Termitlerin koloniler oluşturarak beraber inşa ettikleri yuvalarda yaşadıkları uzun zamandır bilinmektedir. Termitler, kör olmalarına rağmen son derece karmaşık ve büyük yapılar inşa ederler. Bu yapılar, termitlerin boyutlarına göre devasa sayılabilecek yuvalardır. Örneğin, 1-2 cm boyutlarındaki termitler, 7 metre yüksekliğinde yuvalar yapabilirler. Bu yuvalar, labirentler, havalandırma sistemleri ve kanallar gibi detaylı yapılarla donatılmıştır. Termitlerin bu yapıları inşa ederken kullandıkları malzemeler ise toprak, kendi salgıları ve atıklarından ibarettir.
Bir termit kolonisi yuvasını nesiller boyu kullanabilir. Peki bir termit yuvası ne kadar eski olabilir? Yüz yıl? İki yüz yıl?
Güney Afrika’daki Stellenbosch Üniversitesi araştırmacılarından Michele Francis ve ekibi, Güney Afrika'nın Namaqualand bölgesinde insanları hayrete düşürecek kadar eski bir termit yuvası keşfetti. Radyokarbon tarihleme yöntemine göre bu yuva tam 34 bin yaşında. Daha önce milyonlarca yıl öncesine ait fosilleşmiş termit yuvaları bulunmuştu, ancak 34 bin yıldır aktif olarak kullanılan bir termit kolonisi gerçekten hayranlık verici bir keşif. Namaqualand kolonisi, bir şehir halkının yaşadığı bir bina gibi düşünülebilir. Yuvanın çapı yaklaşık 30 metreye, derinliği ise toprak altında 3 metreye kadar ulaşıyor. (1)
Stellenbosch Üniversitesi araştırmacılarından Michele Francis ve ekibi, Güney Afrika'nın Namaqualand bölgesindeki antik bir termit höyüğünün yanında poz veriyor. (AP)
İnsanların inşa ettiği betonarme binaların ortalama ömrünün 50 yıl olduğu, en iyi ihtimalle 100 yıl kadar dayandığı göz önüne alınırsa, bir termit kolonisinin 34 bin yıl boyunca nasıl ayakta kaldığı sorusu merak uyandırıyor. Üstelik termitlerin inşaatlarda bizim gibi demir-çelik kullanmadığını da unutmamak gerekyalım.
Bu sorunun cevabı 34 bin yıllık yuvayı keşfeden araştırmacıların açıklamalarında gizli. Araştırmacılar, numune almak için höyüklerin bazı kısımlarını dikkatlice kazdıklarını ve termitlerin "acil durum moduna" geçerek delikleri kapatmaya başladığını belirtiyorlar. Stellenbosch Üniversitesi Toprak Bilimi Bölümü'nde kıdemli öğretim görevlisi olan Michele Francis, numune almak için yıkıma neden olmayacak şekilde iç kısımları dikkatlice kazdıklarını vurguluyor. Buna rağmen termitlerin hızla yuvalarını onarmaya başladığını ifade ediyor. (2)
(Fotoğraf: Aleš Buček)
Yuvanın bu kadar büyük ve eski olmasının sırrı, termitlerin sürekli bakım ve onarım yapmalarında yatıyor. Bu sayede nesiller boyu süren çaba, oldukça büyük ve dayanıklı yuvaların ortaya çıkmasını sağlıyor. 34 bin yıllık yuva, bir diğer önemli gerçeği de ortaya koyuyor: Termitler yuva yapmayı zaman içinde öğrenmemişler; var olduklarından beri mükemmel teknikler kullanarak günümüz insanını bile şaşırtacak yapılar inşa ediyorlar. Termitlerin yalnızca yuvaları değil, bedenleri de milyarlarca yıldır değişim göstermiyor.
Termitler, milyonlarca yıldır varlıklarını sürdüren ve yapılarında hiçbir değişiklik olmadan günümüze kadar gelen canlılardır. Örneğin, 38 milyon yıl önce yaşamış termitler ile günümüzdeki termitler arasında hiçbir fark yoktur. Yukarıdaki fotoğrafta görülen termitler, peş peşe tutunarak çiftleşme davranışı sergiliyorlar. Bu fosil termitlerin sadece vücutlarının değil, davranış şekillerinin de milyonlarca yıldır değişmediğini, canlıların bugünkü mükemmel özellikleri ile yaratıldığını gösteriyor.
Kaynaklar:
(1) Gerald Imray, “Scientists stunned to find termite mounds have been lived in for 34,000 years” The Independent 4 Temmuz Temmuz 2024
https://www.independent.co.uk/news/science/termite-mounds-south-africa-ancient-b2573854.html
(2) Gerald Imray, “These oldest inhabited termite mounds have been active for 34,000 years”, Associated Press 4 Temmuz 2024
https://apnews.com/article/oldest-termite-mounds-africa-climate-eb9b49dbbbb770c739398cef894a99a8
(3) Liz Langley, “Termite fossils caught in the act prove mating hasn't changed in 38 million years”, National Geographic 11 Mart 2024
https://www.nationalgeographic.com/animals/article/amber-fossils-termites-ancient-mating
