) ئةوة بة شةيتانةكةى دةلَيَت : خؤزطة نيَوانى من و تؤ بةقةدةر رِؤذهةلاَت و رِؤذئاوا لةيةك دوور بواية, ئاى كة هاورِيَيةكى نا لةبارو خراث بوويت. ئةمرؤ ئةو قسةو طلةييانة هةرطيز سوودتان ثيَ ناطةييَنن ( ضونكة ) كاتى خؤى ئيَوة ستةمتان لةخؤتان و خةلَكيش كردووة, ئيَساش بيَطومان هةردوولاتان لةسزاو ئازاردا بةشدارن " [ س – الزخرف – 38 – 39 ].

هةروةك لةم ئايةتانةدا ئاماذةى بؤكراوة, خوانةناسان بؤ دةرباز بوونى خؤيان, طلةيى و طازاندة لةو كةسانة دةكةن كة رِيَطاى رِاستيان لىَ وونكردبوون. بةلاَم خوا بيرو هؤشى بة هةموو كةسيَك بةخشيووة تاكو بتوانيَت رِيَنمايى بكات بؤسةر رِيَطاى رِاست. وةهةوةها ثةروةردطار ويست و ئيرادةى بةخشيووة بة ئادةميزاد بؤ ئةوةى فةرمانةكانى جيَبةجيَ بكات. لةم رِوانطةيةشةوة, ئادةميزاد هةريةك لة ( ويست و هؤشى ) ثيَ بةخشراوة لةطةلَ ثيَدانى زانست و زانيارى بؤ ئةوةى باش و خةراث لة يةكتري جيابكاتةوة. بارودؤخةكةش بةم شيَوةيةية, كاميانت هةلَبذارد ئةوة هةميشةو بةردةوام لةطةلَيدا دةميَنيتةوة. لةطةلَ ئةوةى كة خوا دةزانيَت كة ئايا ئةو كةسة باوةرِ لةناو ناخى دلَيدا هةية ياخود بيَباوةرِة. هةرلةبةر ئةمةشة كة ئةو كةسانةى خةلَك هاندةدةن بؤناو دؤزةخ وةهةروةها ئةوانةى كة ثيَطيريان دةكةن, ئةوانة سزايةكى دادثةروةرانة دةدريَن. لةم رِؤذةدا هيض كةس بةرثرسيارى طوناهو تاوانى كةسى تر نية.

كاتيَك ئةو خةلَكانة يةك ئةوى تر هاندةدات بؤ ئةنجامدانى تاوانيَك, لةوانةشة ئةو كةسة ضةندةها جارى تر ئةو طوناهة بكات كةلة رِؤذى دواييدا ليَثرسينةوةى لةسةردا دةكريَت,بةلاَم ئةو رِيَطايةى كة هةلَى بذاردووة و مامةلَةى لةطةلَدا دةكات هيَشا بة كاريَكى كةم و بيَ نرخى دةزانيَت . يةكترى هاندةدةن بؤ ئةوةى نكؤلَى لة ثةروةردطار بكاتو دةلَيَت : " من بةرثرسيارةتى ئةو كارة هةلَدةطرم كة تؤ ئةنجامى دةدةيت ". لةلايةكى ديكةشةوة, ئةهريمةن بةلَيَنى فرتو فيَلاَويان ثيَدةدات و ضةواشةيان دةكات بؤ طرتنةبةرى رِيَطاى تاوان. بةلاَم ثةروةردطار لة ئايةتيَكدا دةفةرمويَت : " .....بةتةنها ديَتة لامان بؤ ليَ ثرسينةوة " [ س – مريم – 80 ]. ئةوسا ثيَمان دةلَيَت ئةو بةلَيَنو ثةيمانانةى ( شةيتان ) نابنة هيض ثالثشتيةك بؤى .

لةو رِؤذةدا بة ئاشكرا دةيانبينيت كة خوانةناسان بة تةنيان و هيض كةسيَكيان لةطةلَدا نية. ئةوسا لةو رِاستية طرنطة تيَدةطةن كة ئادةميزاد بيَجطة لة ثةروةردطار هيض هاورِيَ و دؤست و لايةنطيرى نية. لة دؤزةخيشدا, يارمةتى دةرةكانى ياخود ئةو كةسانةى كةلة دنيادا بة دؤستى خؤى دادةنان, ئةوة هةموويان بةتةنيايى جيَى دةهيَلَن. ئةهريمةنيش هةروةك ئةوانى تر كة رِوويان ثةروةردطار كردووة, ناثاك و دوورِوو دةبيَت بؤيان وبةم شيَوةيةى خوارةوة لةطةلَيان دةدويَت :

" كاتيَك هةموو شت تةواو دةبيَت, شةيتان ( بةفةرمانى خوا ) ديَتة قسةو دةلَيَت : خوا بةلَيَنى رِاست و دروستى ثيَدابوون منيش بةلَيَنى درؤو نادروستم ثيَدابوون جا توانيم طومرِاتان بكةم و لةرِيَى رِاست ويَلَتان بكةم, وةنةبيَت من هيض زؤرو دةسةلاَتيَكم بةسةر ئيَوةدا هةبوبيَت جطة لةوةى ( بةخةيالَ ) بانطم كردن ( بؤ تاوان و خوانةناسى ) بكةن ( كة ئاوا طيَلانة, بيَ بيركردنةوة بة قسةتان كردم, ئةمرِؤ ) من ناتوانم بة هاناو هاوارى ئيَوةوة بيَم, ئيَوةش ناتوانن بة هاناو هاوارى منةوة بيَن, بيَطومان من باوةرِم نةبوو بةوةى كة كاتى خؤى منتان كربوو بة شةريك و هاوبةش لة ثيَشدا, بةرِاستى ئةمرِؤ ستةمكاران سزاى زؤر بة ئيَش دةدريَن " [ س - ابراهيم – 22 ].

بينينى هةر دوورِوويةك لة رِؤذى دواييدا كة خوانةناسان بة هاورِيَ و دؤستى خؤيانيان دادةنا لة دنيادا, هؤكاريَكى تري ثةشيمانى خوانةناسانة. ئةوسا بةرِوون و ئاشكرايى دةزانن كة جطة لة خوا هيض كةسيَكى تر ناتوانيَت دالَدةيان بدات. كاتيَكيش ضاويان بةمة دةكةويَت ولة رِاستيةكان تيَدةطةن كة هيض كةس ناتوانيَت يارمةتيان بدات,ئةوة ئازار و ناخؤشيان زياتر دةبيَت. لةم رِؤذةدا خوانةناسان شةرو ململانيَ لةطةلَ يةكتريدا دةكةن. لةهةمان كاتيشدا دان بة طوناهو تاوانةكانياندا دةنيَن. ثةروةردطار لةم ئايةتةى خوارةوةدا باسى ئةو ديمةنانةمان بؤ دةكات :

" كاتيَك ئاذاوةو كيَشة دةطيَرِن لة دؤزةخدا يةك بة ئةوى ديكة دةلَيَت : سويَند بة خوا بةرِاستى ئيَمة لة طومرِايةكى ئاشكرادا دةذياين. كاتيَك كة ئيَوةمان دةبردة رِيزى ثةروةردطارى جيهانيةوة و يةكسانمان دةكرد لةطةلَيدا, ئيَمة كةس طومرِاى نةكردين تةنها تاوانبارةكان نةبيَت. كةواتة ئيَمة هيض تكاكاريَكمان نية. ياخود هاورِيَيةكى دلَسؤز هةولَيَكمان بؤ بدات يان دلَخؤشيمان بداتةوة. جا خؤزطة جاريَكى تر مؤلَةتمان بدراية ( بطةرِاينةوة بؤ دنيا ) وبةهؤي ئةوةوة بضينة رِيزى ئيماندارانةوة " [ س – الشعرا – 96 – 102 ].

هةروةك لةم ئايةتةى سةرةوةدا ئاماذةى بؤكراوة كة خوانةناسان بة ثةشيمانيةكى قوولَةوة ئاوات دةخوازن كة جاريَكى ديكة بطةرِيَندريَنةوة دنيا تاوةكو كاروكردةوةى ضاك ئةنجام بدةن كة خؤشي و بةختةوةريان ثيَ ببخةشيَت لة رِؤذى دوايدا. بةلاَم تازة ئةو ئاواتةيان ليَ وةرناطيريَت. ئينجا تيَدةطةن كة هيض شيَك لة سةروةت و سامان, جوانى, كاروثيشة...هتد, كةلة دنيادا بايةخيان ثيَدةدا, ئةوة لة رِؤذى دواييدا هيض كةلكيَكى بؤيان نابيَت. ثةروةردطار باس لة هةنديَك لةو بيَ بايةخيةمان بؤ دةكات لة قورئانى ثيرؤزدا :

" بةلاَم ئةوةى ثةرتووكى كردةوةكانى دةدريَتة دةستى ضةثي ئةوة دةلَيَت : خؤزطة ثةرتووكى كردةوةكانم ثيَ نةدراية. هةر نةمزانيباية ليَثرسينةوةم ضؤن دةبيَت. خؤزطة مردنةكةم يةكجارى بواية. ئةوة ئةو مالَ و سامانةى كة هةمبوو, فريام نةكةوت. ئةو دةسةلاَتةى كة هةمبوو لةدةستمداو نةما, ( ئةوسا فةرمان دةدريَت ) ئادةى ئيَوة بيطرن و كؤت و زنجير لة دةست و قاض و ملى بئالَيَنن. لةوةو دوا بةرةو دؤزةخ رِاثيَضى بكةن و بيبةن و بيخةنة ناوى. ثاشان بة زنجيريَكى حةفتا طةزى بيبةستنةوة. ضونكة بةراستى ئةمة كاتى خؤى ئيمان و باوةرِى بة خوا طةورة نةبوو. هانى كةسى نةدةدا كة خواردن و خؤراك ببخةشن بة هةذار و بيَنةواكان ( بةلكو هةر خةمى خؤى بوو ) . كةواتة ئةمرِؤ ئاليَرةدا هيض دلَسؤزيَكى نية " [ س – الحاقة – 25 – 35 ].

" ئةو رِؤذة دؤزةخ دةهيَندريَت و نيشان دةدريَت, جا ئةو رِؤذة ( خوانةناس ) دةزانيَت ض ثةنديَكى بةسةرخؤى هيَناوة, بةلاَم تازة بةخؤداهاتنةوة و ثةشيمانى هيض سووديَكى نيةو دادى نادات ؟! ئةوسا دةلَيَت : خؤزطة بؤ ئةو ذيانةم دةست ثيَشخةريم بكرداية " [ س – الفجر – 23 – 24 ].

سةرةراى ئةمةش, ديتنى خؤشي و بةختةوةرى ياوةرانى بةهةشت, ئةوةندةى تر ثةشيمانى خوانةناسان قوولَترو دذوارتر دةكات. جياوازيةكى زةق و بةرضاو دةبينن لة نيَوان ذيانى خةلَكانى بةهةشت و ذيانى خؤيان. ثةروةردطاريش سةرنجيان رِادةكيَشيَت بؤ ئةم جياوازيةى بةهةشتيةكان و دؤزةخيةكان. ثةروةردطار لةم ئايةتانةى خوارةوةدا باس لة دةرخستنى خةلَكانى ناو ئاطرى دؤزةخ دةكات :

" ئةوانة, ئةو رِؤذة ضاويان شؤرِةو زةليل و خةجالَةتى بةتةواوى دايان دةطريَت ... " [ س – القلم – 43 ].

" هةر لةو رِؤذةدا رِووخسارانيَكى تر رِةش داطيرساو طرذو تالَ و ديَزن " [ س – القيامة – 24 ].

لةلايةكى ديكةشةوة, ثةروةردطار باسى رِووخسارى هاوةلاَنى بةهةشت دةكات بةم جؤرة :

" لةو رِؤذةدا رِووخسارانيَك طةش و جوان و شادن. دةم بةثيَكةنينن, مذدةو شاديان ليَ دةدرةوشيَتةوة " [ س – عبس – 38 – 39 ].

هةر لةم رِؤذةدا خوانةناسان هيض جؤرة خواردن و خواردنةوةيةكيان دةست ناكةويَت جطة لة ئاوى زؤر كةلاَو كيَم و درِكى تالَ و درةختى زةقنةبووت نةبيَت. لةلايةكى تريشةوة باوةرِداران ثاداشت دةكريَنةوة بة رِووبارى شير و هةنطوين و خواردنةوةى بة ضيَذو بةتام كةبة كووث ثيَشكةشيان دةكريَت , لةطةلَ هةموو جؤرة ميوةو خواردنيَك كة دلَيان ئارةزووى بؤ بكات. ثةروةردطار لةم ئايةتانةى خوارةوة باس لة خواردن و خواردنةوةى بةهةشتيةكان دةكات :

" ويَنةى ئةو بةهةشتةى كة بةلَيَن دراوة بة خواناسان ئةمةية, ضةندةها رِووبارى لة ئاوى سازطار و تام نةطؤرِاوى تيَداية, هةروةها ضةندةها رِووبارى شير كة تامى تيَك نةضووة, هةروةها ضةندةها رِووبار لة خواردنةوةى تام خؤش و بؤنخؤش بؤ ئةوانةى دةيخؤنةوة, ضةندةها رِووبار لة هةنطوينى ثالَفتة و بيَطةرد, هةروةها بؤيان هةية لةو بةهةشتةدا لة هةموو جؤرة بةروبووم و ميوةيةكى جوان و بةتام و بؤنخؤش, هاوكات لةطةلَ ليَخؤشبوون و خؤشةويستى ثةروةردطارياندا, ئايا ئةو بةختةوةرانة وةكو ئةو كةسانة وان كة لةناو ئاطرى دؤزةخدا دةمرن و ئاوى لة كولَ دةكريَت بة طةرووياندا, كة رِيخؤلَةكانيان ثارضة ثارضة دةكات ؟! " [ س – محمد – 15 ].

بيَطومان هيض هيَلَيَكى تةريب ناتواندريَت بكيَشريَت لة نيَوان ئةو هةموو ضاكةيةى كة دةستةبةردةكريَت و دةبةخشريَت بة ئيمانداران وةلةطةلَ ئةو خواردن و خواردنةوةى كةبة خوانةناسان دةدريَت كةبة هيض شيَوةيةك برسيَتى و تيَنويةتيان ناشكيَنيَت و دةبيَتة سةرضاوةى ئازارو سزاى هةميشةيى بؤيان. خؤيان دةخةنة ناو ئاطرى دؤزةخ بؤ هةتا هةتاية ثيَستى لاشةيان بة بةردةوامى دةسوتيَت و دووبارة ضاك دةبيَتةوة, ئينجا هاناو هاواريان ليَ بةرزدةبيَتةوة بؤ ثةناطةو تؤزيَك حةوانةوة. بةثةرؤش دةبن بؤ ئةو ضاكةو خؤشي و بةختةوةريةى كة بة باوةرِداران بةخشراوة وةلةذيَر سيَبةردا دةميَننةوة, هةر لةو ساتةدا خوانةانسان داواى هةنديَك لةو ضاكانة لة باوةرِداران دةكةن. ثةروةردطار لة قورئاندا بةم جؤرة باسى ئةم بارودؤخةمان بؤ دةطيَريَتةوة :

" (دؤزةخيةكان بةدةم ئاهو نالَةوة) هاواريان لة بةهةشتيةكان كردو ليَيان ثارِانةوةو طووتيان : نةختيَك ئاومان بةسةردا برِيَذن, يان بةشمان بدةن لةو خواردن و خوادنةوانةى كة خوا ثيَى بةخشيوون ( بةهةشتيةكان لةوةلاَمياندا) ووتيان : بةرِاستى خوا خواردن و خواردنةوةى بةهةشتى لةسةر بيَباوةرِان حةرِام كردووة " [ س – الاعراف – 50 ].

ئةو هاناو نالَةيةى خوانةناسان هةرطيز وةلاَم نادريَتةوة, ثةروةردطار بةم شيَوةية باسى دةكات :

" ..... بيَطومان ئيَمة دؤزةخيَكمان ئامادة كردووة بؤ ستةم كاران كةلة هةموو لايةكةوة دةوريان دةدات خؤ ئةطةر هاوار بكةن لة ئازارو تيَنو يةتيدا,ئةوة ئاويَكى طةرمى ثيس و بؤن ناخؤشيان دةدريَتيَ كة وةكو خلَتةى كانزايى تواوة واية, ئةوةندةش طةرمة دةم و ضاويان دةبرذيَنيَت, ئاى كة ضةند خواردنةوةيةكى تالَ و ناخؤشة, ضةندة جيَطةو رِيَطةيةكى ثرِ لة ئازارة " [ س – الكهف – 29 ].

هةروةها ثةروةردطار جل و بةرطى سةوزى ئاوريشم و حةريري بيَطةردوو بازنةى زيَرِ و زيو ثيَشكةش بة بةهةشتيةكان دةكات. لة كاتيَكدا, دؤزةخيةكان جل وبةرطى قةتران و ئاطرينيان لةبةردا دةكريَت. باوةرِداران لة ذيانيَكى خؤش و بةختةوةردا دةذييَن كة ذوورةكانيان وةكو بان وان و لةسةر فةرشى ضيَنراوى طرانبةهاو مافوورى ناياب رِادةكيَشن وةهةوةرها تةختةكةيان ( جيَطةكةيان ) داثؤشراوة بة جل و بةرطى طرانبةها. بةلاَم خوانةناسان دؤزةخ جيَطاو شويَنيانة كة تيَيدا ثشوو دةدةن وبة ضين و تويَذةوة لةسةريان داثؤشراوة.

ثةروةردطار لة قورئاندا ثيَمان رِادةطةييَنيَت كة باوةرِداران هةموو شيَكيان بؤ دابين دةكريَت كة حةزو ئارةزوويان بؤ بضيَت وةهةروةها لة بةهةشتدا رِيَزيان ليَ دةطيريَت بة دابين كردنى ذيانيَكى خؤش و بةختةوةرى.

" ..... ضيان بويَت لةلايةن ثةروةردطاريانةوة بؤيان ئامادةية " [ س – الشورى – 22 ].

" جا خواى طةورةش لة شةرِ و ناخؤشى نةهامةتى ئةو رِؤذة ثارِاستنى و رِووي طةش و شادومانى ثيَ بةخشين " [ س – الانسان - 11].

ئةطةر خوانةناسان ويذدان و دلَسؤزي و هةلَويَستى رِاستطؤييان هةبواية لة دنيادا و طويَرِايةلَى فةرمانةكانى خوايان بكرداية, ئةوة ئةمرِؤ نةدةبوونة بابةتى ئازارو ئةشكةنجةى دؤزةخ. بؤية, خوانةناسان هةست بة ثةشيمان بوونةوةيةكى زؤر دةكةن كاتيَك بير لة خةلَكانى بةهةشت دةكةنةوة. ثةروةردطار ثيَناسةى ئةو ئازارو ئةشكةنجةى دؤزةخ و ئةو ثةشينانيةى كة هةستى ثيَ دةكةن بة ( ئازار ضةشتن ) ثيَناسة دةكات, ئاماذة بةوةش دةكات كة هةريةك لةو خوانةناسانة هةولَ دةدات رِابكات لةو ئازار ضةشتنة بةلاَم نازانيَت لةئةنجامى ئةو هةولاَنةيدا تووشى ئازاريَكى تر دةبيَتةوة :

" هةركة هةولَ بدةن بيانةويَت خؤيان رِزطار بكةن لةو سزاية هةلَبيَن ( بة قامضى و تيَهةلَدان ) دةطيَردريَنةوة ناوى وة ثيَيان دةطوتريَت : بضيَذن سزاى سووتان و ئاطر" [ س – الحج - 22].

ئةمةش لةبةر ئةوةية كة دؤزةخ جيَطايةكة كةس ناتوانيَت ليَى بطةرِيَتةوة. ئةو شويَنةية كة هةستى ثةشيمانى هيض سووديَك بة ئادةميزاد نابةخشيَت. جطة لةمةش, لة دؤزةخدا ضةمك و ماناى ثةشيمانى ثيَناسة ناكريَت. لةو كاتةى كة خوانةناسةكان دةمرن, فريشتةكان ثيَيان دةلَيَن كة لةمةودوا هةرطيز تامى خؤشى ناضيَذن و مةطةر خوا ويستيَكى ترى هةبيَت :

" ئةو رِؤذةى كة فريشتةكان دةبينن هيض موذدةيةك بؤ تاوانباران نية ( بؤية بة كزي و كةساسيةوة ) دةلَيَن : خؤزطة بؤ ثةنايةك, يان شويَنيَكى دالَدةرو ثاريَزراو " [ س – الفرقان – 22 ].

لةبةر ئةم هؤيانةدا, بيَبرِوايان مردنى خؤيان دةبينن كة تاكة رِيَطاى رِزطاريان بوو. دةثارِيَنةوة بؤ مةرطى خؤيان, بةلاَم ئةو ثارِانةوةيان بيَهودةية. ضونكة ئةوانة ماوةى ذيانيان ثيَبةخشرابوو كة دةيانتوانى لةم ماوةيةدا ئامؤذطاريةكان وةربطرن بةلاَم بة ئةنقةست نكؤلَيان ليَ كردوو رِووى خؤيان وةرطيَرِاو دووركةوتنةوة لة رِاستيةكان. كاتيَكيش بةو حالَة دةطةرِيَنةوة, ثةروةردطار ثيَيان دةلَيَت :

" ئةمرِؤ تةنها داواى مردنيَك مةكةن, بةلكو داواى مردنى زؤر بيَشومار بكةن و ئاواتى بؤ بخوازن ! " [ س – الفرقان – 14 ].

" دةبيَت بضنة ناوى سزا بضيَذن ! جا ئيتر خؤرِادةطرن يان خؤرِاناطرن وةك يةكة بؤتان, بيَطومان ئةو كاروكردةوانةتان هةر دةدريَتةوة كة دةتان كرد " [ س – الطور – 16 ].

لة سورِةتى [ الاعراف – 40 ] ثةروةردطار ئاماذة بةوة دةكات كة خوانةناسان بة هيض شيَوةيةك ناتوانن دؤزةخ بةجيَ بهيَلَن و بضنة ناو باخضةكانى بةهةشتةوة,كاتيَك دةفةرمويَت : " ناضنة بةهةشتةوة هةتا وشتر ئةضيَت بةناو كونى دةرزيدا ! " . جطة لةمةش, ثةروةردطار ئاطادارمان دةكاتةوة كة خوانةناسان فةرامؤش و لةبير دةكريَن, هةروةك ضؤن لة دنيادا رِووى خؤيان وةردةطيَرِاو دوور دةكةوتنةوة لة رِيَطاى رِاست و فةرامؤشى ديدارى رِؤذى دواييان دةكرد. بؤية ئةوانة هيض وةلاَميَكيان ياخود هاوكاريةكيان ثيَناطات لةلايةن ثةروةردطارةوة :

" ( لةوةلاَمى خوادا) دةفةرموويَت : تؤ ئا بةو شيَوةية بوويت ( كويَر بوويت لة ئاستى ) ئايةت و بةلَطةكانى ئيَمةدا كاتيَك ثيَت رِادةطةييَندرا, ئيَمةش ئةمرِؤ ئاوا مامةلَةى كةسيَكى لةبيركراوت لةطةلَدا دةكةين " [ س – طه – 126 ].

" ثيَيان دةوتريَت : لةمرِؤ بةدواوة ئيتر ئيَوة فةرامؤش دةكةين و ثشت طويَتان دةخةين, هةروةكو ضؤن ئيَوة برِوا بوونتان بةم رِؤذة فةرامؤش كرد, شويَنى نيشتةجيَ و حةوانةوةشتان ناو ئاطرى دؤزةخة, كةسيشتان دةست ناكةويَت ثشتيوانى و يارمةتيتان بدات " [ س – الجاثية – 34 ].

" ئةوانةى كة كاتى خؤى ئاينةكةيان بةطةمةو طالَتةطرتبوو, ذيانى دنيا غةرِاو سةرطةردانى كردبوون و خةلَةتاندنى, جا ئيَمة ئةمرِؤ ئةوانة فةرامؤش دةكةين, هةروةكو ئةوان ئةو رِؤذةيان فةرامؤش كرد و لةبير خؤيان بردةوة, هةروةها بةهؤى ئةوةشةوة كة دذى ئايةتةكانى ئيَمة دةوةستان و ئينكارى و بةربةرةكانيان دةكرد " [ س – الاعراف – 51 ].

جا خوانةناسان لةثةروةردطار نزادةكةن و دةثارِيَنةوة, خواش بةم جؤرة وةلاَميان دةداتةوة :

" خواية لةناو ئاطرى دؤزةخ و سزاكةيدا دةرمان بهيَنة ئةطةر جاريَكى تر طةرِاينةوة ( بؤ طومرِايى ) ئةوة ئيتر ديارة كة ئيَمة كةسانيَكى ستةمكارين. ( خواى طةورةش لةوةلاَمياندا بة تورِة يةوة ) دةفةرمويَت : بيَ دةنط بن و دةمتان داخةن, قسةشم لةطةلَدا مةكةن " [ س – المؤمنون – 107 – 108 ].

خوانةناسان سزايةكى سةخت وناخؤش دةضيَذن. ئةو سزايةش هةميشة بة ئازار دةميَنيَتةوة و هيض يارمةتيةكيشيان ثيَناطات. ثةروةردطاريش بةزةييان ثيَ نايةتةوة و داكؤكيشيان ليَ ناكات وةهةروةها لة طوناهو تاوانةكانيشيان نابوريَت. ضونكة طةر ئةوان لة دنيادا خوايان بكردبا بة ثةناطةى خؤيان و ثشتيان بةو ببةستبا, ئةوة بؤيان دةردةكةوت كة ثةروةردطار بؤ هةتا هةتاية ليَيان خؤش دةبيَت و بةزةييانى ثيَدةهاتةوة. هةر لةوكاتةى كة دةخريَنة ناو ئاطرى دؤزةخ, ئةو رِاستيانة بةبيرو هؤشياندا ديَتةوة كة لةمةودوا يارمةتى دان نية.

ثاش ووتنى ئةو هةموو ووتوويَذانة, ثيَويستة هةر يةكيَك بة دلَنيايةوة بيربكاتةوة لةو رِاستيةى كة ثةروةردطار زؤر بةبةزةيى و ميهرةبانة لةطةلَ بةندةكانى خؤى وةلةطةلَ ئةوانةش كةبة تةنها خوا بة خؤشةويست و ثةناطةى خؤى دةزانيَت. هةركاتيَكيش دةرطاى دؤزةخ داخرا لةسةر هةركةسيَدا, ئةوة بيَجطة لة ثةروةردطار هيض كةس ناتوانيَت ئةو دةرطايةى لةسةر بكاتةوة, وةهةروةها ( لة قيامةتدا ) دةرفةتى زؤريش نابةخشريَت هةروةكو ئةم دنياية, ثةروةردطار لة قورئانى ثيرؤزدا بةم جؤرة باس لة رِيَطاى رِزطاربوون دةكات :

" جطة لةوانةيان كة تؤبةى رِاستةقينةيان كردووة و كارو نيةتيان ضاك كردووة و دةستيان بة ئاينى خواوة طرتووة وثةيرِةوى بةرنامةكةى دةكةن و بةتةواوةتى دين و ئايينيان ساغ كردؤتةوة بؤ خوا,جا ئةوانة لةطةلَ ئيمانداراندا دةبن, بيَطومان لة ئايندةدا خوا ثاداشتى زؤر و بيَ سنوور دةبةخشيَت بة ئيمانداران. خوا ض ثيَويستيةكى بة سزادانى ئيَوة هةية ئةطةر سوثاسطوزاربن و ئيمان و باوةرِى دامةزراوتان هةبيَت ؟ ثةروةردطاريش هةميشةو بةردةوام سوثاسطوزارى بةندة ضاكةكانيةتى و زاناو ئاطاية ثيَيان " [ س - النساء - 146 – 147 ] .