Caynizm: Öz-Özünə Əziyyət Dini
Hindu dinindəki üst kastalara bir çox imtiyaz təmin edib digər insanları kölə halına gətirən zorakı ictimai nizam, qadınlara istiqamətli vəhşi tətbiqlər və bütlərə edilən qurban mərasimləri, tarix boyunca Hind cəmiyyətinin bəzi seqmentlərində narahatlıq meydana gətirdi. Bu səbəblə zaman-zaman Hinduizmə cavab olaraq bir çox yerli axın ortaya çıxdı. Bunlar, Hinduizmin mənfi reaksiya meydana gətirən hissələrini kənarlaşdırdılar, bəzi tətbiqlərini qəbul etdilər və eyni zamanda yeni təlimlər də çıxardılar.
Məsələn e.ə. 6-cı əsrdə Siddharta Qautamanın qurduğu Buddizm, Hinduizmin içindən doğuldu, ancaq Hinduizmdən bir çox mövzularda fərqləndi. Qautama qurduğu bu batil dini şəkilləndirərkən kasta sistemini rədd etmiş, amma əziyyət (münzevilik) şəklində təyin olunan yeni zorakılıq sistemi nəzərdə tutmuşdu. Həmçinin Hinduizmin təməlini meydana gətirən batil qarışıq və reinkarnasiya inanışlarını da mühafizə etmişdi. (Baxın: İslam və Buddizm, Harun Yəhya, dekabr 2002, Araşdırma nəşriyyat)
Caynizm (ya da Caynacılık, Jainizm) də Buddizm ilə eyni dövrlərdə ortaya çıxan və bu batil dinlə çox böyük bənzərliklər daşıyan axınlardan biridir.
Caynizm cəmiyyəti kastalara ayıran kasta nizamına, hindu müqəddəs mətnlərinin bəzi hissələrinə və hindu ayinlərinin böyük hissəsinə qarşı çıxan, ancaq başqa növdə batil və azğın inanışlar daşıyan dini hərəkətdir. Caynacı ənənələrin tam olaraq hansı dövrdə çıxdığı bilinmir. Ancaq araşdırmalardan bu anlayışın Hindistan cəmiyyətində əsrlərdir tətbiq olunduğu aydın olur.
Bu dinin Hindistan torpaqlarında məskun hala gəlməsi və yayılması isə e.ə. 500-cü illərdə reallaşmışdır. Keçmişdən bəri var olan bütün Caynist inanışlar, Nataputta Vardhamana, ya da Mahavira adlı döyüşçü kasta mənsubu bir adam tərəfindən bu dövrdə bir yerə gətirilmiş, öz kilsəsi, rahib, rahibə və münzəviləri olan yeni din yaradılmışdır. Dövrümüzdə Caynizm Hindistanın ən qədim dinlərindən biri olaraq qəbul edilir və dünya üzərində təxminən 4 milyona qədər Caynanın olduğu qəbul edilir.
Caynizm Allahın mütləq varlığını inkar edən, ateist dindir
Caynizmin ən əhəmiyyətli xüsusiyyəti bütün kainatı yoxdan var edən bir Yaradıcının varlığını inkar edən, ateist din olmasıdır. Caynalar (caynistlər) kainatın sonsuz olduğuna, varlıqların bir başlanğıcı, ya da sonu olmadığına inanarlar. Onlara görə kainatdakı bütün maddələr və varlıqlar sonsuzdur, kainat isə öz kosmik qanunları ilə işləyir. Bu tərif Allahın varlığını inkar edən materialist fəlsəfənin də təməlini meydana gətirir və tarixin ən qədim düşüncələrindən biridir. 20-ci əsrdə isə bu materialist düşüncə elmi üsullarla çürüdülmüş, maddənin sonsuzdan bəri var olduğu düşüncəsi, kainatın yoxdan var edildiyini isbat edən Böyük partlayış (Big Bang) nəzəriyyəsi ilə məhv edilmişdir.
Big Bang nəzəriyyəsi ilə kainatın bundan təxminən 15 milyard il əvvəl reallaşan böyük partlama ilə yarandığı ortaya qoyulmuşdur. Yəni kainatdakı bütün maddə yox ikən, var hala gəlmişdir. Big Bangın ortaya qoyduğu bir başqa həqiqət isə kainatın hər mərhələsinin idarəli yaradılışla şəkilləndirildiyidir. Ancaq bütün bu elmi həqiqətləri bilməyən bir insan üçün də Allahın sonsuz güc və qüdrətini görmək çox asandır.
Kainatın işləməsindəki qüsursuz nizam, təbiətdəki və heyvanlardakı bənzərsiz dizayn, insan bədənindəki mükəmməllik kimi daha bir çox detal bizlərə Allahın üstün yaratma gücünü göstərən dəlillərdəndir. Allah hər yerdədir və hər şeyi əhatə etmişdir. Bütün varlıqlar ONA boyun əymişdir. Sonsuz güc sahibi olan Rəbbimiz içində yaşadığımız bütün kainatı, yer üzündə var olan gəlmiş keçmiş bütün insanları, canlı və cansız varlıqları yoxdan var etmişdir. Allah Yasin surəsində bu şəkildə xəbər verir:
Məgər insan onu nütfədən yaratdığımızı görmür? Budur, o indi açıq-aşkar mübahisə edir. O Bizə bir məsəl çəkdi, lakin yaradılışını unutdu. O dedi: “Çürümüş sümükləri kim dirildə bilər?” De: “Onları ilk dəfə yaradan Özü onları dirildəcəkdir. O, hər bir məxluquna yaxşı bələddir. O sizin üçün yaşıl ağacdan od əmələ gətirdi. Budur, siz indi ondan od yandırırsınız”. Göyləri və yeri yaradan onların eynisini yenidən xəlq etmək qüdrətinə malik olmazmı?! Şübhəsiz ki, O, Yaradandır, Biləndir. Bir şeyi yaratmaq istədikdə ona təkcə: “Ol!” deyər, o da olar. Əlində hər şeyin hökmü Olan Allah pak və müqəddəsdir. Siz ancaq Onun hüzuruna qaytarılacaqsınız. (Yasin surəsi, 77-83)
Caynizm ateist dindir, ancaq bu ateizmin içində Hinduizmdən qalan bütpərəst inanclar da var. Cayna məbədlərində, ya da evlərində bir çox hindu xəyali ilahın şəkillərini, ya da heykəllərini görmək mümkündür. Caynalar bu bütlərə hörmət nümayişləri edər, müxtəlif yeməklər, qoxular və çiçəklər təqdim edərlər. Onlara dua edər, zənginlik, uzun ömür, oğlan uşağı kimi istəklər edirlər. Bu bütlərin özlərini eşitmədiyini, görmədiyini, heç bir istəklərinə cavab verə bilməyəcəyini bir an olsun düşünməz, onlardan bir kömək görmə ümidi daşıyarlar. Halbuki Allah Quran ayələrində daşdan, taxtadan bütlərə tapınanların vəziyyətini bu şəkildə bildirir:
Musanın ardınca qövmü öz zinət əşyalarından böyürən bir buzov heykəli düzəltdilər. Məgər bu heykəlin onlarla danışmadığını, onlara düz yol göstərmədiyini görmürdülərmi? Buna baxmayaraq ona məbud kimi sitayiş edib zalımlardan oldular (Əraf surəsi, 148)
Məgər bu heykəlin onlara heç bir cavab vermədiyini, onlara nə bir zərər, nə də bir fayda verməyə qadir olmadığını görmürdülərmi?! (Taha surəsi, 89)
Məgər onların ayaqlarımı var, onunla yerisinlər? Yoxsa onların əllərimi var, onunla tutsunlar? Yoxsa onların gözlərimi var, onunla görsünlər? Yoxsa onların qulaqlarımı var, onunla eşitsinlər? De: “Çağırın şəriklərinizi! Sonra mənə qarşı hiylə qurun və mənə heç möhlət də verməyin! (Əraf surəsi, 195)
Caynizmin insanı bütləşdirən batil inancları
Allahın varlığını inkar edən caynalar başqa cür tanrı inancına sahibdirlər: Mükəmməl insan. Ancaq bu mükəmməlliyə çatmaq üçün insanın dünya həyatında uzun təhsildən keçməsi, bütün batil ayinləri əksiksiz tətbiqi, illərcə səfil həyat sürməsi, özünə zülm etməsi, lazım olsa intihar etməsi lazımdır. Azğın Caynist inanışlara görə belə bir insan (əslində heç bir dayağı olmayan, axmaq) karma zəncirindən xilas olacaq, üstün bir mövqeyə çatıb ruhunu qurtaracaq. (Cayna sözü fateh mənasını verən Cinə sözündən gəlir. Cinə ruhi dünyanı fəth etmiş mənasında istifadə edilir.)
Caynistlər bu xəyali mövqeyə çatdığına inandıqları adama Tirthankara adını verər və onu guya bir tanrı olaraq qəbul edərlər. Bu batil dini mütləq bir həqiqət olaraq görən milyonlarla caynanın məqsədi isə bu mövqeyə çatmaqdır. Günümüzə qədər 24 Tirthankaranın gəlib keçdiyinə, Caynizmin qurucusu qəbul edilən Mahaviranın isə 24-cü Tirthankara olduğuna inanarlar. Cayna dinində Tirthankaralar hər şeyin üstündədirlər. Ayinləri əsnasında onlara hörmət nümayişləri edirlər.
Halbuki bir insanı ilah olaraq görmək (Allahı tənzih edərik), bu adama tapınmaq, dua edərək mədət ümid etmək Allaha şirk qoşmaq deməkdir. Əvvəlki hissələrdə də detallı olaraq izah etdiyimiz kimi şirk Allahın bağışlamayacağını bildirdiyi çox böyük bir günahdır. Rəbbimiz Özündən başqa varlıqları büt edən insanların vəziyyətini bir Quran ayəsində bu şəkildə bildirir:
Kafirlər isə Onun əvəzinə heç nəyə fayda verməyən, həm də özləri yaradılan, özlərinə nə bir zərər, nə də bir xeyir verməyə qadir olmayan, öldürməyə, həyat verməyə və yenidən diriltməyə qüdrəti olmayanları özlərinə məbud götürdülər. (Furqan surəsi, 3)
Allah insanı yoxdan var etmişdir. Heç bir insanın özünə aid bir gücü, iradəsi yoxdur. İnsan Allahın diləməsi ilə danışır, Allahın həyat verməsi ilə yaşayır. Heç bir insan Allahın təyin etdiyi qüsursuz qədərin xaricində ən kiçik bir hərəkət edə bilmə gücünə sahib deyil. Allahın dilədiyi yer və zamanda hər insan mütləq öləcək, bu saatı nə geriyə, nə də irəliyə ala biləcək.
Bu səbəblə də Rəbbimizin dünya həyatında sınadığı, müxtəlif nöqsan və zəifliklərlə var etdiyi insanı qondarma ilah olaraq görmək çox böyük azğınlıq, çox böyük cəhalətdir. Allah insanın acizliyini bir Quran ayəsində “... insan zəif olaraq yaradılmışdır” (Nisa surəsi, 28) şəklində bildirmişdir. Başqa ayələrdə isə insanın yaradılışı bu şəkildə xəbər verilir:
Ey insan! Səni öz Səxavətli Rəbbinə qarşı qoyan nədir? O ki, səni yaradıb kamilləşdirdi və sənə gözəl bir surət verdi. Səni istədiyi şəklə saldı. Xeyr! Əksinə, siz Qiyaməti yalan hesab edirsiniz! (İnfitar surəsi, 6-9)
Allah insanın yaradılış məqsədini isə Zariyat surəsində bu şəkildə bildirir.
Mən, cinləri və insanları yalnız Mənə ibadət etsinlər deyə yaratdım. (Zariyat surəsi, 56)
Bu səbəbdən caynistlər insanın dünya həyatında nəfsinin arzularından xilas olub, ruhunu qurtuluşa çatdırmaq məqsədi ilə olduğunu iddia edərkən çox böyük səhvə düşürlər. Üstəlik bu qurtuluşla birlikdə bir ilahlıq iddiasında olmaları isə daha böyük azğınlıqdır. İnsanın dünya həyatında yaranma məqsədi Rəbbimizə qulluq etməkdir. Bunların nəticəsində ümid edilən isə sadəcə Allahın məmnuniyyətini, rəhmətini və cənnətini qazanmaqdır.
“Canlılara acı verməmə” adı altında şizofreniyalı tətbiqlər
Bütün batil Uzaq Şərq dinləri kimi caynalar da reinkarnasiya və karma sistemlərinə inanarlar. Onsuz da caynaların təməl məqsədləri xəyali qarışıq zəncirini qırıb, guya üstün insan mövqeyinə çatmaqdır. Onlara görə bunun tək yolu Caynist qaydalara bağlı bir həyat sürməkdir: Aclıq orucu tutmaq, müəyyən yeməkləri yeməmək, hər cür arzunu, istək və ehtirası yoxlama altında tutmaq, kimsəsiz yerlərə çəkilmək və mümkün qədər əziyyət çəkmək...
Bir caynistin həyatının təməl qaydası “Ahimsa”dır. Ahimsa “əzab verməmək, şiddətsizlik, heç bir canlıya zərər verməmə” mənasında istifadə edilir və caynaların məktəblərində təlimlənmək ən əhəmiyyətli prinsipdir. Caynaların bütün həyatları bu qanuna görə təşkil edilmişdir. Ahimsa Hindistandakı bütün fikir axınlarını təsir etmiş və hind inanıclarının böyük hissəsində iştirak etmişdir.
Ahimsa anlayışı səbəbiylə caynalar heç bir canlı varlığa zərər verməməyə çalışarlar. Bu inanc ilk eşidənə gözəl əxlaqi prinsip olaraq başa düşülsə də əslində Ahimsa caynalar üçün şizofreniyaya çevrilmişdir. Hər canlının fərqli ölçülərdə ruhları olduğuna inandıqları üçün Ahimsanın əhatəsinə heyvanları, böcəkləri, bitkiləri, mikroskopik canlıları da alırlar. Çox kiçik canlıları öldürmədən, ya da incitmədən yaşamaq, praktik olaraq qeyri-mümkündür. Bəzi canlılar biz nəfəs alarkən, su içərkən, ya da yemək yeyərkən belə ölərlər.
Oturduğumuz, ya da yatdığımız yerdə, geyimlərimizdə bir çox mikroskopik canlı vardır. Ancaq caynistlər bütün bunlar üçün ağıl və məntiqlə üst-üstə düşməyən, axmaq tədbirlər almışlar. Məsələn caynalar nəfəs alarkən hər hansı bir canlını öldürməmək üçün ağızlarına maska taxaraq gəzərlər. Mikrobları öldürməmək üçün dərman istifadə etməzlər. Cayna dinində antibiotik və dezinfeksiyaedici vasitələr qadağandır. Meyvə, bal və ət yemək qadağandır. Katolik Ensiklopediyasında (The Catholic Encyclopedia) Ahimsa haqqında bu nümunə verilər:
Cayna münzəvi öldürməkdənsə, ağcaqanadlar, ya da digər böcəklər tərəfindən dişlənilməyi seçər... Məsələn 1834-cü ildə Kutch məbəd xəstəxanasında 5000 siçan var idi.115
Caynist keşişlərin həyatları isə daha zorakı qaydalardan meydana gəlir. Məsələn onlar gecələri yemək yeməzlər, çünki gecələri yemək yeyərkən fərq etmədən kiçik böcəkləri və canlıları da uda biləcəklərini düşünərlər. Bəzi caynist məzhəblərdə isə keşişlər gündə bir dəfə yemək yeyərlər. Caynist keşişlərin böyük bir hissəsi üzərlərinə heç bir paltar geymədən, tamamilə çılpaq gəzərlər. Bəziləri isə çox kiçik bir örtü ilə örtünərlər. Keşişlərin yarı çılpaq, ya da çılpaq gəzmələrinin səbəbi, geyimlərinin arasına girəcək kiçik canlılara zərər verməmə istəyidir.
Məsələn bu mövzuda çox qatı və qəti davranış göstərən Digambara məzhəbindəkilər (bu, Caynizmin iki təməl məzhəbindən biridir) “göy paltarı” mənasını verən adlarının bir gərəyi olaraq, tamamilə çılpaq olaraq gəzərlər. Bu, maddi olan bütün şeylərdən uzaq dayanılması mənasını verər. Bu tətbiqi indiki vaxtda da davam etdirən caynalar ümumiyyətlə monastır və məbədlərdən çölə çox çıxmazlar. Heç bir şəkildə mülk sahibi ola bilməz, evlənə bilməzlər.
Cayna rahibinin paltar daxil heç bir şeyə sahib olmaması lazım olduğuna inanarlar. Təxmin edilə biləcəyi kimi, caynist keşişlərin həyatı çox böyük səfalət, aclıq içində keçər. Özlərini əyləndirən, fərahlıq verən, xoşlarına gedən, zövq aldıqları hər şeydən uzaq dayanarlar. Çünki caynist inanışlarına görə insanın bütün arzularını yox etməsi, həyatla bütün əlaqələrini şizofreniyalı şəkildə kəsməsi, melanxolik həyat sürməsi lazımdır.
Nə qədər çox acı çəkər, aç qalar və səfalət içində yaşayarlarsa o qədər tez “ruhlarını qurtara biləcəklərinə” inanarlar. Halbuki bu qurtuluş deyil, insanın özünə işgəncə etməsidir. Bu tətbiqlər insanı qurtuluşa çatdırmaz, tam əksinə zorakı sistem içində kölələşdirərlər. İnsanın bütün arzularını yox etmə iddiasında olan Caynizm həqiqətdə çox böyük təzyiq və əziyyət sistemidir.
İslam isə bu kimi inanışlardan tamamilə uzaqdır. Allah dünya həyatındakı nemətləri insanların faydalanması, zövq alması, şükür etməsi üçün var etmişdir. Təbiətdəki gözəlliklər, bənzərsiz dad və qoxulardakı yeməklər, meyvələr, tərəvəzlər, paltarlar Allahın yaratdığı çox gözəl nemətlərdəndirlər. İman edən bir adam bir meyvə yediyində, gözəl bir paltar geydiyində Allaha şükür edər və bu nemətlərdən ötəri çox böyük həzz alar. Ayələrdə Rəbbimizin insanların xidmətinə verdiyi nemətlər bu şəkildə bildirir:
Mal-qaranı da O yaratdı. Onlarda sizin üçün istilik (bədəninizi isti saxlayan yun geyim) və başqa faydalar vardır. Həmçinin onlardan yeyirsiniz. Mal-qaranı axşam tövləyə qaytardıqda, səhər çölə buraxdıqda onlara baxıb fərəhlənirsiniz. Onlar yüklərinizi, özünüzün çətinliklə apara biləcəyiniz bir ölkəyə daşıyırlar. Həqiqətən də, Rəbbiniz Şəfqətlidir, Rəhmlidir. Atları, qatırları və uzunqulaqları sizə həm minik, həm də zinət olsun deyə Allah yaratdı. O, sizin hələ bilmədiyiniz bir çox şeyləri də yaradır. Doğru yol göstərmək Allaha aiddir. Əyri yollar da vardır. Əgər O istəsəydi, sizin hamınızı doğru yola yönəldərdi. Göydən suyu endirən Odur. Bu, həm sizin içməyiniz, həm də içində mal-qaranızı otardığınız otların bitməsi üçündür. Allah onunla sizin üçün dənli bitkilər, zeytun, xurma, üzüm və başqa meyvələrin hamısından yetişdirir. Həqiqətən, bunda anlayan adamlar üçün dəlillər vardır. O, gecəni və gündüzü, günəşi və ayı sizə xidmət etməyə yönəltdi. Ulduzlar da Onun əmri ilə ram edilmişdir. Sözsüz ki, bunlarda anlayan insanlar üçün əlamətlər vardır. Yer üzündə sizin üçün yaratdığı müxtəlif rəngli şeyləri də sizə ram etdi. Şübhəsiz ki, bunda düşünüb ibrət alan insanlar üçün dəlillər vardır. O, dənizi də sizin xidmətinizə verdi ki, ondan yemək üçün təzə balıq və taxmaq üçün bəzək şeyləri əldə edəsiniz. Sən gəmilərin dənizi yara-yara üzdüyünü görürsən. Bütün bunlar Allahın lütfündən sizə nəsib olanları axtarıb tapmağınız və şükür etməyiniz üçündür. O, sizi silkələməsin deyə, yer üzündə möhkəm dağlar və düzgün səmt götürəsiniz deyə, çaylar və yollar yaratdı. Əlamətlər yaratdı. İnsanlar ulduzlar vasitəsilə də getdikləri yolu müəyyənləşdirirlər. Heç yaradan da yarada bilməyən kimi ola bilərmi? Düşünüb ibrət götürməyəcəksinizmi? Əgər Allahın nemətlərini saymalı olsanız, onları sayıb qurtara bilməzsiniz. Həqiqətən, Allah Bağışlayandır, Rəhmlidir. (Nəhl surəsi, 5-18)
Allah insanların əmrinə saymaqla bitirə bilməyəcək qədər çox nemət vermiş və dünyadakı bütün bu gözəlliklərdən faydalanmalarını istəmişdir. Bunları “haram edən”lər, yəni insanları Allahın nemətlərindən məhrum edərək onları əzab və səfalətə sürüyənlər isə səhv yoldadırlar. Allah bir ayəsində bu həqiqəti belə ifadə edər:
De: “Rəbbim həm aşkar, həm də gizli törədilən yaramaz əməlləri, hər cür günahı, haqsızcasına zülm etməyi, Allahın, haqqında heç bir dəlil nazil etmədiyi bir şeyi Ona şərik qoşmağınızı və bilmədiyiniz şeyləri Allahın əleyhinə söyləməyinizi haram buyurmuşdur”. (Əraf surəsi, 32)
Cayna inancında, Allahın ayədə də bildirdiyi kimi, demək olar bütün nemətlər aydın olmaz şəkildə insanlara haram qılınar. Caynizm, insanlardan bütün istək və arzularını korlaşdırmalarını istər, özlərinə əzab və iztirab çəkdirmələrini əmr edər. Əzab çəkməyi, aç qalmağı, üşüməyi, xəstəlikləri bir ərdəm olaraq göstərər. Bu dinə bağlanan bütün insanlar da bu ərdəmlərə çatmaq üçün əzab çəkməkdən zövq alacaq hala gələrlər. Bu vəziyyət Quranda bəhs edilən “Şübhəsiz Allah, insanlara heç bir şeylə zülm etməz. Ancaq insanlar, öz nəfslərinə zülm edirlər.” (Yunis surəsi, 44) ayəsinin tam təcəllisidir.
Halbuki insanın etməsi lazım olan, sayları son dərəcə məhdud olan haramlardan çəkinmək, bunun xaricində dünyadakı bütün nemətlərdən faydalanmaq, bunları verənin sonsuz lütf sahibi olan Rəbbimiz olduğunu unutmamaq və ONA şükür etməkdir. İnsan özünü dünyadakı gözəlliklərdən gərəksiz yerə məhrum etməməli, nəfsinə təzyiq etməməli, əzab çəkdirməməlidir. Allah bir ayədə belə bildirir:
O kəslər ki, yanlarındakı Tövrat və İncildə haqqında yazılmış olduğunu gördükləri elçinin – yazıb-oxumaq bilməyən peyğəmbərin, ardınca gedərlər. O peyğəmbər onlara yaxşı işlər görməyi buyurar, pis əməlləri isə qadağan edər, onlara pak şeyləri halal, murdar şeyləri isə haram edər. Onların ağır yüklərini yüngülləşdirər və onları buxovlardan xilas edər. Ona iman gətirən, onu dəstəkləyən, ona kömək edən və onunla göndərilmiş nurun (Quranın) ardınca gedənlər isə nicat tapanlardır”. (Əraf surəsi, 157)
Ayədə də görüldüyü kimi Peyğəmbərimiz hz. Məhəmməd (s.ə.v) insanların “ağır yüklərini, üzərlərindəki zəncirləri” azad etmiş, onları batil inancların və ənənələrin bütün təzyiqlərindən, qadağalarından azad etmişdir.
Caynaların özlərinə etdikləri zülm, yalnız aclıq, ya da səfalətlə də məhdud deyil. Bir Cayna, fiziki səbəblərlə andlara uyğun gəlməyəcək hala gəldiyində, ya da bir an əvvəl ruhunu “qurtuluşa” çatdırmağı istəyirsə, özünü aç buraxaraq könül razılığıyla ölməlidir. Çünki Caynizmə görə, aç qalaraq ölmək ən böyük ərdəmdir. Katolik Ensiklopediyası (The Catholic Encyclopedia), Caynizmin bu xüsusiyyətini belə açıqlayır:
Caynaların dini intihara baxışı Buddistlərdən fərqlidir. Cayna ənənəsinə görə 12 il ciddi münzəvi həyatı yaşayan, ya da uzun sınaqlara baxmayaraq dünyəvi arzularını idarə edə bilməyən bir rahib, ölümünü sürətləndirməli və intihar etməlidir.116
Caynaların qadınlara baxışı da, təxmin edilə biləcəyi kimi, çox müsbət deyil. Caynizmin iki təməl məzhəbindən biri olan Diqambarada, qadınlar insan belə sayılmaz, çünki onların qurtuluşa çatmalarının mümkün olmadığına inanılar.117 Digər məzhəbdə, yəni Svetambarada isə, bu qədər qatı olmasa da, qadınları ikinci sinif insan olaraq görən inanc hakimdir.
Qısacası Caynizm intiharı təşviq edən, insanların yalançı ilahlıq mövqeyinə yüksəlmək üçün bir an əvvəl həyatlarına son vermələri lazım olduğunu söyləyən vəhşi inanışlara malikdir. Caynizm insanları səfalət içində yaşamağa, aç qalmağa, çılpaq gəzməyə, zəhərli böcəklər tərəfindən sancılarkən səssizcə gözləməyə, xəstə ikən bakteriyaları öldürməmək üçün antibiotik içməməyə, zərərli heyvanları yox etmək üçün dezinfeksiyaedici istifadə etməməyə təşviq edərkən, çox böyük bir zülm edir.
İnsanı yalançı ilah kimi gördüyünü iddia edən Caynizm, gerçəkdə insanı bir mikrobdan, bakteriyadan belə daha kiçik görən, insanı pislik içində yaşamağa məhkum edən, təmizliyi, rahatlılığı, gözəl yeməkləri qadağan edən zorakı dindir. Halbuki Allah Quranda insanın yaradılışıyla əlaqədar olaraq bizlərə bu şəkildə xəbər verir:
...Sizə surət verib onları gözəl şəklə saldı. Dönüş də Onadır. (Təğabun surəsi, 3)
Verdiyi nemətlərlə sınamaq üçün sizi yer üzünün xələfləri təyin edən, birinizi digərinizin fövqünə dərəcə-dərəcə qaldıran Odur... (Ənam surəsi, 165)
Sənin Rəbbin mələklərə: “Mən yer üzündə bir canişin bərqərar edəcəyəm!” – dedikdə... (Bəqərə surəsi, 30)
Sizi xəlq etdik, sonra sizə surət verdik, sonra da mələklərə: “Adəmə səcdə edin!” – dedik. İblisdən başqa hamısı səcdə etdi. O, səcdə edənlərdən olmadı. Allah dedi: “Mən sənə əmr etdikdə sənə səcdə etməyə nə mane oldu?” İblis dedi: “Mən ondan daha üstünəm. Çünki Sən məni oddan, onu isə palçıqdan yaratmısan!” Allah dedi: “Buradan aşağı en! Burada təkəbbürlük göstərmək sənə yaramaz. Çıx get, çünki sən alçaldılmışlardansan”. (Əraf surəsi, 11-13)
Ayələrdə də görüldüyü kimi insan, Allahın ən gözəl surətdə yaratdığı, yer üzündə xəlifələr etdiyi, təmiz nemətlərlə ruzi verildirdiyi, bir varlıqdır. Beyyinə surəsində isə iman edib saleh əməllərdə olan insanları Rəbbimiz “yaradılmışların ən xeyirliləri” (Beyyinə surəsi, 7) olaraq adlandırır.
