په‌ شيـمـانى بـێـباوه ڕان لـه سـاتـه‌ وةخـى مـه‌ رگـدا


بة دريَذايى ذياندا ضةندةها جار بةبير خةلَك هيَندراوةتةوة و ئاطاداركراونةتةوة بة هةبوونى بةهةشت و دؤزةخيَكى رِاستةقينة كة دةبىَ خؤيانى بؤ ئامادة بكةن لة دواى مردندا. كةضى بيَبرِوايان تاكو ئيَستا طوىَ بةو ئاطاداركردنةوانة نادةن و خؤيانى لىَ كةرِ دةكةن. كاتيَكيش رِووبةرِووى مةرط دةبنةوة ئةوسا دةزانن كة هؤكارى ثةشيمانيان طويَنةدانبوو بةو بانطةوازانة كة بةويست و ئيرادةى خؤيان تيَكيان شكاند. هيض كةس ناضاريان ناكات بؤ ئةمة, بةلكو بة ويست و ئارةزوى تةواوى خؤيانةوة ئةو ضارةنووسة سامناك و تالَة بؤخؤيان هةلَدةبذيَرن. هةر لة ساتة وةختى مةرطدا, بيَبرِوايان تووشى ئازارو خةمى ثةشيمانى دةبنةوة. ئةو ترسة سامناكةو ناخؤشةش كةلة سةرةمةرطدا تووشيان دةبيَت بة دةستثيَكى ئازارو ئةشكةنجة دادةندريَت بؤيان. ثةروةردطار لة قورئانى ثيرؤزدا بةم شيَوةية ئةم بارودؤخةمان بؤ رِووندةكاتةوة:

" ... قاض و لوولاق بةيةكدا دةئالَيَنن. ئةوسا لةو رِؤذةدا بؤلاى خوا رِاثيَض دةكريَن و دةبردريَن. نة برِواى هيَناو نة نويَذى بةرِاستى كرد, بةلكو برِواى نةهيَناو ثشتى تيَكرد. ثاشان هةمووجار بة لةنجةو لارو خؤبادانةوة دةطةرِايةوة بؤناو كةسوكاري و كةشخةى ليَدةدا. (جا ئةم دؤزةخة) بؤ تؤ شياوتر و لةبارترة. ثاشان هةر ئةو سزاية بؤ تؤ شياوتر و لةبارترة. " [ س – القيامة – 29-35 ].

شايانى باسة تةنها بيَبرِوايان ئةو ناخؤشى و سزاية دةضيَذن. كةضى برِواداران بة ثيَضةوانةوةن, هةموو كاتةكانيان تةرخان دةكةن بؤ بةدةستهيَنانى رِةزامةندى و خؤشةويستى ثةروةردطار. هةر ئةمةش واى كردووة كة هةردةم بة هيواو ئاواتى تةواوة بذين. بةلاَم بيَبرِوايان هةركة مةرط يةخةيانى طرت و بةزاندنياتى, ئةوسا هةستى ثةشيمانى دايان دةطريَت و ثةشيمانيان دةكاتةوة. بةلاَم تازة ثةشيمانى ضارةيان ناكات و دةرديان تيمار ناكات جا ئةم ثةشيمانية بةهةر شيَوازو رِيَطايةك بيَت ضونكة تازة كات تةواو بووة و زؤرى بةسةردا تيَثةرِيوة. لة قورئانى ثيرؤزدا ئاماذة بةوة كراوة كة رِؤحى بيَبرِوايان لةسةرةمةرطدا زؤر بة ئازارو نالَةوة دةردةهيَندريَت :

" ... ئةطةر ئةو ستةمكارانة ببينى ضؤن لة ئيَش و ئازارى سةرةمةرطدا ( طيريَكيان خواردووة ) فريشتةكانيش دةستيان ليَدةكةنةوة و ليَيان دةدةن و ثيَيان دةلَيَن : ئادةى طيانتان بدةن بةدةستةوة, دةى رِؤحتان دةركةن, ئةمرِؤ لة تؤلَةى (خوا نةناسينتاندا) سزاو ئةشكونجةى رِيسوايى و شةرمةزارى دةدريَن, ضونكة شتى ناحةقتان بةدةم خواوة هةلَدةبةست و خؤتان بةطةوةرة دةزانى لةبةرامبةر ئايةت و فةرمانةكانى خواداو لووت بةرزيتان نةيدةهيَشت باوةرِى ثيَ بهيَنن " [ س – الا نعام – 93 ].

" ئاخؤ حالَيان ضؤن بيَت كة فريشتةكان لة كاتى طيان كيَشانياندا بة دةم و ضاو و بةروثشتياندا دةمالَن " [ س – محمد – 27 ].

كةواتة بة بىَ ويست و دلَنيايةكى تةواوةوة تيَدةطةن كة هةستى بيَبرِوايان ضؤنة لةساتة وةختى مةرطدا. بةلاَم سةرةراى ئةم بارودؤخةش, ثةروةردطار ماوةى بة ئادةميزاد داوة كة لةم بارودؤخة ترسناكو ضارةنووس رِةشة بيربكاتةوة و خؤى دةربازبكات. لة زؤربةى ئايةتكاندا ئاماذة بةوة كراوة كة فريشتةكانى مةرط لةكاتى رؤح كيَشانى بيَبرِوايان بةهةموو هيَزو و تونايان لة دةموضاو ثشتيان دةدةن. هةر لةم ساتةوةختةشدا بيَبرِوايان تووشى ئازاريَكى سةختى جةستةيى دةبنةوة و ثةشيمانيةكى قوولَ دايان دةطريَت, هةروةها بؤيان رِووندةبيَتةوة كة جاريَكى تر دةرفةتيان ثيَنادريَت بطةرَيَندريَنةوة بؤ ذيانى دنيا.

هةر لةكاتى مردندا ئادةميزاد بة ويذدانيَكى كراوة هةست دةكات كة تووشى ضى دةبيَت و ضى ليَ رِوودةدات. ئةمةش سةرةتاى دةستثيَكرنى ذيانيَكى بيَكؤتاية. لة رِاستيدا مردن تةنها بة قؤناغيَكى طواستنةوة دادةندريَت, ئةويش طواستنةوةى رِؤحة لةلاشةى ئادةميزادا.

لة بةر ئةو ئازاو ئيَشةى كة بيَبرِوايان لة سةرةمةرطدا دةيضيَذن, ئةوسا هةست دةكةن و دةزانن كة دةبنة كةسانيَك دةبىَ خؤيان بؤ سةخترين و ناخؤشترين سزاى هةتا هةتايى ئامادة بكةن , مةطةر هةر ثةروةردطار خؤى ويستيَكى تري هةبيَت بةرامبةريان. ئةو كةسانةى كة هةموو ذيانيان بردؤتةسةر دوور لة ئاينى خوا, لةناخى دلَيانةوة نزاى ليَخؤشبوون و تةوبة لة خوا دةكةن. دةثارِيَنةوة لة خوا بؤ ئةوةى بينانطيَرِيَنيَتةوة بؤ دنيا تاوةكو كاروكردةوةى ضاك بكةن و قةرةبووى لةدةست ضوويان بكةنةوة. بةلاَم ئةو داواكاريةيان قبوولَ ناكريَت, ضونكة ئةمانة ذيانيَكى ماوة دريَذيان ثيَبةخشرا كة دةيانتوانى ئامؤذطاريةكان و هةرِةشةكانى خوا بة رِاست وةربطرن. هةروةك لة ئايةتةكانى ثيَشوودا ئاماذةى بؤ كراوة, ئةمانة ئاطاداركراونةتةوة لة موذدةى ناخؤشى و هةرِةشةى دؤزةخ وةهةرةوةها لة موذدةى خؤشي و بةختةوةري بةهةشت. ثةروةردطار لة قورئانى ثيرؤزدا ئاماذة دةكات بؤ ئةم جؤرة كةسانة طةر بيَتو جاريَكى تريش دةرفةتيان بؤ برِةخسيَندريَتةوة ئةوة دووبارة دةست دةكةنةوة بة بةدرؤخستةنةوة و رِةتكردنةوةى بةلَطةو ئايةتةكانى خوا:

" هةتا ئةوكاتةى مردن يةخةيان دةطريَت, ئينجا هةر يةكةيان دةلَيَن : ثةروةردطار بمانطيَرِةوة بؤ دنيا. تاوةكو ضاكة ئةنجام بدةمو كارى باش بكةم و ئةو هةلاَنةى كة لةدةستم ضووة لةمةودوا لةدةستى نةدةم ! نةخيَر ئةوة قسةيةكة ئةو بؤخؤى دةيلَيَت ..... " [ س – المؤمنون – 99-100 ].

بيَبرِوايان بة ئةنقةست سةر دانانويَن لةبةردةم ثةروةردطار و سوذدةشى بؤ نابةن,وةهةروةها فةرمانةكانيشى جيَبةجيَناكةن و ناشسازيَن لةطةلَ خوورِةوشتو بةها بةرزةكان. ثةروةردطار لة قورئاندا باسى ئةو بيَبرِوايانةمان بؤ دةكات كة لةكاتى سةرةمةرطدا هيَزو توانايان نية سوذدة بؤ خوا ببةن :

" رِؤذيَك ديَت ثةردة لةسةر هةموو شتيَك لادةدريَت و لاق دةردةكةويَت, خوانةناسان بانطدةكريَن بؤ سوذدة بردن, بةلاَم ناتوانن. ئةوانة ئةو رِؤذة ضاويان شؤرِةو زةليلي و خةجالَةتى بةتةواوى دايان دةطريَت ضونكة كاتى خؤى بانطدةكران بؤ نويَذكردن و سوذدةبردن لةكاتيَكدا لةوثةرِى تةندروستى و سةربةستيدا بوون ( بةلاَم طالَتةيان ثيَدةهات ) " [ س – القلم – 42 – 43 ].

خالَيَكى طرنطتري ديكةش كة ثةيوةستة بة ثةشيمان بوونةوةى بيَبرِوايان لة كاتى سةرةمةرطدا ئةوةية كة ئةوان ٍلةوكاتةدا بة تةواوى تيَدةطةن و دةزانن كة هةموو بةلَيَن و ثةيمانةكانى ثةروةردطار رِاستبوون كة ثيَـيانى درابوو. بةلاَم برِوادارةكان لةو ساتانةى مردندا هيض ناخؤشيةك تووشيان نابيَت وةكو بيَبرِوايان تووشى دةبن, ئةوانةى كة برِواو متمانةيان بةو رِؤذة نةدةكردو طالَتةيان ثيَدةكرد وةهةروةها ثةرؤشى ذيانى دنيا بوون. برِواداران لةو ساتةوةختةدا بة ثيَشوازي و ووتةى جوانةوة خةلاَتى هةميشةيان ثيَدةبةخشريَت لةبةر ئةوةى ئةمانة بةدلَسؤزي و ثاكيةوة هةموو كاتةكانى ذيانيان تةرخانكردبوو بؤ بةدةستهيَنانى رِةزامةندى ثةروةردطار. بة ثيَضةوانةى بيَبرِوايان, برِوادارةكان زؤر بةنةرمى و رِووخؤشيةوة رِؤحةكانيان دةكيَشريَت كة هيض ئيَش و ئازاريَكى لةطةلَدا نية. ثةروةردطار لةم ئايةتةى خوارةوةدا ئاماذة بةوةدةات كة فريشتةكانى سلاَو لة برِواداران دةكةن و موذدةى بةهةشتيان ثيَدةدةن :

" ئةوانةى كةلةسةرةمةرطدا فريشتةكان ديَن بؤلايان لة كاتيَكدا طيانى ثاك و ثيرؤزيان دةكيَشن و ثيَيان دةلَيَن : سلاَوتان ليَ بيَت بضنة ناو ئةو بةهةشتةوة, بةهؤى ئةو كاروكردةوانةوة كة كاتى خؤى دةتانكرد " [ س – النحل – 32 ].

بيَ برِوايان بؤية تووشى ئةو ئيَشو ئازارة هةميشةيية دةبنةوة ضونكة هةروةك برِوادارةكان هةمان ئةو ماوةو دةرفةتةيان ثيَدرابوو لة دنيادا, بةلاَم بةئةنقةست لة ثيَناو سوودو قازانجيَكى دنيايى كورت هةولَ و كؤششيان نةدةدا بؤ بةهةشتيَكى ثرِ خؤشى و بةختةوةري و نةبرِاوة. هةرضةندة بةبيريان هيَندراوةتةوة كة ذيانى دنيا تةنها جيَطاى تاقيكردنةوةية بؤ ئادةميزاد و جيَطاى رِاستةقينة رِؤذى دوايية, بةلاَم خؤيان ليَطيَل كردوو فةرامؤشيانكرد. بؤية ئةوانة هةولَ نادةن و بةشدار نابن لة كاروكردةوةى ضاك بةمةستى بةدةست هيَنانى بةهةشت. بةلاَم لةطةلَ ئةوةشدا, تاكو ئيستا هةموو تاكةكةسيَك لةتوانايدا هةية كة بذييَت لةطةلَ ئةو رِةوشتو بةها بةرزو جوانانةى كةلة قورئانى ثيرؤزدا هاتوون بؤئةوةى ببيَت بة برِواداريَكى رِاستطؤ و دلَثاك. بيركردنةوة لةو كاروكردةوانةش دةبيَتة مايةى طةرانةوة و ثةشيمانبوونةوةى بيَ برِوايان. ثةروةردطار لة ئايةتيَكدا دةفةرمويَت :

" ئايا ئةوانةى كة طوناهو تاوانةكانيان ئةنجامداوة, وايان زانيووة هةروةك ئةوانة حيسابيان بؤ دةكةين كة ئيمانيان هيَناوة و كاروكردةوة ضاكةكانيان ئةنجامداوة, ذيانى دنياو مردن و دواى مردنيان وةك يةك دةبيَت ؟! ئاى كة برِيارِى خراث برِيارِ دةدةن " [ س – الجاثية – 21 ].

ئةمةش ماناى واية كة هةموو رِؤحيَك بةثيَى كاروكردةوةكانى ثاداشت دةكريَتةوة, رِؤحى ثاكو بيَطةرد بة موذدةى خؤش و بةختةوةر, خةراثيش بة سزاى سةخت و ناخؤش. جطة لةمةش, بيَبرِوايان هةركة دةزانن دؤزةخ بؤيان ئامادةكراوة, ترسى زؤرتريان ليَ هةلَدةنيشيَت و هةستى ثةشيمانيان زؤرتر دةبيَت. تا ئةوكاتةش دؤزةخ بؤيان ئامادة دةكريَت, ئيَشوئازارى رِؤحكيَشان هةر دةضيَذن. ئةو سزا و ئازارة جةستةيةش وايان ليَدةكات بزانن و هةست بكةن كة ضارةنوسيَكى ضاوةرِوانكراو ضاوةرِيَيان دةكات.

ثةشيمانى خوانةناسان لة ساتةوةختى مردندا دةست ثيَدةكات و بةردةوام دةبيَت تا ئةو كاتةى ثةروةردطار ويستى لةسةرة. هةر ضركةيةك, كاتذميَريَك, رِؤذيَك و سالَيَك تيَدةثةرِيَت, ئةوان هةر بة بةردةوامى ئازارو نالَة دةضيَذن و ناتوانن خؤيانى ليَدةرباز بكةن. دةبىَ ئةوةش بزانن كة ضةذتنى ئةو ئازارة بة دةست خؤيانبووة و هةر خؤيان هةلَيانبذاردووة.

ئةوانةى كة باوةرِيان بة رِاستى مردن و رِؤذى دوايى هةية, ئةوة لة رِووبةرِووبونةوةى مةرطدا ناترسن. خواناسان باوةرِيان بةو بةلَيَن و ثةيمانانة هةية كة لةلايةن ثةروةردطارةوة ثيَيان دراوة لة دواى مردندا, وةهةروةها دلَنيان لة هيَنانةدى دادثةروةرى ثةروةردطار. ثةروةردطار بة بةخشينى باخ و باخضاتةكانى بةهةشت خةلاَتى بةندة دلَسؤزةكانى دةداتةوة, بةلاَم خوانةناسان بة سزاو ئاطرى دؤزةخ ثاداشت دةكريَنةوة.

كةواتة, ئةوةى ثيَويستة لةسةر ئادةميزاد ئةنجامى بدات ئةوةية كة ليَنةطةرِيَت بةشيَوةيةك بمريَت كة داواى ثةناطةو ثشتيوانى لة خوا بكات و ئاوات بخوازيَت كة خوا لة طوناهةكانى ببوريَت. جطة لةمةش, ئةو كةسة ثيَويستة بة ووريايى و هؤشياريةوة ئةو قورئانة بناسيَت و كارى ثيَبكات, ضونكة تةنها رِيَطاى رِاستى بؤ رِووندةكاتةوة, وةهةروةها دةبىَ خؤى ئاشنا بكات بة سونةتة بةرزو بةنرخةكانى ثيَغةمبةرمان محمد (د.خ) و كار بة فةرمانةكانى بكات و لةذيانى خؤيدا جيَبةجيَيان بكات. سةرةراى ئةمانةش, دةبىَ زؤر بير لة مردن بكاتةوة ضونكة مردن رِاستةقينةيةو زؤريش نزيكة ليَمان, بؤية دةبيَ خؤمانى بؤ ئامادة بكةين.

جا ئةوانةى رِوو لة ثةروةردطار دةكةن و بةدةم بانطةوازةكةيةوة ديَن, ئةوانة دةبنة مايةى بةدةستهيَنانى رِةزامةندى ثةروةردطار لة دنيا و قيامةتدا, وة ثةروةردطاريش دةيانخاتة ناو بةهةشتةوة كة هةم خوا ليَيان رِازيةو هةميش ئةوان لة خوا رِازين. ثةروةدطار لة قورئانى ثيرؤزدا ئةو موذدة خؤشة بة ئيمانداران دةدات :

" ئةى خاوةنى دلَ و دةروونى ثرِ لة ئارامى ( ئةى ئادةميزادى ذيرو هؤشمةند كةلة ذياتى دنيادا خودات ناسى و بةجوانى دةتثةرست ) بطةرِيَوة بؤلاى ثةروةردطارت كة تؤ لةو رِازيت ئةويش لة تؤ رِازية. وبضؤرة رِيزى بةندة بةرِيَزةكانمةوة, بضؤرة بةهةشتة خؤشو رِازاوةكةمةوة " [ س – الفجر – 27 – 30 ].

كةواتة ئيَستا بؤت دةركةوت كة ئةو رِيَطايةى رِزطارت دةكات لة هةستى ثةشيمانى و ئاسودةيى هةميشةييت ثيَدةبةخشيَت, رِيَطاى بيركردنةوةى قوولَة لة مردن و رِؤذى دوايى و هةلَبذاردنى رِيَطاى ثةروةردطارة كة دروستكةرى ئادةميزادة.