Batil Çin Dinləri

Dünyanın ən qədim sivilizasiyalarından biri olaraq qəbul edilən Çin, 1.2 milyarda yaxın əhalisi, Avropa torpaqlarının hamısına  bərabər sahə və sürətlə inkişaf edən iqtisadiyyatıyla dünyanın ən əhəmiyyətli ölkələrindən biridir. Çin 18-ci əsrin sonlarına qədər Qərb mədəniyyətindən uzaq, xaricə bağlı bir ölkə olmuşdur. Bu səbəblə Çin cəmiyyəti ənənəvi dinlərini və mədəniyyətlərini əsrlər boyunca qorumuş, ancaq 19-cu əsrdə ölkəyə gələn İngilis tacirlər cəmiyyət həyatında bir çox dəyişikliyə səbəb olmuşlar.

Xüsusilə də 1949-cu ildə Kommunist Partiyanın iqtidara gəlməsiylə birlikdə Çin çox böyük bir dəyişim yaşamışdır. İllər boyunca Çinin dəyişik bölgələrində hökumət qüvvətlərinə qarşı partizan müharibəsi aparan və “azad olmuş bölgə”lər meydana gətirən Mao Tse-Tungun militanları, dünyanın ikinci böyük kommunist inqilabını reallaşdırmış və ölkədə iqtidarı ələ keçirmişlər. Maonun rəhbərliyə gəlməsiylə birlikdə Çin bütün dünyaya qorxu salan bir dövlətə çevrilmişdir.

Mao öz xalqını da qırğınların, işgəncələrin, qıtlıqların, yoxsulluğun hakim olduğu bir cəmiyyət halına gətirmişdir. Maodan sonra iqtidara gələn rəhbərliklər isə bəzi islahatlar reallaşdırıb, iqtisadi mənada yaxşılaşmalar təmin etmiş olsalar da kommunist düşüncə quruluşu Çin cəmiyyəti üçün həmişə basqın bir şəxsiyyət olmuşdur.

Çindəki məskun salmış mədəniyyət, kommunizmin yanında ölkədə qəbul görən üç dinin təsiri altındadır: Buddizm, Konfutsiçilik və Taoizm.

Çinin antik dini: Şamanizm

Şamanizm Çinin ən qədim dini olaraq qəbul edilir. Bu batil din, “Kam” adı verilən Şaman rahiblərinin ruhlarla əlaqə qurduqları və guya bu ruhlardan aldıqları güclə gələcəyi bildirmə, pislikləri dəf etmə, xəstəlikləri yaxşılaşdırma, pis ruhları çıxarma, ölümsüzlüyün yolunu tapma, həyatı uzatma kimi qabiliyyətlərə sahib olduqları istiqamətində səhv bir təməl üzərinə quruludur.

Şamanizm, Konfutsiçiliyin ilk ortaya çıxışına qədər Çin cəmiyyəti üzərindəki ən təsirli inanış idi. Ancaq Konfutsiçiliyin xalq arasında qəbul görməsi və dövrün rəhbərlikləri tərəfindən dəstək görməsi Şamanizmin cəmiyyət üzərindəki təsirini azaltdı.

Şamanizm və konfutsiçilik bir-biriylə tamamilə ziddir. Konfutsiçilik əxlaqi bir təlim kimi görünməklə birlikdə Allah və axirət inancını ehtiva etməyən batil bir dindir. Şaman inanışları “Kam”ların gücünə, caduya, ruhların insanlar üzərindəki yaxşı və pis təsirinə böyük yer verərkən, konfutsiçilik tam əks istiqamətdə bir həyat fikrinə malikdir. Konfutsiçilər “məntiq, həqiqət, nizam, idarə, tarazlıq” kimi dəyərləri prioritetli görür, şamanları isə nizam pozucu, cahil və anarxist bir birlik olaraq qəbul edirdilər.

Məhz bu səbəblə konfutsiçiliyin yüksəlişi Şamanizmin də enişi mənasını verdi. Ancaq Şamanizmin güc itirməsi, batil inanışların, cadunun və dünyəvi ölümsüzlüyü axtarma istiqamətindəki bihudə cəhdlərin ortadan qalxdığı mənasını vermirdi. Xüsusilə də bəzi karmalar, ayinlər və cadularla ölümün maneə törədilə biləcəyi istiqamətindəki axmaq inanc çinlilər arasında yayılmışdır. Bəzi Çin imperatorlarının da bu istiqamətdəki ağıl və məntiqdən kənar, azğın ayinləri dəstəkləmələri yeni bir batil dinin ortaya çıxmasına gətirib çıxardı.

2-ci əsrdə cadu, ruhlarla əlaqə, bitki və müxtəlif qarışıqlarla müalicə kimi batil tətbiqlərə yönələn bəzi axınlar müxtəlif Şaman liderlərinin ətrafında birləşdilər. Şeytan çıxarma kimi Şamanist tətbiqlərdə, ölümsüzlüyün formulunu kəşf etmə kimi xəyali məşğuliyyətlərdə birləşən bu yarı fəlsəfi düşüncə “Taoizm” adı altında xalqa təqdim edildi.

Taoizmi və Çini şəkilləndirən digər bütpərəst inancları irəliləyən səhifələrdə araşdıracağıq. Ancaq bundan əvvəl Çinin antik dini olan və digər bir çox Asiyalı xalq tərəfindən də paylaşılan Şamanizmin necə səhv inanc olduğunu araşdırmaqda fayda vardır.

Şamanizm: Göllərə, çaylara, dağlara azğınca dua

Şamanizm, miladdan əvvəlki min illərdə Sibir bölgəsində inkişaf edən və Orta Asiyadakı müxtəlif qövmlər tərəfindən mənimsənən bir növ bütpərəst dindir. Şamanizmin təməlində iki əhəmiyyətli anlayış yatır:

1. 1)   Təbiətdəki hər varlığın (daş, torpaq, su, ağac və s.) bir ruhu və iradəsi olduğuna, onun üçün bunlarla dialoq qurulması lazım olduğuna inanılar.
2. 2)   Bu dialoqu qura bildiyinə inanılan kimsə isə “Şaman”dır. Şaman, buxurlar, nağara ritmləri və ya rəqslər yoluyla təbiətdəki cansız maddələrlə danışar, onları öz ağlına görə razı salar və yenə öz ağlına görə müxtəlif xəstəlikləri yaxşılaşdırmağa çalışar.

Şamanizmin təməli, yuxarıda da ifadə edildiyi kimi təbiətdəki cansız varlıqların ruh və qüdrət sahibi olduqlarına inanılmasıdır. Məsələn yağışın buludların içindəki ruh tərəfindən yağdırıldığına və ya atəşin öz içindəki bir ruh tərəfindən yandırılıb davam etdirildiyinə inanılar.

Bu inanc əslində bir çox qədim bütpərəst dində mövcuddur və “animizm” olaraq bilinər. Animizm, qısaca, təbiətdəki hər varlığın ayrı bir ruh və ayrı bir ilah olduğu inancıdır. Şaman dini, animizmin Orta Asiyaya xas şəklidir. Bu mövzuda ətraflı araşdırmalar aparan Paulson adlı antropoloq, “Şamanizm əslində animist bir ideologiyadır” deyərək mövzunu yekunlaşdırır.¹³²

Sibir və Orta Asiyadakı Şaman inanışlarını araşdıran və 1980-ci ildə kitab nəşr edən N. A. Alekseev, kitabının “Təbiətin və təməl güclərin ilahlaşdırılması” adlı hissəsində Şamanizmin qəribə inancını belə izah edir:

Qədim Altay xalqlarının inanclarına görə, hər dağ, hər göl və ya hər çay özünə aid bir ruh gücünə sahib idi. Bu ruhun o bölgəyə və içində yaşayan heyvanlara hakim olduğu düşünülürdü. Yenə o bölgədə yaşayan və ya yalnız keçib gedən insanların da bu ruh tərəfindən qorunduğuna inanılırdı. Bu ruhların öz aralarında evlənib uşaq əldə edə bildikləri, üstəlik insan danışıqlarını anladıqları fərz edilər və bu ruhların məmnuniyyətini qazanmaq üçün müxtəlif dualar edilib qurbanlar kəsilərdi.¹³³

Görüldüyü kimi Şaman dini tam mənasıyla çox-ilahlı şirk dinidir. Bu dinə mənsub olanlar, saysız deyiləcək qədər çox ilahın varlığına inanılır və bu ilahları məmnun edə bilmək üçün dualar edib qurbanlar təqdim edərlər. Hər göl, hər dağ, hər meşə ayrı bir ilah olaraq görülür, hamısına ayrı-ayrı tapınılırdı.

İslamın təməli olan “La İlahə İlləllah” (Allahdan başqa İlah yoxdur) həqiqətinə tamamilə tərs olan bu batil inancın, ağla tamamilə zidd olduğu ortadadır. Təbiətdəki daşın, torpağın və ya suyun bir iradəsi olmadığı kimi, əslində hamısını aləmlərin Rəbbi olan Allah yaratmışdır. Bütün kainatın tək bir Yaradıcısı və tək bir Hakimi olduğunu qavraya bilməyən şamanlar isə, Allahdan başqa saysız ilahlar əldə edərək Ona şirk qoşmuş insanlardır.

Allah Qurani Kərimdə şirk inancının məntiqsizliyini belə açıqlayar:

...Onunla yanaşı ibadətə layiq olan heç bir məbud yoxdur. Əks təqdirdə hər bir məbud öz yaratdıqlarını özü idarə etmək istəyər və onların bir qismi digərinə üstün gəlməyə can atardı. Allah onların Ona aid etdikləri sifətlərdən uzaqdır. (Muminun surəsi, 91)

Diqqət yetirilsə, cahiliyyə dövrü Ərəbləri və ya tarixdə peyğəmbərlərin ünsiyyətdə olduqları bütpərəst qövmlər ilə Şamanizm inancı arasında böyük bənzərlikdir. Bütpərəstlər təbiətdə “göy tanrısı”, “yer tanrısı”, “bərəkət tanrısı”, “döyüş tanrısı” kimi xəyali ilahlar olduğuna inanmış, sonra da bunların bir simvolunu öz əlləriylə edib bunlara tapınmışlar.

Şamanizmin tək fərqi, varlığına inanılan ilahlar üçün bir simvol (büt) edilməməsidir. Bunun yerinə “Şaman” adı verilən kəslər birbaşa göyə, yerə, dənizə, gölə və ya meşəyə yönəlib bunlara tapınıb dua etmişlər. Nəticədə hər iki təlim də, Allahdan başqa ilahlar olduğuna inandığı üçün, şirkdir.

Şamanizm inancı, ağla və məntiqə tamamilə zidd bir xurafat olmasına baxmayaraq nəsildən nəsilə köçürülmüş, hər nəsil bu inancı atalarından gələn bir ənənə olaraq mənimsəmişdir. Bir çox qövm və qəbilə, dağın, daşın və ya suyun ağıl və iradəsi olmadığını görmələrinə baxmayaraq, bunlara dua edib qurban təqdim etməyə davam etmişdir.

Əslində “düşünüb ağıl və məntiq süzgəcindən geçirmədən inanma” qəfləti, bütün şirk dinlərinin ortaq xüsusiyyətidir. Quranda hz. İbrahim ilə bütpərəst qövmü arasında keçən söhbət, buna açıq nümunədir:

Onlara İbrahimin əhvalatını da oxu. Bir zaman o öz atasına və tayfasına: “Nəyə ibadət edirsiniz?” – demişdi. Onlar dedilər: “Biz bütlərə ibadət edir və onlara tapınmaqda davam edirik”. O dedi: “Onlara yalvardığınız zaman sizi eşidirlərmi? Yaxud sizə xeyir və ya zərər verirlərmi?” Onlar dedilər: “Xeyr, amma biz öz atalarımızın belə etdiklərini gördük”. (Şuəra surəsi, 69-74)

Şamanizmdəki ağıldan kənar inanclar

Şamanizmin təməlində təbiətdəki obyektlərin ilah olaraq qəbul edilməsi xurafatı yatar. Bu inanc, şamanları olduqca qəribə ibadətlərə sürümüşdür:

Şamanlar, “dağ ruhları” (tag-azi) və “su ruhları” (shug-azi) olduğuna inanardılar. Hər qəbilənin özünə aid bir dağı və bu dağın bir ruhu olduğuna inanılar və bu ruhun qəbilə üzvlərini qoruduğu düşünülərdi. Hər üç ildə bir bu dağın üzərində qurban ayinləri təşkil edilərdi… Suların ruhu isə uzun qollu çılpaq bir qadın olaraq xəyal edilirdi… Bu qadın-ilahın rahatlaması üçün çay kənarlarına daşlardan və quru budaqlardan oturacaqlar düzəldilərdi. Daxmaya bənzəyən bu quruluşlar içinə su ilahını məmnun etmək üçün qiymətli daşlar, xalçalar və ya at tükləri qurbangah olaraq yerləşdirilərdi. Xüsusilə bir çayı keçmədən əvvəl (boğulmaqdan qoruması üçün) su ilahına bu kimi ayinlər edilərdi.¹³⁴

Şamanların su ilahı dedikləri xəyali tanrıya olan inancları, eynilə “bərəkət tanrısı”na inanan bütpərəstlərin inancına bənzəyir. Antropoloq S. M. Malinovskayanın ifadə etdiyinə görə, Şamanlar bir yerdə balıq ovlamadan əvvəl, ovun bərəkətli olması üçün su ilahına bir hədiyyə və ya qurban təqdim edərlər.¹³⁵

Şaman dininin bir başqa axmaq inancı, digər bir çox bütpərəst dində də rast gəlinən “atəş külü”dür. Atəşin də bir ruhu olduğuna, bu ruhu məmnun etmək lazım olduğuna inanan şamanlar, atəşə qurban və ya hədiyyə təqdim etmək kimi ənənələrə sahibdirlər.

Lehtisalo adlı antropoloqun 20-ci əsrin ilk dörddə birində icra etdiyi araşdırmalara görə, şamanlar atəşin canlı varlıq olduğuna inanırlar, hətta onu metafizik gücləri olan yaşlı bir qadın olaraq görürdülər. Atəşin alovları bu qadının hərəkətləri olaraq aydın olurdu. Əgər biri atəşə kül atsa və ya üzərinə tüpürsə, atəşin hirslənəcəyi və sonra yanğın törədərək intiqam alacağından qorxulurdu.

Uşaqlara, süd dişləri töküldüyündə bu dişləri atəşə atmaları və “atəş nənə”dən yeni dişlər istəmələri tənbehlənərdi. Atəşdən eyni zamanda olduqca qorxulur və “əgər günahkaramsa atəş nənə məni cəzalandırsan” mənasında andlar edilirdi.¹³⁶

Sibirdəki Şaman qövmlərdən biri olan Tuvanlar, “atəş bayramı” dedikləri bir bayram təşkil edirlər və bu ayinlərdə şamanlar atəşə qurbanlar təqdim edərək onun məmnuniyyətini qazanmağa çalışırdılar. Atəşə ümumiyyətlə bir quzu və ya buzov təqdim edilərdi. Atəşə nə qədər çox yağ təqdim edərlər və onu nə qədər çox bəsləyərlərsə, gələcək il atəş ruhunun özlərinə o qədər sağlamlıq və xoşbəxtlik verəcəyinə inanardılar.¹³⁷

Yakut soyundan gələn şamanlar isə “Uat iccite” dedikləri atəş ruhunu gözlərində çox böyütmüşlər və onu eyni Atəşpərəstlikdəki kimi bir “atəş tanrısı”na çevirmişlərdi. Anatoliy Ignatevia Gogolev yaqutların həyatından bəhs etdiyi kitabında bu mövzunu belə izah edir:

Yakutlar odun bütün danışıqları anladığını, ona edilən duaları eşidib cavablandırdığını düşünürlərdi. Bu səbəbdən oda qarşı bir hörmətsizlik etmək son dərəcə təhlükəli hesab edilərdi. Atəş canlı ilah olaraq qəbul edildiyi üçün, onu dəmir bir çubuqla deşmək çox böyük hörmətsizlik sayılardı. Evdar qadınlar atəşi təmin etməyə böyük əhəmiyyət verərlər, bunun üçün bişirdikləri hər yeməkdən bir parçanı atəşə təqdim edərdilər.¹³⁸

Şamanizmdə qadınların “Çirkli” sayılması

Şamanların bir başqa xüsusiyyəti, qadınları və qız uşaqlarını mənəvi olaraq “çirkli” varlıqlar olaraq görmələri idi. Sanki bir ilah olaraq görüb qurbangahlar təqdim etdikləri atəşin, qadınlar və ya qız uşaqları tərəfindən üzərinə basılıb guya “çirklədilməsini” qadağan etmişlərdi. Rusiya İnsan Elmləri Təhsil Universitetində (Russian Humanities Educational University) Nenet dilləri mütəxəssisi olan Prof. M. Ya Barmich kitabında bu mövzunu belə açıqlayar:

Atəş külüylə əlaqəli Şaman tabuları, atəşə hörmət etmə və onu çirklətməmə məntiqinə söykənirdi. Elə ki, insanların atəşin üzərinə suyu ani şəkildə tökmələri, atəşə doğru tüpürmələri və ya yerdəki tozları atəşə doğru süpürmələri qadağan edilmişdi. Atəşi və yanan odunları metal obyektlərlə sərt şəkildə qarışdırmaq da böyük hörmətsizlik olaraq görülürdü. Qadınların və qız uşaqlarının atəşin üzərinə basmaları da qadağan idi, çünki qadınlar çirkli olaraq görülür və atəşi çirklədəcəkləri düşünülürdü.¹³⁹

Şamanizm: Cahiliyyə inancı

Görüldüyü kimi Şamanizm cahiliyyə inancıdır. Necə ərəblər cahiliyyə dövründə bütlərə tapınmışlar, Allahdan başqa varlıqlarda güc təvəhhüm edərək onları ilah saymışlarsa, şamanlar da xurafatlarla dolu inanc içində dağı, daşı, torpağı, atəşi ilah qəbul edərək azmışlar.

Cahiliyyənin təməl xüsusiyyətlərindən biri ağılla düşünməməkdir. Bütlərə tapınan və ya təbiətdəki varlıqlarda ilahlıq verən kəslər, bütün bunların Allahın yaratdığı varlıqlar olduqlarını, öz başlarına bir iradələri olmadığını anlaya bilmədikləri, yəni ağıllarını istifadə edə bilmədikləri üçün, öz ağıllarına görə güclü gördükləri varlıqlara tapınarlar.

Atəşə və ya Aya və Günəşə tapınan insanların hamısı, bu ağılsızlıq içində qalmış və davranmışdır. Allah, Qurani Kərimdə yaradılanlara tapınan insanların bu ağılsızlığını, Günəşə və Aya tapınan qövmlərdən danışarkən belə xəbər verər:

Gecə və gündüz, günəş və ay Onun dəlillərindəndir. Əgər siz Ona ibadət edirsinizsə, onda günəşə və aya səcdə etməyin, onları yaradan Allaha səcdə edin. (Fussilət surəsi, 37)

Çin: Üç batil dinin həyat sahəsi

Qədim dövrlərdə Şamanizmin batil inancları ilə yoğurulan Çin torpaqlarında, daha sonra hələ də hökm sürən üç ayrı din suveren olmuşdur: Konfutsiçilik, Taoizm və Buddizm. Ancaq bu üç fərqli batil inanış Çin mədəniyyəti içində qaynaşmış, bir-birlərinin ənənə və tətbiqlərini götürmüşdür. Bu səbəblə də Çin dinlərini araşdıran bir çox araşdırmaçı bu üç dini birlikdə ələ almağı seçərlər.

Bu dinlərdən biri də Buddizmdir. Hinduizmə reaksiya olaraq ortaya çıxan Buddizm zaman ərzində Çin torpaqlarına da girmiş, məskun salmış Çin dinləriylə çox köklü bir şəkildə birləşmiş və Çin Buduqmu adını almışdır. Buddizmin Budaya guya bir ilah kimi tapınmağı nəzərdə tutan inanışlarını, insanı yoxluq və səfalət içində yaşamağa təşviq edən batil tətbiqlərini İslam və Buddizm adlı kitabımızda detallı olaraq araşdırmışdıq.

Bu üç batil dinin qarşılıqlı əlaqələri, “üç din tək dindir” şəklindəki bir Çin deyimi ilə ifadə edilir. Çinlilərin böyük hissəsi bu batil inanc şəkillərinin hər birini digərinin tamamlayıcısı olaraq görərlər. Konfutsiçilik tamamilə cəmiyyət həyatını və dövlət rəhbərliyini tənzimləməyə istiqamətli ictimai bir nizam üzərində sıxlaşarkən, Taoizm ilə Buddizm ritualları, ayinləri, batil inanışları ilə insanın iç dünyasını, gündəlik həyatını, ruhi istiqamətini təməl alırlar.

Ancaq Çində çox sayda Buddist olmasına baxmayaraq, bu əsassız inanc şəkli təməldə Hindu elementləri daşıdığı üçün Çinlilər tərəfindən milli din olaraq qəbul edilmir. Bu səbəblə də Çin mədəniyyəti daha çox Konfutsiçilik və Taoizm ətrafında şəkillənər.

Konfutsianizm Allahın varlığını, ölümü və axirət həyatını əhəmiyyətsiz edən əxlaqi nizam

Konfutsiçilik dövrümüzdə təxminən 200 milyon insan tərəfindən qəbul edilən, Çin mədəniyyəti içində köklü bir təmələ sahib olan ictimai sistemin adıdır. Yaponiya, Burma və Tailand kimi ölkələrdə də təsirli olan bu təlim, 4000 illik Çin tarixində yer alan müxtəlif batil dinlərin qaydalaşdırılmış və sistemləşdirilmiş şəklindən meydana gəlir.

Ənənələrə söykənən və bir çox axmaq təlimi ehtiva edən Çin dinləri hər növ xəyali ilaha, ataların ruhlarına, torpağın, suların, dağların, meşələrin və təbiətin bir ruhunun olduğuna inanma üzərinə inşa edilmişdi. Batil rituallar, tapınmalar, cadugərlik, falçılıq, kahinlik Çin cəmiyyəti arasında çox yayılmışdır. Ümumiyyətlə əkinçiliklə məşğul olan Çin xalqı bərəkət, qıtlıq, zənginlik və kasıblıq səbəbi olaraq gördükləri təbiətə cahil şəkildə tapınırdılar.

Həmçinin dünya üzərində meydana gələn hadisələri göydəki ulduzlarla əlaqədar gördüklərindən ulduzları da guya bir ilah olaraq qəbul edirdilər. Ölmüş atalarının ruhlarını isə hər şeyin üstündə tuturdular. Onların, insanların yaşayışları üzərində müsbət, ya da mənfi mənada təsirli olduqlarına və ətrafda görünmədən gəzdiklərinə inanırdılar.

Bütün bu bütlərin yanında indiki vaxtda Çin inanışlarında “Tien” adı verilən öz ağıllarına görə daha uca gördükləri bir ilah da mövcuddur. Çinlilər digər bütün xəyali ilahların Tienə bağlı olduğuna və onun əmri ilə işləməsinə inanarlar. Ancaq əvvəlki hissədə də ifadə etdiyimiz kimi bu inanış ilahi dinlərdəki tövhid inancına (bir və tək olaraq Allaha iman etmək) tamamilə ziddir, Quranda təsvir edilən bütpərəst cəmiyyətlərlə eyni xüsusiyyətlər daşımaqdadır.

Çünki tövhid inancına sahib olan iman sahibləri, tək güc və qüdrət sahibi olaraq Rəbbimizə təslim olar, yalnız Allahdan kömək istər, yalnız Allahdan qorxar və hər cür qüsur və nöqsanlardan münəzzəh olan uca Rəbbimizi bütün qəlbi ilə sevərlər. Bütpərəstlər isə Allahdan başqa varlıqlara müxtəlif güclər ithaf edər, onlara hörmət nümayişləri edərlər, onlardan kömək diləyərlər.

Bütpərəst Çin xalqı da uydurma ilahlarına tapınar, onlar üçün ayinlər təşkil edər, hədiyyələr və yeməklər təqdim edər, ehtiyaclarını onlardan tələb edərlər. Allah atalarının yolunu izləyib, şüursuzca şirk qoşan insanların vəziyyətlərini Quranda bu şəkildə xəbər verir:

Onlar sizin və atalarınızın qoyduqları adlardan başqa bir şey deyildir. Allah onlar haqqında heç bir dəlil nazil etməmişdir. Onlar yalnız zənnə və nəfslərinin istəklərinə uyarlar. Halbuki Rəbbindən onlara doğru yolu göstərən rəhbər artıq gəlmişdir. (Nəcm surəsi, 23)

Bu batil ənənəvi dinləri təməl alan Konfutsiçilik, 2500 ildir Çində hökm sürür və demək olar ki, çinlinin həyatında ən əhəmiyyətli yol göstərici olaraq qəbul edilir.

Konfutsiçilik Allah qatından vəhy edilmiş haqq din deyil, çinli alim Konfutsi tərəfindən ortaya qoyulan əxlaqi bir sistemdir. Qərbdə Konfüçyüs¹⁴⁰ adıyla tanınan Kung Çeunun (e.ə. 551-479) ortaya qoyduğu bu sistem, dini mövzulardan, ölümdən, axirət həyatından heç bəhs etməz. Zaman ərzində əsli batilə söykənən bir din halını almış və Uzaq Şərqin bir çox ölkəsinə yayılmışdır.

Çinin Shantung əyalətində doğan Konfutsi, xristianlığın doğuşundan təxminən beş yüz il əvvəl, Chou xanədanlığı dövründə (e.ə. 1027-256) yaşamışdır. Onun əsas məqsədi Chou xanədanlığının ilk zamanlarına xas uydurma əxlaq dəyərləri təkrar canlandırmaq idi. Ona görə Chou xanədanlığının ilk illəri “qızıl çağ” idi. O dövrün ideallarını canlandırmanın, Çinin birliyini yenidən təmin etmənin tək yolu olduğunu düşünürdü.

Bu səbəblə yeni bir anlayış ortaya qoymaqdansa, əsrlərdir Çin torpaqlarında hökm sürən inanışları, ənənələri, mərasimləri bir ictimai sistem halına gətirməyə qərar verdi. Konfutsi yeni qurduğu bu sistemdə yalnız cəmiyyət nizamına ağırlıq verdi. Ailə içi əlaqələri, şagird-müəllim əlaqəsini və xalqın dövlətlə olan əlaqəsini müəyyən bir zəmin üzərinə oturtmağı hədəflədi.

Ancaq bu hədəfini reallaşdırarkən, keçmiş dinlərdə yer alan bir çox batil inancı da eynilə həyata keçirdi. Atalara tapınma, qurban etmə, qadınları ikinci kasta insan olaraq görmə bu batil inanışlardan bəziləri idi. Konfutsinin Çində yaşanan və vəhyə söykənən batil dinlərdən miras aldığı daha azğın təlimlər də mövcud idi.

Keçmiş Çin dinlərində axirət həyatı, hesab günü, tale, cənnət və cəhənnəm inancları olmadığı üçün Konfutsi də yeni meydana gətirdiyi azğın sistemdə Allahın ilahi kitablarında bildirdiyi bu həqiqətlərdən heç bir şəkildə bəhs etmədi. Özünə bu mövzularda sual soruşanlara cavab vermədi və heç bir izah etmədi.¹⁴¹

Halbuki Konfutsinin qurmağa çalışdığı sistemin müvəffəqiyyətə çatması mümkün deyildi. İrəliləyən hissələrdə daha ətraflı olaraq görəcəyimiz kimi gözəl əxlaqa sahib ola bilmək ancaq Allahdan qorxmaqla mümkündür. Bir insanın gözəl əxlaqa sahib olması və bu mövzuda sabit olması üçün dərin Allah sevgisi ilə birlikdə güclü Allah qorxusu daşıması lazımdır.

Chou xanədanlığının ilk illərinin ən əhəmiyyətli xüsusiyyəti olan siyasi birlik və siyasi güc, xanədanlığı meydana gətirən şəhər dövlətləri arasındakı qarşıdurmalarla, bəzi dövlətlərin yayılan hücumlarıyla, köçəri birliklərin axınlarıyla böyük ölçüdə zərər görmüşdü. Konfutsinin şəhəri işğalçıların nəzarəti altına girmişdi.

Bu dövrdə Konfutsi kiçik bir izləyici birliyinin müşayiətində getdiyi saraylarda rəhbərlərə öyüdlər edərək səyyah kimi təlimçilik etməyə başladı. Qısa zamanda yığdığı maraq ilə əvvəl hakim oldu, ardından ədalət nazirliyində vəzifəyə gətirildi. Bu dövrdə dövlət mexanizminin işləməsində Konfutsinin batil cəmiyyət sistemi böyük güc qazandı.

Ancaq bir müddət sonra yerləşdirməyə çalışdığı səhv sistem bəzi kütlələrdə narahatlıq meydana gətirdi və vəzifədən çəkilmək məcburiyyətində qaldı. Bunun ardından həyatının sonuna qədər ətrafındakı insanlara batil əxlaq anlayışını izah etdi və e.ə. 478-ci ildə 74 yaşında öldü.

Konfutsinin ölümündən iki əsr sonra Çində Sung xanədanı quruldu. Sung xanədanı Çinin bir ucundan o biri ucuna qədər bütün əyalətləri idarəsi altına aldı. Ancaq Konfutsinin izindən gedənləri təmizlik etmə mövzusunda istədikləri qədər müvəffəqiyyətli ola bilmədilər. Buna görə, biri xaricində Konfutsinin bütün kitablarını yandırdılar. Həmçinin yüzlərlə Konfutsi təqibçisini də diri-diri yandırdılar.

Lakin Xan Xanədanı qurulunca Konfutsi təliminə qarşı çox hörmətli bir tutum mənimsəndi. Konfutsi arxasında heç bir yazılı mətin buraxmamışdı. Ancaq şagirdləri Konfutsiyə aid olduğunu iddia etdikləri sözlərdən ibarət olan əsərlər meydana gətirib Xan xanədanı dövründə “Böyük məlumat” və “Orta yol doktrinası” adlarıyla nəşr etdilər.

Xan İmperatorluğu zamanında Konfutsiçilik Çinin rəsmi dini halına gəldi və bu iki min il qədər davam etdi. Konfutsiçilik bu müddət ərzində çox böyük dəyişmələrə məruz qaldı. İmperator “Göyün oğlu” adıyla (Allahı tənzih edərik) bu dinin baş rahibi olaraq qəbul edildi. Azğın göyə və yerə tapınma anlayışı da zaman ərzində təlimə daxil edildi. Əsrlər boyunca Çin İmperatorluğunun demək olar bütün təşkilatları, ənənələri və məskun salmış nizamı Konfutsinin batil əxlaqi anlayışına söykənmişdir.

1313-cü ildən 1905-ci ilə qədər olan dövlət vəzifə imtahanları Konfutsinin Dörd Kitab deyə bilinən əsərlərini oxumağı tələb etmiş, 1912-ci ilə qədər bu əxlaqi sistemin məktəblərdə öyrədilməsi zəruri olmuşdur. Bunun nəticəsində də yalnız dünya həyatına istiqamətli həyat sürən, ölüm, axirət və hesab günü kimi mövzular üzərində heç düşünməyən, xoşbəxtliyi azğın rituallarda axtaran nəsillər ortaya çıxmışdır.

Konfutsiçiliyin Çin cəmiyyəti üzərindəki təsiri 1911-ci ildə İmperatorluğun ortadan qalxmasıyla zəiflədi. Mao dövründə isə Konfutsiçilik böyük düşmən olaraq görüldü. Mao əvvəlcə ölkə içindəki bütün dini təşkilatları dövlət tərəfindən qurulan mərkəzi təşkilatlara bağladı. Ardından bu dini təşkilatları “Maoizm təbliğat mərkəzi” halına gətirdi. Mao, bütün ibadətxanaları dağıtdı, bütün dini kitablarını yandırtdı, konfutsiçiləri yaxın təqibata aldırdı.

Ancaq Maonun ardından gələn rəhbərliklərdə bu təzyiq yavaş-yavaş azaldı. Xüsusilə də son illərdə Çində Konfutsi batil prinsipləri təkrar həyatda yerini almağa başladı. Dövrümüzdə rəsmi olmamaqla birlikdə Konfutsiçilik Çində hələ cəmiyyət həyatındakı güclü mövqeyini davam etdirir. On milyon qədər mənsubu olduğu Yaponiyada da xalq tərəfindən çoxluqla qəbul edilir.

Konfutsinin istədiyi cəmiyyət nizamı

Konfutsinin yazılı qaynaqlarda çatdırılan həyatı müxtəlif əfsanələrlə doludur. Bunun səbəbi onun yaşadığı dövrə aid hər hansı yazılı qaynağın olmamağı, bütün yazılanların şifahi olaraq çatdırılan rəvayətlərə söykənməsidir.

Əlimizdə, onun ölümündən sonra inkişaf etdirilmiş və bir çox yönü ilə təqibçiləri tərəfindən əldən keçirilmiş, təhrif edilmiş və yenidən təşkil edilmiş açıqlamalar vardır. Konfutsiçilik deyildiyi zaman hər kəsin ağlına bu aforizmlər gəlir. Konfutsiyə ətf edilən aforizmlərin ona aid olub olmadığını təyin etmək də mümkün deyil. Ancaq Konfutsiçiliyin təməl inanışlarını bu sözlərdən anlamaq mümkündür.

Allah inancı və Konfutsi

Konfutsi haqqında yazılan əsərlərdə onun Allah inancına sahib olduğu, “Göy Tanrısı” olaraq adlandırdığı yaradıcı bir varlığa inandığı istiqamətində izahlara rast gəlmək mümkündür. Ancaq Konfutsiyə aid olduğu iddia edilən kitablarda, aforizmlərdə Allah inancından demək olar ki, heç bəhs edilmir.

Konfutsi insanlara ərdəmli bir fərd olmağı nəsihət edir, cəmiyyət nizamını pozan davranışları təsvir edir, insanlar arasındakı əlaqələri təşkil edən qaydalar gətirir. Bunun xaricində bir izah etməz, verilən suallara cavab verməz, hətta ölüm, tale kimi mövzulardakı sualları nəzərdən qaçırır. Bu anlayışı da “hər insanın doğuşdan yaxşı olduğu, bu səbəblə də ilahi bir yol göstəriciyə gərək olmadığı” istiqamətindəki azğın inanışa söykəyər.

Halbuki gözəl əxlaqa sahib ola bilmək ancaq Allahdan qorxmaqla və Onun əmrlərinə qəti olaraq boyun əyməklə mümkündür. Bir insanın gözəl əxlaqa sahib olması və bunu dayanıqlılıqla davam etdirə bilməsi üçün, dərin Allah sevgisi ilə birlikdə güclü Allah qorxusu daşıması lazımdır.

Allahdan lazımı qədər qorxa bilmək isə, Allahın böyüklüyünü, şanını və əzəmətini, sonsuz elm və qüdrətini, qulları üzərindəki qeydsiz şərtsiz güc və hakimiyyətini, dilədiyini reallaşdıra biləcəyini həmişə ağılda tutmaqla, Allahın vədinə, təhdidinə, hesab gününə, cəzasının şiddətinə, cəhənnəm əzabının sonsuzluğuna qəti olaraq iman etməklə mümkündür.

Bu iman, güclü bir Allah qorxusunu doğurar. Bu qorxu da insanın bütün rəftar və davranışlarını, hərəkət və danışıqlarını Allahın bəyəndiyi, məmnun olduğu əxlaq istiqamətində tənzimləməsini təmin edər. Allahdan qorxan insan Onun sərhədlərini qorumağa qarşı dərin həssaslıq edər.

Allahdan qorxmayan insanlar isə, Allahın bəyənmədiyi hər cür rəftarı göstərə bilərlər. Məsələn Konfutsiçiliyin qaydalarına tabe olan bir insan, fərdi mənfəətləriylə zidd düşdüyündə asanlıqla bu ictimai qaydaların tərsini edə bilər. Dürüst olması lazım olan yerdə yalan söyləyə bilər, ehtiyac içində ikən oğurluq edə bilər, rüşvət verə bilər. Çünki ona maneə törədən heç bir şey yoxdur.

Allaha hesab verəcəyini unutmuş bir insanın dürüstlük göstərməsi, insanlara qarşı fədakarlıq etməsi, ədalətli və namuslu olması, qısacası gözəl əxlaqlı olması üçün heç bir səbəbi yoxdur. Onun bütün əxlaqını yalnız öz fərdi ehtirasları və mənfəətləri şəkilləndirər. Və ölümlü insanlara gözəl əxlaq göstərmənin onun üçün bir mənası ola bilməz. Allahın qədrini gərəyi kimi təqdir edə bilmədiyindən, Allahın əzabı onun üçün daşındırıcı bir ünsür olmaz.

Allahdan qorxmadığı və qarşılıq görəcəyini düşünmədiyi üçün həddi aşmada, insanlara zalım rəftar göstərmədə heç bir sərhəd tanımaz və ola bildiyi qədər azğın xarakter sərgilər. Allahın əzəmətini və intiqam alacağını ağlına gətirmədiyi üçün rahatlıqla Allahın sərhədlərini aşar. Bu səbəblərdən ötəri Allah qorxusu olmayan insanlar, hansı ictimai sistem içində yaşasalar, hər cür günaha və əxlaqi pozuqluğa açıqdırlar.

Allah inancına və qorxusuna sahib olmayan insan üçün bütün dünya xaos və naməlumluqlardan meydana gələr. Hər şeyin təsadüflər nəticəsi reallaşdığını, ətrafında olub bitən hadisələrin də başıboş işlədiyini zənn edər. Bu vəziyyətdə heç bir zaman həqiqi təhlükəsizlik və hüzur duyğusu yaşaya bilməz. Çünki hər an başına bir şeylər gələ biləcəyini, onu üzəcək, məhv edəcək, zərər verəcək hadisələrin reallaşacağını düşünər.

Gələcəklə əlaqədar saysız narahatlıqları və qorxuları vardır. Məsələn amansız bir xəstəliyə tutula bilər, bütün pulunu itirə bilər, ya da sevdiyi bir insandan ayrıla bilər. Və ya heç ümid etmədiyi fəlakətlər özünün, ya da yaxınlarının başına gələ bilər. Bütün bu ola biləcək hadisələri idarəsiz zənn etdiyi üçün hər birindən ayrı-ayrı narahatlıq duyar. Hər birini öz idarəsi altına almanın mümkün olmadığını da bildiyi üçün böyük çarəsizlik və ümidsizlik içinə düşər.

Ətrafında özünü əzməyə, məğlub etməyə çalışacaq saysız rəqibləri vardır. Bunlarla başa çıxa bilməsi mümkün deyil. İnsanların özü haqqında nə düşündüyünə qədər hər şeyi tək-tək hesablamaq məcburiyyətindədir. Bu, ona tərifsiz gərginlik və stress yaşadar. Halbuki yalnız Allahdan qorxan bir insan saydığımız bu qorxuların heç biri ilə ünsiyyətdə olmaz. Allah qorxusu və iman bu qorxuların hamısını ortadan qaldırar.

Hər şeyin sahibinin və yaradıcısının Allah olduğunu, hadisələrin Allahın idarəsində və tale istiqamətində inkişaf etdiyini, Özünə inanıb güvənən qullarını Allahın qoruyacağını bilmək iman edən bir insanı hər cür qorxu və asılılıqdan azadlığa qovuşdurar. Bu səbəblədir ki, hz. İbrahim, bütpərəst olan atasının batil inancını belə vurğulamışdır:

Bir zaman o, atasına demişdi: “Atacan! Nə üçün eşitməyən, görməyən və sənə heç bir faydası olmayan bir şeyə sitayiş edirsən? (Məryəm surəsi, 42)

Yalnız dünya həyatına dair mövzular üzərində dayanmaq

Konfutsi yuxarıda bəhs etdiyimiz kimi ölüm, axirət həyatı, cənnət cəhənnəm inancı və tale kimi mövzulardan heç bəhs etməmişdir. Onun üçün əsas olan hər zaman cəmiyyət nizamı olmuşdur. Özünə ölümlə, qədərlə əlaqədar verilən suallara heç maraq göstərməmiş, bu mövzuları düşünmənin lazımlı olmadığını ifadə etmişdir. Ölüm haqqında şərh etməkdən hər zaman uzaq dayanmış, insanları Allah qorxusundan və axirət inancından uzaqlaşdıraraq yalnız dünyadakı həyatları üçün səy sərf etməyə yönəltmişdir.

Halbuki ölüm və öldükdən sonra insanın nələrlə qarşılaşacağı haqqında heç düşünməmək çox böyük səhvdir. Çünki heç bir insanın ölümdən qaçışı mümkün deyil. Hər canlı varlıq bir gün ölmək üzrə doğular. Bəziləri çox kiçik yaşda, bəziləri gənc, bəziləri də yuxarı yaşlarda bu dünyanı tərk edərlər. Kimsənin sahib olduğu malı-mülkü, sərvəti, mövqeyi, şöhrəti, qüvvəti və gözəlliyi ölümü özündən uzaqlaşdıra bilməz. Allah bir ayəsində bu şəkildə buyurmuşdur:

Hüzurumuza ilk dəfə sizi xəlq etdiyimiz kimi tək-tənha, həm də sizə verdiyimiz nemətləri arxanızda qoyub gəldiniz. (Ənam surəsi, 94)

Hər kəs istisnasız ölümə boyun əymişdir və bundan sonra da əyməyə davam edəcək. Konfutsiçilikdə də olduğu kimi bəzi insanlar ölümü düşünməməklə qazancda olduqları yanılmasına düşərlər. İnsanlar arasında düşünülmədiyi müddətcə, ölümlə qarşılaşılmayacağı kimi batil bir inanc inkişaf etmişdir. Quranda bu vəziyyət aşağıdakı ayə ilə xəbər verilər:

De: “Qaçdığınız ölüm sizi mütləq haqlayacaqdır. Sonra siz qeybi və aşkarı Bilənin hüzuruna qaytarılacaqsınız. O da sizə nə etdiklərinizi xəbər verəcəkdir” (Cümə surəsi, 8)

Halbuki bu şəxslər, həyatda ikən ölümü düşünməkdən nə qədər qaçsalar, ölümün əsli ilə qarşılaşdıqlarında yaşayacaqları əzab da o qədər şiddətli olar. Bu dünyadakı qəflətləri nə qədər böyüksə, ölüm anında, qiyamət günündə və əbədi əzabdakı dəhşət, çətinlik və əzabları o dərəcə böyük olar.

Atalara tapınma

Konfutsi ailə içindəki əlaqələri ənənəvi Çin dinlərindən yola çıxaraq yeni bir sistemə oturtmuşdur. Ancaq qədim Çin dinlərindən qaynaqlanan atalara hörmət mövzusundakı batil tətbiqləri də bu sistemin içinə daxil etmiş, mərasimlər və qurban ayinləri yeni qurulan sistemin əhəmiyyətli bir hissəsi halına gəlmişdir.

Konfutsiçilikdə ataların ruhlarına tapınma əhəmiyyətli bir yer tutur. Keçmişdə olduğu kimi indiki vaxtda da Çində evlərdə atalara aid bir bucaq var. “Əcdad lövhələri” adı verilən tabletlər bu bucaqda saxlanılar. Lövhələrdə ölmüş ataların adları yazılar. Çinlilər bu lövhələrin qarşısında qurban təqdim edər, əhdlər edər, toy mərasimləri burada edilər. Meyvələr, şərab, bişirdikləri yeməklər bu lövhələrin önünə qoyular.

Ataların ruhlarının buralarda istirahət etdiklərinə inanarlar. Bununla yanaşı hər yerli birliyin ortaq ataları üçün ildə iki dəfə ayinlər nizamlayarlar. Rəqslər və musiqilərlə atalarını xoşbəxt etməyə çalışarlar. Bu hörmət göstərilərinin səbəbi ruhların ancaq bu şəkildə xoşbəxt olacağına, dinclik tapa biləcəklərinə olan batil inanclarıdır. Heç kim bu səhv hərəkətlərin ağıl və məntiqlə nə qədər ziddiyyət təşkil etdiyi üzərində düşünməz.

Özləri ilə ünsiyyət qurduğuna inandıqları ruhların heç bir gücləri olmadığını, insan həyatı üzərində heç bir təsirləri ola bilməyəcəyini ağıllarına gətirməzlər. Gözləri bağlı bir şəkildə, şüursuzca, əzbərdən bildikləri ritualları yerinə yetirərlər. Bir insanın şüurlu bir təhsil alması, elmi düşüncə ilə maraqlanması da eyni məntiqdən kənar ritualların tətbiqinə maneə törətməz. Çünki ataların ruhuna ibadət, bütün Çin xalqı üçün yerinə yetirilməsi lazım olan qəti əmr kimidir.

Konfutsi də guya şərəflənmək məqsədiylə adına ayinlər təşkil edilən ruhlardan biridir. Zəmanəmizdə Konfutsi üçün təşkil edilən ayinlər eyni şəkildə davam edir. Pekin İmperatorluq Universitetindəki bir məbəddə Konfutsinin lövhələri var. Və ildə iki dəfə imperator bu məbədə rəsmi heyət ilə gedərək yeməklər təqdim edir və hörmətini ifadə edən çıxışar edir.¹⁴²

Atalara tapınma dərəcəsində hörmət və sevgi nümayişləri etmək Çin dinlərində bütpərəst ritual halını almışdır. Çin cəmiyyəti insanları guya müqəddəsləşdirib, xəyali bir ilah olaraq qəbul etmə istiqamətindəki inanışları atalarından miras almışdır və eyni azğınlığı əsrlərdir davam etdirir. Doğru olub olmadığını düşünmədən əsrlərdir bu mənasız ritualı tətbiq edirlər. Allah ayələrdə keçmiş qövmlərin də atalarının azğın tətbiqlərini davam etdirdiklərini bu şəkildə bildirir:

Həqiqətən, onlar ata-babalarını azmış gördülər, özləri də tez-tələsik onların izini tutub getdilər. (Saffat surəsi, 69-70)

Konfutsinin tətbiq etmək istədiyi əxlaqi sistem yuxarıda saydığımız batil xüsusiyyətlərlə yanaşı Quran əxlaqına tabe olan bəzi öyüdləri də ehtiva edir. Cəmiyyətdəki nizamı təmin etməyi, insanlar arasındakı əlaqələri sevgi və hörmət təməlinə oturtmağı, məsuliyyət şüurunu meydana gətirməyi və dürüst, çalışqan fərdlər meydana gətirməyi hədəfləyən Konfutsi, Çin cəmiyyətində əxlaqi mənada bəzi anlayışların meydana gəlməsində əhəmiyyətli rol oynamışdır. Bunlardan bəziləri bu şəkildədir:

Ailə əlaqələrinə əhəmiyyət vermişdir. Uşağın valideynlərinə, valideynlərin də uşaqlarına sevgi və hörmət ilə yaxınlaşmasının əhəmiyyəti üzərində dayanmışdır.

Hər fərdin öz məsuliyyətini əksiksiz şəkildə yerinə yetirməsini nəsihət etmiş, məsuliyyət şüurunun cəmiyyətin irəliləməsindəki roluna diqqət çəkmişdir. Hər insanın vəzifəsini lazım olduğu kimi icra etməsinin ictimai problemlərin çox böyük bir hissəsini həll edəcəyini söyləmişdir.

Konfutsinin yaxşılıq anlayışının mərkəzində “yen”, yəni xeyirxahlıq, ya da insan sevgisi düşüncəsi vardır. İnsanların bir-birlərinə yaxşılıq etmələrini, fədakarlıq etmələrini, sevgi dolu olmağı tövsiyə etmişdir.

Sədaqətin üzərində dayanmış, ailə içində, iş həyatında, dövlətlə əlaqələrdə və yoldaşlıqlarda sadiq olmağı tövsiyə etmişdir.

İnsan əlaqələrində ədalətlə davranmağı, ədalətsizliyə də ədalətlə cavab verməyi nəsihət etmişdir.

“İnsanın özünə edilməsini istəmədiyi şeyi başqalarına da etməməsi” istiqamətindəki tövsiyəsi Konfutsiçiliyin təməl xüsusiyyətlərindən birini meydana gətirmişdir.

Bu müsbət xüsusiyyətlər Konfutsiçiliyin bir əxlaq fəlsəfəsi olaraq qəbul edilməsində əhəmiyyətli rol oynamışdır. Ancaq ifadə etdiyimiz kimi, sonsuz güc və qüdrət sahibi olan Rəbbimizə iman üzərinə bina edilməmiş və Allah qorxusu üzərinə qurulmamış bir fəlsəfənin insanları qurtuluşa aparması mümkün deyil. İnsanlar ancaq Allaha səmimiyyətlə iman edib təslim olduqlarında həm dünya həyatında, həm də axirət həyatında həqiqi xoşbəxtliyə çata bilərlər.

Taoizm təbiətə və atalarına tapınan batil bir din

Əvvəlki hissədə də vurğuladığımız kimi Konfutsiçiliyin ortaya çıxışı ilə Çin cəmiyyəti üzərindəki təsirini itirən Şamanizm, bir müddət sonra Taoizm adı altında cəmiyyət içindəki yerini aldı. Taoizm əsrlərdir davam edən batil Çin mədəniyyətini təmsil edirdi. Necə ki, Konfutsiçilik dövlət heyətləri və təhsilli seqmentlər üzərində daha təsirli olarkən, Taoizm hər zaman geniş kütlələri içinə alan məşhur inanc oldu.

Taoizm dövrümüzdə Çin, Yaponiya, Şimali və Cənubi Koreyada yayılmış bir din olmasına baxmayaraq, tərəfdarlarının böyük əksəriyyəti Cənubi Koreyada yaşayır. Dünya üzərində təxminən 20 milyona yaxın taoist olduğu təxmin edilir. Bu say bəzi statistikalarda 95 milyona qədər yüksəlir. Çünki Çində müxtəlif dinlər bir-birinə qarışmışdır və taoistlərin tam olaraq sayını təyin etmək mümkün deyil.

Taoizm yalnız Uzaq Şərq ölkələriylə məhdud qalmamış, dünyanın dörd bir tərəfindəki insanlar üzərində təsirli olmuşdur. Ancaq bu təsir Taoizmi bir din olaraq qəbul etməkdən çox, Tao mədəniyyətinin müxtəlif elementlərini qəbul etmək şəklində olmuşdur. Məsələn akupunktur, bitki mənşəli müalicə, fal, meditasiya, astrologiya kimi Taoist təlimlərin Qərb mədəniyyəti üzərində dərin təsirləri vardır.

Taoizmin e.ə. 500-cü illərdə yaşadığı düşünülən, lakin həyatı haqqında heç bir məlumat olmayan, (hətta yaşayıb yaşamadığı belə şübhəli olan) Lao-Tse adlı bir adam tərəfindən qurulduğu qəbul edilir. Müxtəlif qaynaqlarda Lao-Tsenin bir arxiv məmuru olduğu, yaşlandığında qərbə köç etdiyi, “Tao və fəzilət” adlı kitabını isə bir gömrükçüyə yazdırdığı iddia edilər. Taoistler “Tao-teh-King” adlı bir mətni müqəddəs qəbul edərlər. İki hissədən ibarət olan bu mətn təxminən 5000 sözdür. Bu kitabın Lao-Tse tərəfindən yazıldığı qəbul edilir.

Taoizm xurafatlara söykənən aldatmadır

Taoizm insanları sülhə, dincliyə və stabil həyata aparan bir yol olaraq təqdim edilər. Halbuki bu tərif həqiqətləri əks etdirməz. Çünki mistik Taoist anlayışlar və fəlsəfi şərhlərin insanı məqsədsizliyə, hərəkətsizliyə, boş məşğuliyyətlərə, cadu və fal kimi batil inanclara sürükləməkdən başqa bir nəticəsi yoxdur.

Əsrlərdir nəsildən-nəslə çatdırılan ənənələrin, Konfutsiçiliyin və Buddizmin təsiri ilə şəkil dəyişdirən Taoizmin tərifini etmək çətindir. Ümumi qəbul görən tanınan Tao insanın həyatı boyunca izləmək məcburiyyətində olduğu yoldur. Yəni müxtəlif prinsiplər üzərinə qurulan bir davranış şəklidir. Ancaq bu prinsiplər Allahın vəhyinə söykənməyən, insan istehsalı prinsiplərdir. Bu səbəblə də içində bir çox ziddiyyətlər, axmaqlıqlar, ağıl və məntiqlə tərs düşən izahlar var.

Taoistlər insanın, Tao olaraq adlandırdıqları kosmik müddətin bir hissəsi olduğuna inanarlar. İnsanın həyatdakı ən fundamental seçimi isə bu həqiqəti qəbul edib Tao ilə bir olmaq, ya da müqavimət göstərib Taonun xaricində qalmaqdır. Onlara görə insan Taodan var olmuşdur və Taoya geri dönəcək. Bu batil inanca görə Tao, hər şeyin təməli olan, varlığı var edən bir güc olaraq qəbul edilir.

Amma Taoizm sonsuz güc və qüdrət sahibi olan Allah inancına sahib deyil. Tao, dünyanı idarə edən səbəb olaraq qəbul edilir. Amma bir şüuru, ruhu, şəxsiyyəti olmayan bu mücərrəd “idarəçi səbəb”in, kainatdakı və təbiətdəki möhtəşəm tarazlıq, dizayn və nizamı necə təmin etdiyi sualı cavabsızdır. Taoistlər Allahın mütləq varlığını qəbul etməkdənsə, “Tao” kimi xəyali bir anlayışa inanırlar.

Yenə də Taoizmin mistik atmosferi bəziləri tərəfindən maraqlı qalırdı, bu səbəblə də Tao mədəniyyəti cəmiyyət içində asanlıqla yayılılırdı. Halbuki Taoizm tamamilə bəzəkli, fəlsəfi cümlələrdən ibarət olan, insanları ağıl və məntiqlə hərəkət etməkdən uzaqlaşdıran, batil inanclarla dolu həyata yönəldən azğın inanışdır. Taoist şərhlər nə bir dəlilə söykənir, nə də ağla uyğun bir təmələ.

Məsələn Taoizmin bir başqa təməl inanışı “yen” və “yanq” sözləriylə yekunlaşdırılar. Taoistlər üçün bu iki söz çox şey ifadə edir. Onlara görə kainatdakı həyat yen və yanq adını verdikləri bir prinsip üzərinə quruludur. Yanq dünyada var olan, yen isə dünyada var olmayandır. Yen, dünyanı meydana gətirən nəfəs olaraq qəbul edilir. Soyuq, şeytani, qaranlıq və mənfi enerji olaraq təsvir edilər. Yanq isə isti, yaxşı, işıq və müsbət kimi prinsiplərlə təsvir edilər.

Taoist fəlsəfənin izah edildiyi əsərlərdə “Yen olmadan Yanq, Yanq olmadan Yen yoxdur və təbiətdəki hər şeyin Yen və Yanq olmalıdır” kimi cümlələrlə tez-tez qarşılaşılar. Halbuki sanki böyük bir məna daşıyırmış kimi deyilən bu cümlələr, Allahın bildirdiyi həqiqətlərə dair heç bir məlumat verməzlər.

Taoizm bütpərəst bir dindir və ağla gələ biləcək demək olar ki, hər şeyi ilah olaraq mənimsəyir. Qarşısında əyilib ibadət etdikləri hər xəyali tanrının Taonun bir istiqamətinin əks olunması olduğuna inanarlar. Məsələn Yu-huanq, taoistlərin ən əhəmiyyətli xəyali tanrılarındandır. Bütün digər tanrıların ona sanki “hesabat verdiyinə” inanarlar. Bu azğın inanca görə Yu-huanq hər il digər xəyali tanrıların performanslarını müşahidə edər.

Performanslarına görə ya yeni vəzifələrə yüksəldər, ya da cəzalandırar. Ancaq maraqlıdır ki, Taoistlər bu bütlərə də dua etməz, xəyali tanrıların bir problemi həll edə biləcəyinə də inanmazlar. Onlar problemlərin yalnız müşahidə, ruhlarla əlaqə, cadu, fal və meditasiya kimi üsullarla həll ediləcəyinə inanarlar. Bir Taoistin, əhəmiyyətli ruhların adlarını, rütbələrini və güclərini bilmək, meditasiya və obrazlama üsullarıyla onları istiqamətləndirə bilmək üçün təhsildən keçməsi lazımdır.¹⁴³

Taoistlərin evlərində bir çox bütün təsviri şkaflar içinə yerləşdirilər. Ancaq bu bütlər hər taoistə görə dəyişiklik göstərər. Taoistlərin çoxu xəyali döyüş tanrısı Kvan-Ti ilə tacirlərin tanrısı qəbul edilən xəyali zənginlik tanrısı Sai Shinə tapınırlar. Hinduizm, Caynizm, Şintoizm kimi batil dinlərində görülən müşrik anlayış Taoizmdə də köklü bir şəkildə yerləşmişdir. Daşdan, taxtadan heykəllərə ibadət etmənin, onlara təqdimlər etmənin nə qədər böyük azğınlıq və ağılsızlıq olduğunu kitab boyunca dəfələrlə açıqladıq.

Ancaq Allah Quran ayələrində bu bütpərəst anlayışdakı birliklərin tarixin hər dövründə var olduqlarını bizə xəbər vermişdir. Taoistlərin də bu birliklərdən bir fərqləri yoxdur. Allah Quranda israiloğulları ilə əlaqədar bir nümunə vermişdir. Hz. Musa ilə birlikdə Fironun qövmündən xilas olan israiloğulları səfərləri əsnasında bütə tapınan bir qövmlə qarşılaşmışlar və Musa peyğəmbərdən onlara eyni şəkildə bir büt düzəltməsini istəmişlər. Bu vəziyyət Quranda belə bildirilər:

Biz İsrail oğullarını dənizdən keçirtdik və onlar öz bütlərinə tapınan bir qövmə rast gəldilər. Onlar dedilər: “Ey Musa! Onların məbudları olduğu kimi, bizim üçün də bir məbud düzəlt”. Musa dedi: “Həqiqətən, siz cahil bir tayfasınız. Şübhəsiz ki, bunların etiqad etdikləri əqidə məhvə məhkumdur, gördükləri işlər isə batildir” (Əraf surəsi, 138-139)

Görüldüyü kimi israiloğulları cahil şəkildə bir rəftar göstərib, gözləri ilə gördükləri, qarşısında əyiləcəkləri, bəlkə də ətrafında azğınlıqla mərasimlər edəcəkləri bir ilah istəyirlər. Bu vəziyyət onların cəhalətlərinin, Allahın qədrini təqdir edə bilmədiklərinin və qavraya bilmədiklərinin göstəricisidir. Hz. Musa onlara həqiqəti açıqladığı halda peyğəmbərləri yanlarından ayrılan kimi dərhal özlərinə yeni bütlər düzəltmişlər. Bu, çox böyük bir azğınlıqdır. Necə ki, bu davranışlarının ardından peşmanlığa qapıldıqları, Quranda belə bildirilmişdir:

Musanın ardınca qövmü öz zinət əşyalarından böyürən bir buzov heykəli düzəltdilər. Məgər bu heykəlin onlarla danışmadığını, onlara düz yol göstərmədiyini görmürdülərmi? Buna baxmayaraq ona məbud kimi sitayiş edib zalımlardan oldular. Onların əlləri yanlarına düşdükdə (tutduqları işə görə peşman olduqda) və haqq yoldan azdıqlarını gördükdə: “Əgər Rəbbimiz bizə rəhm etməsə və bizi bağışlamasa, əlbəttə, ziyana uğrayanlardan olarıq” – dedilər. (Əraf surəsi, 148-149)

Ancaq Allahın buzovu ilah edən və bundan sonra tövbə etməyənlərə verdiyi cavab belədir:

Həqiqətən, buzova sitayiş edənlərə öz Rəbbindən bir qəzəb və dünya həyatında zillət üz verəcəkdir. Biz iftira yaxanları belə cəzalandırırıq. (Əraf surəsi, 152)

Yuxarıdakı ayədən də aydın olur ki, Allah Özünə şirk qoşanları dilədiyi təqdirdə bağışlamır. Çünki ayədə də ifadə edildiyi kimi Allaha şirk qoşanlar əslində yalan düzüb uydururlar. Bir və tək olan ilahın Allah olduğu açıq-aşkar bir həqiqət ikən, onlar saxta ilahlar əldə edirlər. Bu uydurma ilahların qarşısında bel büküb əyilmək isə Allaha qarşı işlənmiş çox çirkin bir günahdır.

Taoistlərin vəziyyəti də tarix boyunca yaşamış bütün bütpərəstlərlə eynidir. Onlar da xurafatlarla, batil təlimlərlə beyinləri yuyulmuş, içində olduqları böyük azğınlığı fərq edə bilməyən kəslərdir. Dünya həyatının həqiqətlərindən özlərini tamamilə abstraksiyalamış, ovsunlanmış bir şəkildə atalarının dinlərinə sarılmışlar.

Halbuki bu batil inanclarını bir daha sorğulamaları, ağıl və vicdanlarının səsini dinləyərək əsrlərdir davam edən təlimlərini mühakimə etmələri, ənənələrini izləməyi deyil doğru yolu tapmağı hədəfləmələri lazımdır və beləcə heç şübhəsiz Allahın varlığını, sonsuz qüdrətini və mərhəmətini fərq edəcəklər.

Çinlilərin bihudə ölümsüzlük axtarışları

Şamanların ən böyük hədəflərindən biri dünya həyatında ölümsüzlüyə gedən yolu tapmaq, ovsunlar, tilsimlər və müxtəlif bitki qarışıqları ilə insanı ölümsüz etmək idi. Taoistlər bu azğın inanışı şamanlardan miras almışlar və ölümsüzlük axtarışından heç imtina etməmişlər. Martın Palmer, “World Religions, A History of Faith” (Dünya dinləri, inancın tarixi) adlı əsərində bu inanışı aşağıdakı şəkildə açıqlayar:

Taoistlər rituallar və bəzi dietalarla insan bədənini ölümsüz bir bədənə çevirə biləcəkləri kimi bir inanışa sahibdirlər. Çin mifologiyasında fövqəlbəşər güclər və ölümsüzlük axtarışı çox əhəmiyyətli bir yer tutar. Çin əfsanələrində, filmlərində iştirak edən uçan, üstün güclərə sahib və ölməyən xarakterlər bu inanışları təmsil edərlər. Bəzi inanışlara görə bəzi yeməklər, ya da içkilər insanı ölümsüz edərkən, bəzilərinə görə gündəlik meditasiyalar insanı ölümsüz edər.¹⁴⁴

Məhz Taoizmin özü də bu sitatda gizlidir. Taoistlər əsrlər boyunca bitkilərlə etdikləri müxtəlif kimyəvi qarışıqlarla ölümsüzlük axtarışı içində olmuşlar. Reallaşdırdıqları bəslənmə üsulları, məşqlər, masaj şəkilləri həmişə bu axtarışın nəticələridir. Bəlkə bu işlər əczaçılıq sahəsində böyük inkişaflara vəsilə olmuşdur, ancaq onların bihudə ölümsüzlük axtarışları hər zaman üçün böyük hüsranla nəticələnmişdir və hər zaman da bu şəkildə nəticələnəcək.

Bu çalışmalarla insanın sağlamlığını qorumasının xaricində bir nəticə ala bilmələri mümkün deyil. Çünki Allah hər insanı bir əcəl ilə yaratmışdır. Dünya həyatında sınaqdan keçirilən insan mütləq öləcək. Allah ayələrdə bu şəkildə bildirir:

Səndən əvvəl də heç bir bəşərə ölümsüzlük nəsib etmədik. Məgər sən öləcəksən, onlar həmişəlik qalacaqlar?! Hər kəs ölümü dadacaqdır. Biz sizi sınamaq üçün şər və xeyirlə imtahana çəkirik. Siz ancaq Bizə qaytarılacaqsınız! (Ənbiya surəsi, 34-35)

Quranda tarix boyunca ölümsüzlüyə çatmaq, min il yaşamaq istəyən insanlardan da bəhs edilir. Bir ayədə bu şəkildə buyurulur:

Sən onların həyata bütün insanlardan, hətta müşriklərdən də daha həris olduqlarını görəcəksən. Onlardan hər biri min il ömür sürməsini istər. Halbuki uzun ömür belə onu əzabdan uzaqlaşdıra bilməz. Allah onların nə etdiklərini görür. (Bəqərə surəsi, 96)

Zamanın irəliləməsinə baxmayaraq özünü yaşlanmağa və ölümə qarşı qoruya bilmiş tək bir insan yoxdur. Ölməyəcək tək bir insan da yoxdur. Çünki insan öz bədəninin və öz həyatının sahibi deyil. Yaşamağa qərar verib həyatını özünün başlatmamış olması, bunun bir göstəricisidir. Bir başqa göstəricisi isə, həyatını sona çatdıran ölümə müdaxilə edə bilməməsidir.

Həyatın sahibi, onu verəndir. Və O, dilədiyi zaman da o həyatı geri alar. Dövrümüzdən əvvəl yaşamış olanların da, indi yaşamaqda olanların da başlarına gəlmiş, ya da gələcək olan bir sondur ölüm. Kimsə özünü bu qaçınılmaz sondan qurtara bilməz. Quranda, bu mövzu aşağıdakı şəkildə bildirilər:

Hər bir kəs ölümü dadacaqdır. Lakin Qiyamət günü mükafatlarınız sizə tam veriləcəkdir. Kim Oddan uzaqlaşdırılıb, Cənnətə daxil edilərsə, o uğur qazanmış olar. Dünya həyatı isə aldadıcı ləzzətdən başqa bir şey deyildir. (Ali İmran surəsi, 185)

Bu dünya insanların təhsil yeridir. Allah insanlara dünyada müxtəlif məsuliyyətlər yükləmiş və onlara qorumaları lazım olan sərhədləri bildirmişdir. İnsan, bu sərhədləri qoruduğu, əmr edilənləri yerinə yetirib, qadağan edilən şeylərdən çəkindiyi ölçüdə ruhən yetkinləşər, ağılı və şüuru inkişaf edər. Başına gələn hadisələrə səbir etməsini, heç bir vəziyyətdə Allahın dinindən güzəştə getməməyi, hər vəziyyət qarşısında Allaha dönüb yönəlməyi, tək Ondan kömək istəməyi öyrənər.

Allahı gərəyi kimi təqdir etməyi, Ona qarşı dərin bir sevgi və hörmət dolu bir qorxu duymağı öyrənir, Allaha qarşı qatqısız bir iman və tam bir təslimiyyət qazanar. Allahın yaratdığı nemətlərin dəyərini həqiqi mənada anlar və bu sayədə Allaha qarşı olan şükrü, sevgisi, yaxınlığı və heyranlığı artar. Nəticədə, Allahın bəyəndiyi üstün ağla və əxlaq xüsusiyyətlərinə sahib ideal mömin halına gəlir. Bu şəkildə hər istiqamətiylə mükəmməl yaradılmış olan cənnətə girməyə layiq bir insan halına gəlir.

İnsan bu dünyada başına gələn saysız hadisələrlə sınanar və bu imtahandakı müvəffəqiyyəti nisbətində əbədi həyatında cəza və ya mükafata qovuşar. Heç kim öz imtahanının nə vaxt sona çatacağını bilə bilməz. Ölüm, Quranda bizlərə bildirildiyi kimi “müddəti ifadə edilmiş bir yazıdır”. (Ali İmran surəsi, 145) Bu müddət bəzən uzun, bəzən də qısadır. Əslində ən uzun olaraq təyin etdiyimiz müddət belə nadir olaraq 70, ya da 80 ildən çox bilər.

Bu səbəblə, uzun həyat üçün planlar qurmaq yerinə insan, Allaha qarşı məsul olduğunu və hesab günündə bütün etdiklərinin hesabını verəcəyini bilərək, Quranın rəhbərliyində və onun göstərdiyi yola uyğun olaraq yaşamalıdır.

Əks halda, insanın sonsuz həyatı üçün bir hazırlıq etməməsi, bunun üçün özünə verilən bu tək və əhəmiyyətli fürsəti qaçırması və əbədi olaraq cənnətdən məhrum qalması özü üçün həqiqətən də çox ağrılı bir nəticə olar. Bu səbəblə dünyada boşa keçən hər saniyə həm çox böyük bir itki, həm də çox acı bir nəticəyə doğru atılan bir addım ola bilər.

İnsan həyatı boyunca qarşısına çıxacaq hadisələr üçün əvvəldən hazırlıq görər. Ölüm isə hər insanın qarşılaşacağı mütləq sondur. İnsan ölümlə qarşılaşdığında tək başına olacaq, ölümünün ardından da “tək-tənha, həm də sizə verdiyimiz nemətləri arxanızda qoyub gəldiniz” (Ənam surəsi, 94) hesaba çəkiləcək. Əbədi qurtuluşu istəyən insanlara, Allah Quranda belə əmr edər:

Ey iman gətirənlər! Allahdan qorxun! Hər kəs sabahı üçün nə etdiyinə baxsın. Allahdan qorxun! Həqiqətən, Allah nə etdiklərinizdən xəbərdardır. Allahı unudan, buna görə də Allahın onları özlərinə unutdurduğu kəslər kimi olmayın! Onlar fasiqlərdir. (Həşr surəsi, 18-19)

Konfutsiçilərin vəziyyəti isə dünya həyatını yetərli görüb, heç ölməyəcəklərini sanan insanların vəziyyəti kimidir. Allah Quran ayələrində bu insanların vəziyyətini belə xəbər verir:

De: “Sizə əməlləri baxımından ən çox ziyana uğrayanlar barəsində xəbər verimmi? O kəslər haqqında ki, onların dünya həyatındakı səyləri boşa çıxmışdır. Çünki onlar özlüyündə yaxşı işlər gördükləri gümanında idilər. (Kəhf surəsi, 103-104)

Allah istədiyinin ruzisini bol edər, istədiyininkini də azaldar. Onlar dünya həyatı ilə sevinirlər. Halbuki dünya həyatı axirətlə müqayisədə keçici bir zövqdür. (Rad surəsi, 26)

Bu dünyada kor olan kəs axirətdə də kor olacaq və üstəlik haqq yoldan daha çox azacaqdır. (İsra surəsi, 72)

Ölümsüzlük axtarışından cadugərliyə

Çinlilər çox qədim tarixlərdən bəri falçılığı, astrologiyanı, təlqin yolu ilə müalicəni və cadugərliyi tətbiq etmişlər. Ölümsüzlüyə çatmaq üçün meditasiya, nəfəs alma forması, dərman istifadəsi kimi bir çox üsul inkişaf etdirmiş, bütün bu tətbiqləri də batil bir din halına gətirmişlər.

 Bəzi Taoist axınlar cadu, tanrıları dəvət etmə, ölülərə nəzir vermə, ziyafətlər vermə, külək və yağışı çağırma və pis ruhları qovub xəstəlikləri yaxşılaşdırma kimi sehrlə məşğul olmaqda sıxlaşmışdı. Onsuz da çinlilər ölümsüzlük axtarışlarını tibbi sahədən daha çox cadugərlik sahəsinə aparıb çıxarmışlar. Bunun xaricində “ölümsüzlük təriqəti” adı verilən axınlar da olurdu.

Taoculuğun içindən çıxan bu axının ən əhəmiyyətli qabaqcıllarından biri Chung Tao Linq (34-cü il)-dir. Tao Linq batil cadugərlik qolu olan bugünkü məşhur Taoizmin qurucusu olaraq qəbul edilir. Azğın Tao əfsanələrinə görə Linqin ruhlar ölkəsində ona görünən Lao Tsedən qılınc və digər alətləri təslim aldığı və bunların sayəsində ruh dünyası üzərində hakimiyyət qurduğu deyilər.

Bu kimi axınlar düşüncənin sıxlaşdırılması, nəfəs təlimi və nəzarəti, bədəni uzatma, duş, pəhriz, dərman istifadəsi, masaj və hətta havada sıçrama, bədən şəkli dəyişdirmə və görünməmə kimi üsullarla ölümsüzlüyə çatıla biləcəyinə inanırdılar. Pekin Universitetindən Tanq Yie-Jie “Confucianism, Buddizm, Daoism, Christianity and Chinese Culture” (Konfutsiçilik, Buddizm, Taoizm, xristianlıq və Çin mədəniyyəti) adlı kitabında Çin mədəniyyətindəki ölümsüzlük anlayışını bu şəkildə təsvir edər:

Əyalət döyüşlərinin sonunda (e.ə. 3-ci və 2-cü əsrlər) müəyyən tətbiqlərlə həyatlarını uzadıb ölməyəcəklərini iddia edən “ölümsüzlər” adlı insanlar çıxdı... İnsanlar necə ölməməyi bacaracaqdı? Taoist dindəki ideal, insanlar üçün həyatlarını uzatmaq və ölməməkdir, bu bədəndə yuxarı uçmaqdır, yəni ölümsüz olmaqdır... Əgər ölsəniz hər şey bitər, buna görə həyatı uzatmağı araşdırmaq üçün əvvəlcə çürüməyən bir bədən əldə etməlisiniz, beləcə can, ya da ruh dayanacağı bir yer tapmış olar...

Taoizm bu məqsədi bacarmaq üçün fərqli metodlara malikdir. Bunların ən fundamental olanı iki növdür: Xarici həb və daxili həb. Xarici həb müxtəlif mineralları istifadə etməkdən meydana gələr, məsələn dərmanları bir-birlərinə uyğun hala gətirmək üçün civə. Müxtəlif dərmanları götürərək insanın bədənini çürüməkdən qurtaracağını ümid edərlər, beləcə ruh öz mühitində sonsuza qədər davam edər. Əgər ayağınıza bürünc bir palçıq qoyar və çox uzun müddət ayağınızı suya soxsanız çürüməyəcəyinizi iddia edərlər. Əgər qızıl həbi tapsanız bir dəfə yedikdə bütün bədəniniz çürümədən sonsuza qədər yaşaya bilər...¹⁴⁵

Demək olar bütün dinlər ölümdən sonra insana nə olacağı haqqında araşdırarlar. Amma Çindəki Taoizm yalnız “insan ölümdən necə qaça bilər” problemi ilə məşğul olmağı seçər. Taozimin təməl inancı “sonsuzda yaşamaqdır” və “bədənin əti üçün ölümsüz olmaqdır”… Buna görə həyat və ölüm sualına bir həll tapmaq, qurtuluşu və ölümsüzlüyü araşdırmaq və sonunda “sonsuzluqda yaşamaq” vəziyyətinə çatmaq Taoizmin xüsusiyyətlərindəndir. Taoizm bədəndəki ölümsüzlüyü müdafiə edər, yəni ruhla bağlanmış olan bədən ölümsüzlüyü bacarar. Bu şəkildə insan acı həqiqəti tərk edə bilər və ölümsüzlük dünyasına girər.¹⁴⁶

Halbuki bütün bu batil inanışlar çox böyük axmaqlıqdır. Daha əvvəl də vurğuladığımız kimi insanın dünya həyatında ölümsüzlüyü əldə etməsi Allahın diləməsi xaricində qəti olaraq mümkün deyil. Rəbbimiz hər insanı müəyyən bir əcəl ilə yaratmışdır və hər insan vaxtı gəldiyində mütləq öləcək. Heç bir dərmanın, heç bir müalicənin, pəhrizin, ya da başqa bir üsulun bu vaxtı dəyişdirməsi, reallaşması qəti olan ölümə maneə törətməsi mümkün deyil. Necə ki, Allah ayələrdə bu şəkildə bildirər:

Harada olursunuzsa olun, ölüm sizi haqlayacaq. Hətta yüksək qalalarda olsanız belə. Onlara bir yaxşılıq üz verdikdə: “Bu, Allahdandır!” – deyər, bir pislik üz verdikdə isə: “Bu, səndəndir!” – deyərlər. De: “Hamısı Allahdandır!” Bu adamlara nə olub ki, az qala söz də anlamırlar? (Nisa surəsi, 78)

Bəli, Biz onlara və atalarına ömürləri boyunca xoş güzəran verdik. Məgər onlar Bizim, gəlib müşriklərə aid ərazini hər tərəfdən əskiltdiyimizi görmürlərmi? Doğrudanmı onlar qalib gələcəklər?! (Ənbiya surəsi, 44)

Taoizmin yenidən ortaya çıxması

Taoizmin tarixində bir çox yüksəliş və enişlər vardır. Məsələn daha əvvəl də ifadə etdiyimiz kimi Xan İmperatorluğu dövrünə qədər Taoizm mənimsənən bir inanc idi. Ancaq 6-cı əsrdə Buddizmin yüksəlişi ilə təkrar enişə keçdi. 8-ci əsrdə isə İmperator Hsuan Tsunq tərəfindən təkrar mənimsənmişdir. Manchu Xanədanı isə Taoizmi azğın bir təlim olaraq elan etmişdir.

Çində Kommunist partiyanın rəhbərliyi ələ keçərməsinin ardından hər cür dini inanc da qadağan edildi. Yeni rəhbərlik bütün rahibləri tarlalarda işə məcbur etdi, məbədləri bağladı və bütün zənginliklərə əl qoydu. 1960-cı ildə sayları milyonlara çatan rahiblərin sayı 50.000-ə endi. 1966-1976 ilindəki Mədəniyyət İnqilabı əsnasında geriyə qalan Taoist miras da ortadan qaldırıldı. Bu dövrdə demək olar bütün Taoist məbədlər bağlanıldı, minlərlə məbəd dağıdıldı, heykəllərin 95%-i parçalandı. Beləcə Taoizm demək olar tamamilə ortadan qaldırıldı.

1982-ci ildə Tay Xiao-Pingin rəhbərliyə gəlməsinin ardından Taoizm və digər dini inanclar yavaş-yavaş canlanmağa başladı. 1980-ci illərdən sonra təkrar mütəşəkkil olmağa başladı və bəzi məbədlər yavaş-yavaş yenidən hərəkətlənməyə başladı. Dövrümüzdə də Tao mədəniyyəti dünyanın dörd bir tərəfində tərəfdar yığır.¹⁴⁷

Mistik Şərq mədəniyyətinin meditasiya, yoqa, fal kimi bütün elementlərini içində toplayan Taoizm, irəliləyən hissədə detallı olaraq araşdıracağımız “21-ci əsrin Allah inancı olmayan yeni azğın din anlayışının” da əhəmiyyətli bir hissəsini meydana gətirir. Vatikanın “Əsrimizdə xristianlığın ən böyük düşməni” olaraq qəbul etdiyi “Yeni Çağ” adındakı bu batil axın dünya üzərindəki Allaha yönəlişə maneə törədə bilmək üçün materialist kütlələr tərəfindən qızışdırılan bir aldatmadan başqa bir şey deyil.

Çin ənənələrindəki “vəhşilik səhnələri”

Kitab boyunca Uzaq Şərq dinlərinə aid bir çox azğın ənənələri, batil tətbiqləri araşdırdıq. Məsələn hindu ənənələrinin qadınları yandırmağı, qız uşaqlarını diri-diri basdırmağı təşviq etdiyini gördük. Ancaq Uzaq şərq dinləri bu saydıqlarımızdan daha əhatəli şiddət səhnələri ehtiva etməkdədir. Bunlardan biri də Çinin Phuket bölgəsindəki “Vegetarian festivalı” əsnasında yaşananlardır.

19-cu əsrin əvvəllərindən bu yana hər il nizamlı olaraq reallaşdırılan bu qəribə festivalın məqsədi çinlilərin guya ilahlarına hörmət göstərmələridir. Bu axmaq “hörmət” nümayişləri isə, insanın baxmaqda belə çətinlik çəkdiyi qorxunc tətbiqlər ehtiva edir. Festivalın adının “vegetarian bayramı” olmasının səbəbi 9 gün boyunca ət və ət məhsullarının yeyilməməsi, yalnız tərəvəz və meyvə yeyilməsidir. Çinlilər bu şəkildə ruhlarının və bədənlərinin pisliklərdən təmizlənəcəyi istiqamətində batil bir inanca sahibdirlər.

Festival boyunca, “bədənlərinə xəyali tanrılarının girdiyi” yalanına müraciət edən şəxslər yanaqlarında, dillərində, ya da bədənlərinin müxtəlif hissələrində dəliklər açarlar. Daha sonra bu dəliklərə bıçaqlar, çubuq, müxtəlif metallar, ağac budaqları, maketlər kimi müxtəlif obyektlər soxarlar. Hər kəsin üzü qan içində qalar. Azğın ənənələrinə kor-koranə bağlanmış Çin xalqı isə bu vəhşi ritualları böyük bir heyranlıqla izləyər. Bu şəxslər küçələrdə gəzər, xalqın ikram etdiyi yeməkləri yeyərlər.

Çinlilərin axmaq inanclarına görə bu şəxslərə toxunanlar yaxşılaşar, müsbət enerji alar. “Trans” halındakı bu şəxslər özlərindən keçərək qəribə rəqslər edər, od üzərində yeriyər, iti qılınclardan düzəldilmiş uzun bir nərdivandan çıxar, qızğın yağları üzərinə tökər, tam 9 gün boyunca özlərinə müxtəlif işgəncələr edərlər. Bu işgəncələri isə guya tanrıları üçün etdiklərini, bu şəkildə ruhlarını və bədənlərini təmizlədiklərini söyləyərlər. Bu insanlar yanağına dəmir keçirərək ruhunu təmizləyəcəyini iddia edəcək qədər ağıl və məntiqdən məhrumdurlar.

Halbuki insan ruhu ancaq Allah qorxusunun gətirdiyi iradə ilə, gözəl əxlaqla və dərin imanla pisliklərdən uzaqlaşıb təmiz bir vicdana çata bilər. Əksinə istiqamətdəki batil inanclar isə Allaha iman etməyən insanların qaranlıq ruh hallarının təbii bir nəticəsidir. Çünki Allahdan qorxmayan bir insan üçün azğınlıqda heç bir sərhəd yoxdur. Belə bir insan dünya həyatında etdiklərindən ötəri hesab verməyəcəyini düşündüyü üçün özünə və ətrafındakı şəxslərə əziyyəti, cinayəti, vəhşiliyi və şiddəti məqbul görər.

Kitabın əvvəlki hissələrində də gördüyümüz kimi bu şəxslər üçün günah və cinayət anlayışı yoxdur. Bu səbəblə də azğın ənənələrinin əmr etdiyi hər batil inancı doğru olaraq qəbul edər və gözü bağlı şəkildə tətbiq edərlər. Halbuki batil həyata batan bu şəxslər bilməlidirlər ki, insan başıboş deyil. Bütün etdiklərindən məsuldur və etdiyi hər hərəkətdən, söylədiyi hər sözdən mütləq Allah qatında hesaba çəkiləcək. Rəbbimiz Qiyamət surəsində “İnsan, öz başına və məsuliyyətsiz buraxılacağınımı sanır?” şəklində buyurmuşdur.